بیدارزنی: از سال ۱۳۶۸ تا کنون، وزارتخانه بهداشت به‌واسطه اجرای برنامه «تنظیم خانواده» در ایران، مسئول آموزش و ارائه خدمات رایگان (کاندوم، وازکتومی، توبکتومی، قرص‌ها و آمپول‌های ضدبارداری) برای کنترل بارداری به خانواده‌ها بوده است. این سیاست باعث شد که زنان در روستاها و حواشی شهرها که اطلاعاتی کمتر از روش‌های پیشگیری و دسترسی محدودتری به وسایل پیشگیری از بارداری داشتند، بتوانند در کنترل باروری موفق‌تر از پیش عمل کنند. ضمن آن‌که تبلیغات و آموزش گسترده در این زمینه سبب شده بود مردان نیز تا حدودی مقاومت خود را در این زمینه کنار بگذارند.
تا این‌که در سال 93، طرح «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش نرخ رشد جمعیت کشور» در مجلس نهم مطرح شد. در این طرح محدودیت‌های افزایش جمعیت لغو و تمامی عمل‌های جراحی برای پیشگیری از بارداری (وازکتومی و توبکتومی) و هرگونه تبلیغ در جهت کاهش فرزند آوری ممنوع شد. وزارت بهداشت، درمان و پزشکی هم پیش‌دستی کرد و ارائه خدمات رایگان را در بیشتر نقاط قطع کرد.
آگاهی از نحوه توزیع لوازم جلوگیری از بارداری، پس از اجرای طرح افزایش جمعیت از سوی وزارت بهداشت، مستلزم سر زدن به داروخانه‌ها و خانه‌های بهداشت بود. ازاین‌رو به تعدادی از این مراکز در سطح استان (البرز) رجوع کردم و گزارش کوتاهی از آن نوشتم.
اطلاعات به‌دست‌آمده از داروخانه‌ها حاکی از آن بود که تغییر چشمگیری در میزان عرضه و قیمت این لوازم صورت نگرفته است؛ چراکه کنترل بر مراکز خصوصی بسیار محدودتر از خانه‌های بهداشت است و داروخانه‌ها اختیار سفارش‌های واحد خویش را دارند. البته مسئول خرید این لوازم در یکی از داروخانه‌ها اشاره کرد که شایعه جمع‌کردن آن‌ها در داروخانه‌ها به گوشش رسیده است.
اقلام توزیعی داروخانه‌ها شامل انواع قرص، انواع کاندوم و به‌ندرت انواع آی یو دی است. قرص‌های ضدبارداری خارجی (با مارک‌های مختلف) با تفاوت قیمتی فاحش از نمونه‌های ایرانی‌شان به فروش می‌رسند که عوارض بسیار کمتری دارند (مثلا قیمت قرص‌های LD و HD ایرانی 400 تومان و قیمت قرص با مارک‌های یاز و یاسمین 48 و 38 هزار تومان است). کاندوم‌ها که از کشورهای مختلف چین، کره جنوبی و آمریکا وارد می‌شوند، با قیمت‌های مختلف تا سی هزار تومان به فروش می‌رسند؛ و آخرین مورد آی یو دی است که تنها در معدودی از داروخانه‌ها موجود است و قیمتش از دو هزار تومان تا سیصد هزار تومان است. در کل تنوع اجناس و همچنین سطح قیمت آن‌ها در مناطق بالاتر و پایین‌تر شهر یکسان است.
اما شنیدن گزارش توزیع لوازم جلوگیری در خانه‌های بهداشت غافلگیرکننده بود. طبق گفته‌های سرپرستان خانه‌های بهداشت، توزیع لوازم از تابستان سال 92 بسیار محدود و نامنظم شده است. پیش‌ازاین، خانه‌های بهداشت ابتدای هر فصل به‌طور منظم و به تعداد کافی قرص، کاندوم و آمپول را دریافت کرده، در اختیار زوجین می‌گذاشته‌اند؛ اما اکنون اگر کسی به این مراکز مراجعه کند، شاید فقط تعداد مشخصی قرص LD یا تری فازیک در اختیارش گذاشته شود. البته همین تعداد محدود لوازم موجود در مراکز هم تنها به چهار گروه افراد واجد شرایط تعلق می‌گیرد: 1. زنان بالای 35 سال 2. زنان پایین 18 سال 3. زنانی که فرزند زیر سه سال دارند 4. زنانی که دارای سه یا چهار فرزند هستند.
به‌علاوه مسئول خانه بهداشت هر روستا موظف است به افرادی که در این چهار گروه جای نمی‌گیرند و بیماری خاصی هم ندارند، مشاوره بدهد تا تشویق به فرزند آوری شوند و اگر اشخاصی در تصمیم خود مصر باشند، باید لوازم را آزاد تهیه کنند.
طبق گزارش‌ها، اجرای سیاست‌های توزیعی و مشاوره‌ای اخیر با هدف افزایش جمعیت، سرسختانه نظارت می‌شود؛ ازاین‌رو مسئولین خانه‌های بهداشت با وجود این‌که از زیان‌های آشکار این طرح بر روستاییان باخبرند، آزادی عمل زیادی ندارند برای عملکردی خلاف آنچه در بخش‌نامه آمده است. این نکته نمایانگر این است که چطور سیاست‌های بهداشتی مذکور، اقشار آسیب‌پذیرتر روستایی را هدف قرار می‌دهد و تاثیر کمتری بر طبقه متوسط جامعه می‌گذارد.