شکاف‌زدایی دیجیتالی یک کاتالیزور مهم برای افزایش سهم مشارکت زنان در مشاغل فنی و حرفه‌ای است که فناوری در آن‌ها موجب تغییر شکل محیط‌های کاری شده است. این تغییرات به ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر برای زنان منجر خواهد شد.
بیدارزنی: این مطلب بخش دوم از خلاصه گزارشی است که بر اساس تحقیقات جهانی مک‌کنزی تحت عنوان «آینده اشتغال» نوشته شده است. گزارش به تاثیر انقلاب چهارم صنعتی در خاورمیانه چه تأثیری بر اشتغال زنان می‌پردازد. بخش اول گزارش بیشتر متمرکز بر نابرابری جنسیتی در مشاغل فنی و حرفه‌ای در خاورمیانه است. در بخش اول گفتیم مشارکت زنان در مشاغل فنی و حرفه‌ای در خاورمیانه به چهار فاکتور مهم وابسته است:
۱) آموزش ۲) شمول مالی ۳) شکاف‌زدایی دیجیتالی ۴) حمایت‌های قانونی.
کشورهای مورد مطالعه ما در خصوص برخی از این شاخص‌ها برای ایجاد برابری جنسیتی کوتاهی کرده‌اند. برابری جنسیتی در این حوزه‌ها در حقیقت در زنان به ایجاد انگیزه برای مشارکت در مشاغل با مهارت بالا می‌انجامد. نکته جالب‌توجه اینکه، زنان و مردان دارای سطح تحصیلات مشابه در این کشورها هستند. نرخ تحصیلات زنان در لبنان (۱)، اردن (۰٫۹۹) مصر (۰٫۹۲) درصد که نتیجه سرمایه‌گذاری چشمگیر آموزش زنان در این کشورها بوده است.
در بحث شمول مالی، نابرابری جنسیتی[۱] در اردن با نرخ (۰٫۴۷) و عربستان (۰٫۵) بسیار رایج است در حالیکه امارات و کویت بالاترین برابری جنسیتی در این حوزه را به ترتیب (۰٫۷۷) و (۰٫۸۹) دارا هستند. بعلاوه در خصوص حمایت‌های قانونی کشورهای مورد مطالعه در مقایسه با کشورهای پیشرفته در رتبه‌های بسیار ضعیفی قرار دارند.
در خصوص شکاف‌زدایی دیجیتالی نیز آمارها نشان می‌دهند برخی از کشورهای خاورمیانه توانسته‌اند به موفقیت‌هایی دست یابند.(مصر ۰٫۹۵، امارات و کویت ۱)
بررسی این شاخصه‌ها به‌تنهایی نمی‌تواند راه گشا باشد؛ بنابراین ما در ادامه این چهار شاخصه را مورد بررسی قرار می‌دهیم تا بتوانیم تصویری جامع‌تر از چگونگی تأثیر آن‌ها بر زنان و مردان و مشارکت فعال زنان در بازار کار در آینده داشته باشیم:
شاید این روزها برای بسیاری از زنان در خاورمیانه دیگر دسترسی به آموزش و سوادآموزی چالشی جدی محسوب نشود. علاوه بر سطح سواد نسبتا برابر میان زنان و مردان در خاورمیانه، بر اساس گزارش بانک جهانی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد زنان در سطوح ابتدایی و یا سطوح بالاتر آموزشی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا به نسبت مردان در یادگیری بهتر عمل کرده‌اند.
نکته پرحائز اهمیت اینکه کشورهایی که طی دهه گذشته نابرابری جنسیتی بالایی در مشاغل فنی و حرفه‌ای دارند مانند امارات و عربستان، شکاف‌های معکوس جنسیتی در حوزه آموزش را تجربه کرده‌اند: در هردو کشور زنان فارغ‌التحصیل دانشگاهی به نسبت مردان بیشتر هستند؛ اما بر اساس آمار اعلام‌شده در مصر، امارات و عربستان علیرغم آنکه تعداد زنان فارغ‌التحصیل در رشته‌های فنی و مهندسی در سال‌های اخیر افزایش داشته است اما همچنان تفاوت معناداری میان زنان و مردان به‌ویژه در زمینه مهندسی، عمران و ساخت‌وساز وجود دارد. به‌طورکلی زنان تمایل به خواندن رشته‌های هنر و فارغ‌التحصیلی در این رشته‌ها که نیاز به مهارت‌های فنی ندارند، دارند.
شکاف‌زدایی دیجیتالی: تصویری امیدوارکننده با پتانسیل بیشتر
امروز با وجود اقتصاد جهانی، اینترنت به ابزاری ضروری برای جستجوی شغل، شبکه‌سازی و راه‌اندازی کسب‌وکار، دریافت و پرداخت پول تبدیل شده است. بر اساس گزارش اعلام‌شده با عنوان «پیش به‌سوی دیجیتالی شدن» که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، انعطاف‌پذیری مشاغل، اینکه فرد کجا، کی و چه طور کار کند می‌تواند در افزایش سهم زنان در بازار کار نقش به سزایی داشته باشد. کشورهایی که بیشترین سهم کار زنان از خانه را دارند، دارای بیشترین سهم اشتغال مادران نیز هستند.
شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات از طریق تلفن‌های هوشمند زنان را به لحاظ اجتماعی و اقتصادی در بسیاری از کشورها توانمند کرده است. فناوری اطلاعات امکان دسترسی زنان به خدمات بهداشتی، تحصیلی، آموزش‌های مرتبط با اشتغال و مشارکت اجتماعی را بیشتر کرده است. شکاف‌زدایی دیجیتالی در خاورمیانه در برخی کشورها امیدوار کننده است. در کویت و امارات متحده این رقم با کشورهایی که به لحاظ جنسیتی وضعیت مطلوبی دارند برابری می‌کند.
شکاف‌زدایی دیجیتالی یک کاتالیزور مهم برای افزایش سهم مشارکت زنان در مشاغل فنی و حرفه‌ای است که فناوری در آن‌ها موجب تغییر شکل محیط‌های کاری شده است. این تغییرات به ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر برای زنان منجر خواهد شد. پلتفرمهای دیجیتالی فرصت‌های شغلی و شبکه‌ای را به‌صورت محلی و جهانی ایجاد کرده و خروج از اقتصاد خاکستری در کشورهایی که موانع فرهنگی، کار در بازار رسمی را برای زنان دشوار کرده‌اند، میسر می‌سازد. بااین وجود برابری دیجیتالی در کشورهای خاورمیانه بسیار بی‌ثبات‌تر از آنچیزی است که در نگاه اول مشاهده می‌شود: شکاف جنسیتی در استفاده از اینترنت تلفن همراه ۲۰ درصد است. ۶۹ میلیون زن در منطقه خاورمیانه و کشورهای آفریقای شمالی دسترسی به اینترنت تلفن همراه ندارند. شکاف جنسیتی در اروپا، آسیای میانه و آسیای شرقی ۴ درصد است. در مقابل ۱۰ مرد تنها ۸ زن دسترسی به اینترنت دارند که نشان می‌دهد قبل از اینکه بتوانیم از مزایای پلتفرمهای دیجیتالی بهره ببریم نیاز به شکاف‌زدایی دیجیتالی داریم.
شمول مالی: چشم‌انداز آینده در شورای همکاری خلیج‌فارس
هنگامی که زنان در نظام مالی چه به شیوه سنتی و چه به شیوه‌های امروزی نظیر اعتبارات خرد مشارکت داده شوند، توانایی مدیریت بیشتر شروع یا سرمایه‌گذاری یک بیزینس جدید یا پرداخت هزینه‌های کلان‌تر نظیر بازسازی خانه یا پرداخت هزینه‌های تحصیلات را خواهند داشت. واضح است، شمول مالی به‌خودی‌خود موجب افزایش سهم مشارکت زنان در بازار کار نخواهد شد. با این حال، شمول مالی یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مشارکت اقتصادی و یک بستر ضروری برای کارآفرینی است. کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با کشورهایی که به لحاظ برابری جنسیتی رتبه بالایی دارند در میزان دسترسی زنان به حساب‌های بانکی برابری می‌کنند (نسبت دسترسی زنان به مردان ۰٫۷۹ درصد است.) این میزان دسترسی در سایر کشورهای خاورمیانه با ۳۰ درصد دسترسی به حساب‌های بانکی در سال ۲۰۱۷ کمترین بوده است. عربستان سعودی بالاترین رشد دسترسی به حساب‌های بانکی را در سال‌های اخیر از آن خود کرده است. این رقم از ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۶۰ درصد در سال ۲۰۱۷ رسیده است. این افزایش احتمالا به دلیل ابتکارات مالی است که دولت به عنوان اهداف خود در سال ۲۰۲۰ مشخص کرده است: این سیاست‌ها شامل تشویق بانک‌ها برای ایجاد شعبه در مناطق روستایی، ساده‌سازی دسترسی به حساب‌های پس‌انداز، تغییر در قوانین مرتبط با سرپرستی- به‌ویژه قوانینی که دسترسی زنان به کار و امور مالی را تحت تأثیر قرار می‌دهند- بوده است.
حمایت قانونی: وقت صحبت از زنان شاغل می‌شود، سیاست‌ها جواب می‌دهند
حمایت‌های قانونی و نظارتی جهت کمک به زنان برای باز کردن حساب بانکی، مدیریت دارایی‌ها، ورود به مشاغل خاص و یا راه‌اندازی کار امری ضروری است. به‌طور مثال، زنان در منطقه به‌طور میانگین ۱۰ درصد بیش از مردان برای ثبت یک بیزینس باید زمان بگذارند. چارچوب‌های قانونی می‌توانند سیاست‌های منابع انسانی شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار دهند. بااین‌حال، اگر چارچوب قانون‌گذاری را در طیف وسیعی از مسائل مرتبط با کار و امور اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم ،متوجه می‌شویم شکاف‌های جدی‌ای در خصوص حمایت‌های قانونی از زنان در کشورهای حوزه خلیج‌فارس وجود دارد. اگرچه برخی از کشورهای موردبررسی نظیر امارات، عربستان و اردن پیشرفت‌های چشمگیری در خصوص وضع حمایت‌های قانونی از زنان در سال‌های اخیر داشته‌اند.
محدودیت برای کارگران خارجی در بسیاری از این کشورها به ویژه امارات متحده چالشی جدی است. بخصوص که قوانین مرتبط با کارگران مهاجر این کشور بر کارگران قانونی، تمام‌وقت متمرکز است. اگرچه برخی از ویزاهای کاری نیمه‌وقت نیز در این کشورها برای پیمانکاران، مشاغل نیمه‌وقت و مشاغل انعطاف‌پذیر که غالبا مرتبط با زنان است در دسترس است اما تجربه نشان می‌دهد این ویزاها به‌اندازه کافی انعطاف‌پذیر نیستند. به‌طور مثال این کارگران تنها می‌توانند در محدوده خاصی رفت‌وآمد داشته باشند و اجازه خروج از این مناطق را ندارند. پرداختن به این مسئله برای آوردن زنان به بازار کار از طریق اسپانسری همسران خود بسیاری ضروری است.
بنابراین واضح است قوانین سختگیرانه یکی از موانع جدی حضور زنان در بازار کار است که دولت‌ها باید برای پیدا کردن راه‌حل مناسب جهت تعدیل آن‌ها کمک کنند.
از سویی دیگر واضح است که وضع قوانین در جهت ایجاد برابری به‌تنهایی کافی نیست بلکه برای اجرای درست و صحیح این قوانین نیاز به نظارت داریم. بخش خصوصی در ایجاد این تحولات نقشی حیاتی را بازی می‌کند. به‌طور مثال شرکت‌های چندملیتی تمایل دارند تا قوانین کمپانی مادر را در شرکت‌های خود در کشورهای دیگر را نیز پیاده‌سازی کنند. همین امر می‌تواند به تغییر و اصلاح برخی از قوانین کم کند.
پایان دادن به نابرابری جنسیتی
برای پایان دادن به نابرابری جنسیتی و افزایش نرخ مشارکت زنان در بازار کار بخصوص مشاغل فنی و حرفه‌ای «آموزش» و «مهارت‌آموزی» دو عامل کلیدی محسوب می‌شوند. بالا بردن مهارت، عملکرد زنان را بهبود بخشیده و موجب سازگاری آن‌ها با مشاغل نوظهور می‌شود.
منبع:
پانوشت:
[۱] نسبت زنان به مردان: شاخص ترکیبی از میزان دارندگان حساب در یک موسسه مالی، میزان وام دریافتی از این موسسه در یکسال گذشته و استفاده از تلفن همراه برای نقل و انتقالهای بانکی