این نوشتار متأثر از بحث‌های اخیر در زمینه طرح غربالگری اجباری مادران باردار از عواقب اجرای احتمالی چنین طرحی می‌پرسد. به دغدغه‌ها و مطالبات حقیقی و عینی زنان در زمینه بهداشت بارداری و حق انتخاب در فرزندآوری می‌پردازد.
بیدارزنی: برای بسیاری زنان زندگی به قبل و بعد از این لحظه باشکوه و هر بار یگانه تقسیم می‌شود: این که نوزادشان را برای اولین بار در آغوش بگیرند. نوزادی که خود انتخاب کرده‌اند به دنیا بیاورند. لحظه‌ای که تن گرم کوچکی که ماه‌ها جزئی از خود مادر بوده را می‌بینند و لمس می‌کنند. لحظه‌ای که پزشک یا ماما می‌گوید به رغم این که سال‌هاست در این حرفه کار می‌کند، هر بار از این معجزه شگفت‌زده می‌شود. چطور می‌توان به تجربه این لحظه بی‌مانند اضطراب و نگرانی بیهوده‌ای تحمیل کرد؟ به نظر می‌رسد سیستم بهداشت و سلامت هم‌راستا با سیاست‌های کلی حاکم به قصد تعیین تکلیف برای خصوصی‌ترین لحظه‌های زندگی زنان و تن آنان، کمر به مداخله در تجربه این لحظه نیز بسته است.
نمایندگان انقلابی و لغو اجبار طرح غربالگری
«بالاخره با تلاش برخی از نمایندگان انقلابی مجلس اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیر استاندارد و غیر متقن علمی که باعث قتل جنین می‌شد، برداشته شد.». این توییت کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان در شورای عالی انقلاب فرهنگی بود . توییتی که بعد از انتقادات بسیارِ کاربران، توسط ایشان پاک شد. به هر روی، این به معنی دشوارتر و هزینه‌برتر شدن دسترسی زنان به غربالگری است که می‌تواند به تصمیم آگاهانه آن‌ها برای نگه‌داشتن جنین دارای مشکلات سلامت (نیازهای ویژه) یا خاتمه دادن به بارداری کمک کند.
مدتی بعد رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس یازدهم این موضوع را رد کرد و گفت: مسئله در حد پیشنهادی برای حذف اجبار غربالگری است. مادرانی که مایل به انجام این کار هستند یا دکتر متخصص برای آن‌ها چنین امری را لازم می‌داند کماکان می‌توانند غربالگری را انجام دهند. این بحث‌ها در کمیسیون ویژه جمعیت و تعالی خانواده طرح شده که سه عضو مشترک با کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز دارد.
اگر شما هم پیش از این اسم «کمیسیون ویژه جمعیت و تعالی خانواده» به گوشتان نخورده شاید بخواهید بدانید این کمیسیون در آبان امسال به وجود آمده و قرار است سیاست‌هایی درباره افزایش جمعیت پیشنهاد دهد. به علاوه چنان که امیرحسین بانکی‌پور، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در توضیح دلیل اهمیت موضوع “جمعیت” گفته است «وضعیت جمعیت کشور در حال رسیدن به شرایط خطرناک است. هرچند که این خطر در میان عموم مردم محسوس نیست و مردم تصور می‌کنند جمعیت جوان کشور زیاد است!». به هر حال نمایندگان ما مردم، به دلیلی که برای همه آشناست به مسائلی می‌پردازند که برای عموم مردم محسوس نیست. دغدغه‌شان نیست و با معیشت و سلامت و زندگی‌شان سر و کار ندارد، مگر برای تخریب آن.
همچنین بخوانید: چگونگی انجام سقط جنین
بدن زنان عرصه نبرد بی‌امان نیروها بوده و هست، نیرویی که می‌خواهد آزاد زندگی کند و به ستم روزافزونی که بر او می‌رود عادت نمی‌کند و نیرویی که بقایش جز در به بند کشیدن تن ما نیست.
دسترسی زنان به خدمات بهداشت باروری رایگان
به هر حال، در صورت تصویب طرح پیشنهادی، آنچه بیش از پیش به محاق می‌رود، دسترسی زنان به خدمات بهداشت باروری است. منطقی به نظر می‌رسد که حتی در افق هدف افزایش جمعیت، خدمات مرتبط با سلامتی مادران و نوزادان نه تنها باید به لحاظ کیفی ارتقا یابد، بلکه لازم است حق دسترسی رایگان به این خدمات، از جمله امکان آگاهی مادر از وضعیت سلامت جنین، تأمین شود. مگر آن که با محدود کردن آن، هدف باز کردن راه‌های مافیایی جدیدی برای دسترسی به تست‌های غربالگری و در صورت نیاز خاتمه زیرزمینی بارداری باشد. اتفاقی که غیرقانونی بودن آن، همین حالا هم قربانیان زیادی می‌گیرد.
طبق جدیدترین آمار در سال ۹۶، دکتر محمدباقر لاریجانی، معاون آموزشی وزیر بهداشت اعلام کرده که سالانه «بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار» سقط جنین غیرقانونی انجام می‌شود. یعنی ۱۰۰۰ جنین در روز و از این تعداد تنها حدود ۱۰ مورد آن قانونی است! چه مکانیسمی باعث دیده نشدن این واقعیت عینی و نیاز موجود به امکانات بهداشتی خاتمه بارداری‌های ناخواسته می‌شود و به جای آن طرح غربالگری را برجسته می‌کند؟ در واقع آنچه به موازات فاصله طبقاتی روزافزون، جامعه ما را در آستانه فروپاشی قرار داده، فاصله آنچه انتظار می‌رود روی زمین به صورت رسمی اتفاق بیفتد و چیزی است که در زیرِ زمین و در تقلای مردم برای بقا رخ می‌دهد.
در شرایطی که همزمانی شرایط حاصل از خصوصی‌سازی بهداشت و درمان و تحریم‌های بین‌المللی سال‌های اخیر، زنده نگه داشتن کودکان بیمار را به غول هولناک برای والدین و به ویژه برای مادران بدل کرده، اساسا مطرح شدن ایده‌ی حذف حمایت دولتی از غربالگری از چه ذهنیتی برآمده؟ برای یکی از آخرین نمونه‌های اعتراض به نبود امکانات و به ویژه دارو برای کودکان با بیماری‌های خاص نگاه کنید. به تجمع تعدادی از خانواده‌های بیماران مبتلا به ام.پی.اس روبروی سازمان غذا و دارو در اواخر شهریور امسال و در سومین سال پیاپی. البته اگر می‌توانید نگاه کنید! اگر می‌توانید به تصویر مادری نگاه کنید که می‌گوید با بقیه خانواده‌ها تصمیم گرفته‌ایم فرزندان‌مان را بگذاریم همین‌جا. ببینیم این مسئولین می‌توانند یک ساعت آن‌ها را قبول کنند، اگر قرار است فرزندم بمیرد بهتر است همین‌جا جلوی این ساختمان بمیرد تا در خانه[۱].
همچنین بخوانید: نحوه توزیع لوازم جلوگیری از بارداری
بدن زنان عرصه نبرد
بدن زنان عرصه نبرد بی‌امان نیروها بوده و هست. نیرویی که می‌خواهد آزاد زندگی کند و به ستم روزافزونی که بر او می‌رود عادت نمی‌کند. نیرویی که بقایش جز در به بند کشیدن تن ما نیست. در پس این پیشنهاد فقط به بازی گرفتن تن و سلامت مادران نیست، بلکه برای سرنوشت جنین درون آن‌هم سناریویی تازه در راه است. بدون دسترسی کافی و رایگان به غربالگری، ممکن است نوزادی دارای نیازهای ویژه به خانواده‌ای وارد شود که بی‌خبر از وضعیت سلامت جنین، خود را برای رویارویی با چنین چالشی آماده نکرده‌‌اند. در غیاب هر گونه حمایت اجتماعی قرار است به تنهایی نیازهای فرزندشان را برآورده کنند. چه تضمینی برای رشد به هنجار این کودک و آموزش متناسب با شرایط ویژه‌اش وجود دارد؟
فشار ناشی از این چالش غیرمنتظره بر سر شرایط اقتصادی، روابط انسانی درون آن خانواده و سلامت دیگر اعضای آن چه خواهد آورد؟ به علاوه، این تصمیمات در سیستمی گرفته می‌شود که به گفته عضو سابق کمیسیون اجتماعی مجلس دهم در آن، راهکار مواجهه با چالش‌های اجتماعی این است که «با شناخت علت، معلول‌ها را از بین ببریم یعنی ما باید با اجرای طرح عقیم‌سازی زنان معتاد، اجازه ندهیم آلودگی زنانی که به دلیل اعتیاد، فقر و ناتوانی در خرابه‌ها و مخروبه‌ها زندگی می‌کنند و در این محل‌های نامناسب تغذیه می‌شوند به جامعه سرایت کند».
یعنی به جای ریشه‌کنی فقر و محرومیت، زنان را از امکان مادر شدن محروم کنیم! چنین نمایندگانی برای سرنوشت ما و نسل‌های آینده تصمیم می‌گیرند و با چه مبنایی؟ نظام دانش؟ خرد جمعی؟ خیر عمومی؟ “منافع ملی”؟ اگر قرار است بدون علم زندگی کنیم، چه کسی تصمیم خواهد گرفت اول از کدام علم استفاده نکنیم؟ از آن‌ها که برای جنگ‌افروزی و دشمن‌سازی و گرفتن جان انسان‌ها به کار می‌روند شروع کنیم یا از پزشکی و بهداشت بارداری که از به خطر افتادن جان مادران و نوزادان پیشگیری می‌کند؟
و نکته آخر آن که نه تنها تست رایگان غربالگری که دریافت درمان‌های موثرتر و به موقع برای جنین یا امکان انتخاب‌های آگاهانه برای مادران باردار را ممکن می‌کند بلکه بهره‌مندی از حمایت متخصصان، پزشکان یا ماماها در محیطی امن و بهداشتی برای عملی کردن تصمیم ادامه یا خاتمه داوطلبانه بارداری حق هر زنی است. این نبرد دیگر نه در زیرِ زمین که در پهنه روز به جریان افتاده است.