طوبی آزموده

تا قانون خانواده برابر: کمتر از دو سال بعد از آنکه شیخ فضل الله نوری «فتوا می­دهد که تأسیس مدارس دختران مخالف با شرع اسلام است»[1]، طوبا آزموده زنگ مدرسه «ناموس» را در خانه خود در خیابان سنگلج، به صدا در می آورد.

نام طوبی آزموده بیش از هر چیز با مدرسه و آموزش دختران گره خورده است. باسواد شدن زنان و تحصیل علم دختران از مهمترین مطالبات جنبش زنان در سال­های پس از انقلاب مشروطه بود و از آن زمان تلاشی مضاعف برای تاسیس مدرسه دخترانه آغاز شد. «در مجلس اول، مجلس تقاضای زنی را منتشر ساخت که خواستار حمایت رسمی از آموزش زنان و مشارکت اجتماعی ایشان شده بود. در این نامه که خطاب به سید محمد طباطبایی نگارش یافته بود، از دولت درخواست شد که مدارس دختران را نیز مانند مدارس پسران مورد حمایت قرار دهد»[2] مردان مجلس جواب نومیدانه‌­ای به این درخواست دادند و آموزش محدود برای زنان را کافی دانستند.[3] با این وجود زنان از این خواسته دست بر نداشتند و به تاسیس مدارس دخترانه در تهران و بعدها در شهرهای بزرگی چون اصفهان، رشت و … اقدام کردند. و تا سال ۱۲۹۷ ش که اولین مدرسه دولتی تاسیس شد[4] تعداد زیادی مدرسه دخترانه در تهران فعالیت می­کردند که توسط زنان تاسیس و به صورت خصوصی اداره می ­شدند.

شواهد تاریخی تاسیس اولین مدرسه دخترانه را در سال ۱۲۸۵ ش عنوان می­‌کنند. موسس این مدرسه بی­ بی ­خانم استرآبادی است که به سبب حمله‌­های بسیاری که به آن شد، تنها توانست برای مدت کوتاهی این مدرسه را سر پا نگه دارد. پس از آن طوبا آزموده دومین مدرسه‌­ی دخترانه را در تهران تاسیس کرد و نام آن را «ناموس» گذاشت.

زندگی طوبی آزموده

درباره زندگی طوبا آزموده اطلاعاتی چندانی در دسترس نیست. منابع موجود وی را متولد ۱۲۵۷ ش می­دانند. وی فرزند میرزا حسن ­خان سرتیپ بود و در چهارده سالگی به همسری عبدالحسین میرپنج درآمد. اختلاف سنی وی و همسرش زیاد بود و از او فرزندی نداشت. طوبا آزموده سواد را در خانه همسر خود و توسط معلمان خصوصی آموخت و علاوه بر فارسی، عربی و فرانسه نیز آموخت.

تاسیس مدرسه ناموس

مدرسه «ناموس» در سال ۱۲۸۷ ش (۱۳۲۶ ق) تاسیس شد. طوبا آزموده ابتدا قصد داشت که در مدرسه «دوشیزگان» بی ­بی ­خانم به تدریس بپردازد اما به دلیل کمی تعداد دانش آموز در مدرسه «دوشیزگان» این امر ممکن نشد. در نتیجه وی دست به کار شد و مدرسه ای را در منزل شخصی خود در خیابان سنگلج ابتدای کوچه­ی قاپوچی تاسیس کرد.[5]

مدرسه «ناموس» هشت سال بعد به خیابان فرمانفرما انتقال یافت و بعد از آن به محل بزرگتری در خیابان شاهپور (نزدیک چهارراه حسن آباد) منتقل شد و از آن زمان تا دوره­ی کامل دبیرستان، دختران را آموزش می داد.[6] به طوری که در سال ۱۳۰۷ ش اولین گروه از دختران دیپلمه ­ی مدرسه‌ی «ناموس» از آن فارغ التحصیل شدند. اولین گروه فارغ التحصیلان این مدرسه خانم ­ها توران آزموده، فخرعظمی ارغون، بی ­بی خانم خلوتی، گیلان خانم، فرخنده خانوم، مهرانور سمیعی بودند.[7] علاوه بر این در مدرسه، کلاس اکابر نیز برای زنان بی ­سواد برپا می شد و شرایطی برای ادامه تحصیل دانش­آموزان بی ­بضاعت فراهم می گردید.

خانم آزموده به منظور مقابله با فعالیت­ ها و تبلیغات سنت­گرایان و عامه مردم تحت تاثیر آنان، تمهیدات مختلفی به کار می­برد. وی مقرر کرده بود در تمام کلاس­ ها کتاب­های مذهبی و قرآن تدریس شود.[8] همچنین به کمک دو تن از شاگردانش عبارات و کلمات قصار بزرگان دین را برای توجه هر چه بیشتر مردم بر دیوارهای مدرسه نصب می­کرد و شاگردان خود را به مطالعه و آگاهی دادن به پدر و مادرهای خویش تشویق می­کرد. هچنین با یاری گرفتن از روضه خوان­ ها و مبلغان و برپایی جلسات روضه خوانی در مدرسه تبلیغات مغرضانه‌ی مخالفان تحصیل دختران را خنثی می­‌کرد.[9] به این ترتیب مدرسه «ناموس» توانست خود را از گزند تعصب و تبلیغات ضد تحصیل دختران نجات دهد و پابرجا بماند.

طبق آماری که در نشریه‌ی «شکوفه» در سال ۱۳۲۹ به چاپ رسید، مدرسه «ناموس» ۱۸۵ دانش آموز داشت که از این تعداد ۵۰ نفر بدون شهریه تحصیل می کردند.[10] همچنین در گزارش دیگری که در سال ۱۳۰۴ منتشر شد مدرسه «ناموس»، ۹ کلاس و بالغ بر ۱۰۶ نفر دانش آموز داشت که ۳۶ نفر آنها محصل مجانی بودند.[11]

طوبا آزموده در مهر ماه ۱۳۱۵ ش در سن ۵۸ سالگی در تهران درگذشت. پس از فوت وی مدرسه «ناموس» تا سال­ها توسط طوبا مشکوه نفیسی اداره می­شد تا اینکه سرانجام در سال ۱۳۱۹ ه.ش به وزارت فرهنگ واگذار شد.[12] نام مدرسه ­ی «ناموس» بعدها به دبیرستان «شهناز» تغییر کرد.