در جنبش های اجتماعی باید صبور بود

تا قانون خانواده برابر:
8 مارس روزی ویژه برای همه زنان است. روزی که با مبارزات زنان در دنیا گره خورده است. نخستین بار در این روز زنان کارگر در نیویورک برای گفتن از شرایط بد مالی و خواست شرایط انسانی در محیط کار به خیابان آمدند کم کم این روز در دنیا روزی از آن زنان شد، برای گفتن از خواسته هایشان. 8 مارس 1357 اندکی پس از پیروزی انقلاب شاهد اولین تجمع مطالبه-محور زنان در تهران هستیم. آن روزها کم کم زمزمه “یا روسری یا توسری” و حجاب اجباری به گوش می رسید. نقطه شروع مصاحبه را از این روز شروع کردیم تا شنوای خاطرات فعالان زن از 8 مارس هایی که تاکنون داشته اند باشیم. از طلعت تقی نیا و احترام شادفر درباره این روز پرسیدیم.

طلعت تقی نیا: هشت مارس 57 مصادف بود با اعلام حجاب اجباري براي زنان در ادارات و نهادهاي دولتي و تشديد فشار بر زنان و اين باعث شد كه قشرهاي مختلفي از زنان به خيابان‌ها بيايند و به جرات مي توان گفت كه حدود يك ميليون خانم در خيابان‌هاي تهران حضور داشتند. البته افرادي كه در اين مراسم حضور داشتند بعضا داراي وابستگي ايدئولوژيك به سازمان خاصي بودند. عده‌اي در آن زمان مي گفتند كه مبارزه با حجاب اجباري مسئله توده مردم نيست و اعتقاد داشتند كساني كه در مورد حجاب اجباري اعتراض مي كنند از اقشار اقتصادی سطح بالاي جامعه هستند. در آن هشت مارس گروه‌هاي مختلفي با نظرات مختلفي حضور پيدا كردند. ولي همان طور كه گفتم به علت اين كه اين مراسم همزمان با اعلام حجاب اجباري شده بود اين روز تحت تاثير اين مسئله قرار گرفت. تعدادي از زنان جلوي ساختمان نخست وزيري جمع شدند و شعار دادند؛<img971|center> زنان صاحب انديشه نيز شعار برابري را مطرح مي‌كردند. يادم هستم كه هشت مارس 57 بسيار پر شور بود و اگر آگاهي كه اكنون در زنان وجود دارد در آن زمان نيز وجود داشت هشت مارس آن سال مي توانست تاريخي تر باشد. در آن مراسم خانم‌هاي محجبه نيز حضور داشتند و شعارهاي آزادي و برابري را مطرح مي‌كردند. البته همان طور كه گفتم به هر حال اين مراسم بي شك تحت تاثير مسئله حجاب اجباري قرار داشت و بیشتر شعار ها حول پوشش اختیاری بود.

احترام شادفر: در راهپيمايي هشت مارس سال 57 يادم هست كه تعدادي زيادي زن حضور پيدا كرده بودند. زنانی با تفكرات مختلف كه شعار برابري خواهي سر مي دادند ولي سطح آگاهي زنان در آن زمان به ميزان كنوني نبود. 8 مارس 57 کلا فضا متاثر از مطرح شدن موضوع حجاب اجباری زنان در ادارات دولتی بود و بنابراين شاهد بودیم که زنان زیادی برای اعتراض به این مسئله به خیابان آمدند تا دغدغه های خود را درباره این مسئله مطرح کنند.

آيا قبل از سال 57 نيز در ايران مراسم هشت مارسي برگزار شده بود يا نه؟

طلعت تقی نیا: تا آن جا كه مي‌دانم اين مراسم براي اولين بار در ايران در سال 1300 در رشت و به كمك «جمعيت پيك سعادت نسوان» برگزار شد و گويي طبق اسناد تاريخي در سال 1306 نيز مراسمي از سوي سازمان بيداري زنان برگزار شده است و پس از آن اين مراسم به طور مخفيانه و خصوصي در خانه ها و منازل شخصي فعلان زن برگزار مي شده است. من اولین 8 مارسی که در مراسم شرکت کردم همان سال 57 بود.

منصوره شجاعی: بعد از 8 مارس 1300 دیگر یاد و خاطره ای از ادامه برگزاری آن از سوی این جمعیت در دست نیست. با به سلطنت رسیدن رضاخان پس از کودتای 1304، هرچند در ظاهر اتفاقاتی در جهت منافع زنان رخ داد اما جنبش واقعی زنان به تدریج به افول گرایید. سازمان ها و تشکل های مستقل کم کم جای خود را به سازمان های فرمایشی و وابسته به دولت وقت دادند. از آن زمان دیگر سندی در برگزاری مراسمی عمومی و علنی بزرگداشت هشتم مارس در دست نیست اما برگزاری این مراسم به طور مخفیانه و خصوصی در خانه ها و منازل شخصی برخی از زنان روشنفکر برگزار می شده است.

مراسم هاي 8 مارس بعد از انقلاب چگونه بود؟

احترام شادفر: بعد از انقلاب فعالان حقوق زنان مراسم هشت مارس را به علت محدوديت هايي كه وجود داشت در خانه‌هاي خود برگزار مي‌كردند. در ابتدا همه چیز با جلسات فیلم دیدن شروع شد. درجلسات فیلم، فیام هایی در مورد مسائل زنان به نمايش گذاشته مي شد که بعد در باره آن با هم بحث می کردیم. یا از كارگردان‌هاي زن براي حضور در مراسم دعوت مي شد؛ فيلم‌هاي آنان را به نمايش مي گذاشتيم و بعد در مورد فيلم های آنان بحث و گفت وگو مي‌شد. طي آن جلسات بود كه زنان فعال در اين عرصه به صورت روشن و شفاف با بحث فمينيسم آشنا شدند. بعد از آن تصميم گرفتیم كه فعالان زن با دوستان و علاقمندان به اين موضوع چنين جلساتي را در خانه‌هاي خود برگزار كنند. در اين جلسات همان طور كه گفتم بحث هايي در ارتباط با زنان مطرح مي‌شد و سپس حلقه‌هاي مطالعاتي تشكيل شد كه فعاليت برخي از اين حلقه‌ها همچنان ادامه دارد.

<img972|center>

طلعت تقی نیا: بعد از انقلاب نيز مراسم هشت مارس بيشتر در خانه‌ها و محافل خصوصي برگزار مي‌شد چون فضا تنگ‌تر شده بود. البته در آن زمان برخي از فعالان زنان عضو سازمان‌هاي خاصي بودند كه شعارهايشان كلي بود. و به صورت ريز به مسئله زنان توجه نمي‌شد آن ها مي‌گفتند اگر تمام مسائل حل شود مسئله زنان نيز حل مي‌شود و حل مسئله زنان را در گرو حل تمام مسائل مي‌دانستند. در صورتي كه اين نگاه درستي نبود. هشت مارس هيچ گاه از ياد نرفت و هر سال در محفل‌هايي بعضا كوچك مراسم يادبودي در اين راستا برگزار مي‌شد. در اين مراسم‌ها بعضا فيلم هايي در مورد زنان نمايش داده مي شد، گفت وگوهايي در مورد وضعيت زنان صورت مي گرفت و هر سال تعداد زنان شركت كننده در اين مراسم بيشتر مي‌شد تا اين كه نسل جوان به ميدان آمد و اين نسل نگاهشان به آينده بود و جزمي فكر نمي‌كرد.

در اين زمان شاهد برپايي نمايشگاه‌هاي در ارتباط با زنان در كشور بوديم و افرادي مثل نوشين احمدي خراساني كه در نشر توسعه كار مي‌كرد در اين ارتباط تلاش‌هاي زيادي كردند. نشر توسعه(احمدي خراساني) و روشنگران (شهلا لاهيجي) با فعاليت عده اي ديگر از زنان تلاش كردند كه مراسم هشت مارس را از خانه‌ها به عرصه عمومي جامعه وارد كنند البته اين كار به سادگي نبود ولي خوشبختانه به نتيجه منجر شد. در اين ارتباط چندين ماه نشست‌هاي مختلفي داشتيم نظرات زنان متفاوت بود چرا كه در اين ارتباط تجربه چنداني نيز نداشتيم. ولي با برگزاري جلسات و رفت و آمدها توانستيم به اين نتيجه برسيم كه هشت مارس را در ساختمان شهر كتاب برگزار كنيم. در سال 1378 انتشارات روشنگران و نشر توسعه به علت اين كه ناشر بودند توانستند در شهر كتاب مجوزي براي برگزاري مراسم اخذ كنند. اين مراسم بعد از انقلاب اولين تجربه برگزاري هشت مارس در عرصه عمومي جامعه بود. این 8 مارس یکی از خاطره انگیزترین 8 مارس های من بود چون بعد از 20 سال توانسته بودیم به فضای عمومی جامعه بیایم. هرگز شور و شوق آن روزها را فراموش نمی کنم. شما الان شاید متوجه احساس آن روزهای من نشوید. همه ما حال و هوای خاصی داشتیم. بعد از آن دعوت زیادی از فعالان زن برای سخنرانی در دانشگاه ها و شهرهای مختلف به عمل آمد به اندازه ای که اصلا سخنران نداشتیم که بفرستیم. من به دو شهر برای سخنرانی رفتم بقیه هم همین طور.

احترم شادفر: اولين 8 مارسي كه بيرون از خانه ها بعد از انقلاب برگزار شد سال 78 در ساختمان شهر كتاب بود. در آن مراسم فيروزه مهاجر و منصوره شجاعي به ايراد سخنراني پرداختند و کلا جمعيت حاضر بیش از انتظار ما بود.

منصوره شجاعی: هشتم مارس سال 1378 (2000)، نقطه عطفی در برگزاری مراسم روز جهانی و فعالیت های علنی زنان بود. در این سال به ابتکار و دعوت نوشین احمدی خراسانی گروهی از زنان برای برگزاری علنی و عمومی هشت مارس دعوت شدند. این گروه از میان اعضای تشکل های غیردولتی محیط زیست، کودکان، زنان ناشر و نیز محافل خانگی زنان انتخاب شده بودند. برای برگزاری این مراسم در سالن های عمومی نیاز به تقاضای اخذ مجوز از طرف یک نهاد رسمی بود. از آنجا که هنوز تشکل های مستقل زنان ایجاد نشده بود، این مجوز را نشر توسعه (نوشین احمدی) و نشر روشنگران (شهلا لاهیجی) گرفتند و ساختمان شهر کتاب آن سال میزبان برگزاری اولین مراسم هشتم مارس عمومی و علنی پس از انقلاب شد. در این مراسم علی رغم تصور برگزارکنندگان، بیش از 1000 نفر شرکت کردند. انعکاس خبری نسبتا گسترده آن موجب شده که جامعه نسبت به این روز و نحوه برگزاری آن حساس شود.

ناهید کشاورز: من متاسفانه 8 مارس 78 ایران نبودم، یادم می آید شبش با نوشین احمدی تلفنی صحبت کردم، خیلی هیجان زده بود، <img973|left>می گفت برنامه 8 مارس را در شهر کتاب برگزار کردیم و کلی آدم آمده بودند. همان طور که می دانید در سال هایی که برگزاری 8 مارس در ایران ممنوع بود، خیلی از محافل در تهران و برخی از شهرها مثل تبریز 8 مارس را در منازلشان برگزار می کردند و اصلا برگزاری 8 مارس یکی از کارهای اصلی محافل محسوب می شد. با به قدرت رسیدن اصلاح طلبان، فضایی ایجاد شده بود که امید به تغییر شرایط در میان خیلی از زنانی که عضو محافل بودند نیز جوانه زده بود و سعی داشتند از این فرصت استفاده کنند و خواسته هایشان را عمومی کنند. برگزاری 8 مارس در شهر کتاب، تجلی این خواست بود. گرچه با وجود تغییر فضا، نگرانی هم بسیار بود و برخی از فعالان محافل موافق برگزاری علنی 8 مارس نبودند. فکر می کنم این برنامه امید زیادی ایجاد کرد که می توان کارهای جمعی را برای تغییر وضعیت زنان با همکاری و همدلی به سرانجام رساند. خیلی ها آنجا همدیگر را پیدا کردند و فکر می کنم حداقل یکی از انگیزه های ایجاد مرکز فرهنگی زنان، برگزاری همین 8 مارس بود.

در برگزاري هشت مارس درآن زمان زنان فعالي حضور داشتند كه اين زنان كم كم اقدام به تشكيل مركز فرهنگي زنان كردند چه شد كه اين مركز تشكيل شد؟

طلعت تقی نیا: مركز فرهنگي زنان از دل اين نشست ها تشكيل شد. بعد از اين كه خانم ها شهلا لاهيجي و مهرانگيز كار به خاطر شركت در كنفرانس برلين بازداشت شدند تعدادي از زنان درصدد بر‌آمدند كه براي آزادي آنان امضا جمع كنند و در اين زمان بود كه ما به نتيجه رسيديم كه بايد جايي براي فعاليت‌هايي خود داشته باشيم و كارها را متمركز كنيم. اين مركز تا قبل از اين كه به صورت رسمي مجوز بگيرد پايه‌هاي فعاليت‌هاي خود را بنا گذاشت و بعد از آن برگزاري مراسم‌هاي هشت مارس را مديريت كرد. اين مركز براي زنان ورك شاپ‌ها و ميزگردهايي را برگزار مي‌كرد و با توجه به فعاليت خود فعالان زن را نيز به ديگر نقاط كشور جهت آگاهي سازي زنان مي فرستاد. مركز فرهنگي زنان در فعاليت‌هاي خود سعي مي‌كرد بحث خشونتي كه عليه زنان در جامعه است را مطرح كند. طرح اين مسائل تاثير زيادي در جامعه داشت چرا كه اين موضوعات براي جامعه جديد بود. اين مركز تلاش داشت كه بيشتر بر روي فعاليت‌هاي فرهنگي در ارتباط با زنان تمركز كند و يكي از اهداف بزرگ آن توانمندسازي زنان در عرصه فرهنگ بود. هسته اوليه مركز فرهنگي زنان عبارت بودند از: نوشين احمدي خراساني، زهره ارزني، پروين اردلان، احترام شادفر، منصوره شجاعي، ناهيد كشاورز و خودم البته در آن زمان افراد دیگری هم(نازی اسکویی و لیلی فرهاپور) با ما كار مي‌كردند. مركز عضوگيري نمي‌كرد ولي افراد مختلف مي‌توانستند بيايند در كتابخانه عضو شوند و فعاليت كنند.

احترام شادفر: ايده تشكيل مركز فرهنگي زنان از سوي نوشين احمدي خراساني و پروين اردلان كه آن‌ها خود در زمينه جنبش و مسائل مربوط به زنان فعاليت مي كردند مطرح شد و جلساتي در اين ارتباط برگزار شد و از فعالان زن براي حضور در اين جلسات دعوت شد. در مركز فرهنگي زنان افراد زيادي وارد شدند و خارج شدند و برخي از كساني كه در اين عرصه وارد شدند ديدگاه فيمنيستي نداشتند و برخي از آن ها نيز راديكال و تند بودند در حالي كه اكثر كساني كه در مركز حضور داشتند به كار فرهنگي اعتقاد داشتند.

همان طور كه اشاره كردم مركز فرهنگی زنان تمركزش را در كار فرهنگي و توانمندسازي زنان قرار داده بود. ورك شاپ‌هايي مختلفی را برگزار مي كرد. به عنوان نمونه یکی از این موضوعات در مورد خشونت جنسي بود. از اين ورك شاپ‌ها نيز استقبال زيادي شد. در اين کارگاه ها، زن‌ها براي اولين بار با مسئله آزار جنسي و تجاوز جنسي از طرف شوهرهايشان آشنا شدند. همراه با اين کارگاه ها، ميز كتاب نيز داشتيم و از زنان افغاني نيز با ارائه و فروش صنايع دستيشان كه خود توليد كرده بودند حمايت مي‌ كرديم؛ اين فعاليت ها ادامه داشت تا آنكه به خاطر برخي از مسائل و مشكلاتي كه پيش آمد فعاليت مركز متوقف شد.

ناهید کشاورز: مرکز فرهنگی در شرایطی شکل گرفت که تا حدودی اعتماد انجمنی در جامعه در حال شکل گیری بود. گفتمان جامعه مدنی در حال قدرت گیری بود و زنانی که دور هم جمع شدند و مرکز را تشکیل دادند می خواستند در فضای عمومی برای ترویج حقوق زنان کاری از پیش ببرند و سعی کردند در حد توان خود به سازماندهی برای ترویج حقوق زنان بپردازند.

لطفا درباره 8 مارسی که در خانه هنرمندان برگذار شد برای خوانندگان ما بگویید؟

احترام شادفر: هشت مارس بعدی را در خانه هنرمندان برگزار كرديم که اين هشت مارس به صورت فستيوال هنري برگزار شد. در آن مراسم فعالان حقوق زن از جمله شهلا اعزازي، مهرانگيز كار، پروين اردلان، شهلا لاهيجي به ايراد سخنراني پرداختند. براي اولين بار بحث حقوق شهروندي زنان مطرح شد. نمايشگاه فعاليت هاي فرهنگي زنان نيز برپا بود و هزينه برگزاري اين مراسم را مركز فرهنگي زنان تقبل كرد. در آن زمان مسئول وقت خانه هنرمندان فردي محافظه كار بود و يادم هست كه در آخر با تعدادي از زنان به جر و بحث پرداخت.

طلعت تقی نیا: بعد از هشت مارس 78 در سال 79 با تلاش كانون فرهنگي زنان درخانه هنرمندان مراسم هشت مارس برگزار شد و در آن جا ميز كتاب برگزار كرديم و پنل‌هايي نيز در ارتباط با زنان و مسئله آن‌ها برگزار شد.

ناهید کشاورز: 8 مارس خانه هنرمندان، سال 79 بود، یک سال بعد از 8 مارس شهر کتاب. این 8 مارس را مرکز فرهنگی برگزار کرد. مراسم مختلفی در دو سالن بود. در یک سالن پنل هایی بود و در سالن دیگر سخنرانی. در راهروهای خانه هنرمندان هم نمایشگاه عکس و غیره بود. در ضمن کارت هایی را هم بچه ها تهیه کرده بودند که خواسته هایی در مورد حق اعزام دانشجویان دختر به خارج و الحاق بی قید و شرط دولت ایران به کنوانسیون رفع تبعیض از زنان بر آن درج شده بود و علاقمندان، آن ها را امضاء می کردند و به مجلس می فرستادند چون گویا آن زمان این بحث ها در مجلس مطرح بود.

از 8 مارس 81 برای ما بگویید؟

طلعت تقی نیا: در سال 81 تصميم گرفتيم كه اين فعاليت‌ها را به بيرون از فرهنگسرا ببريم و بنابراین برای برگزاری 8 مارس سال 82 در پارك لاله مركز فرهنگي زنان تلاش کرد تا از وزارت كشور برای برگزاری مجوز بگیرد که در نهایت به ما مجوز دادند. زنان براي برگزاري مراسم هشت مارس در پارك لاله حضور پيدا كردند ولي دور تا دور ما را نيروهاي پليس گرفته بودند و به مرور زمان نيز برتعدادي كساني كه به اين مراسم پيوستند افزوده شد. این مراسم هم توانست توجه عموم را جلب کند درحالي كه پليس نيز اطراف ما تجمع كرده بودند. برگزاري اين مراسم هم در داخل و هم در خارج از كشور بازتاب زيادي داشت چون نخستين بار بود كه مراسم روز جهاني زن در فضاهاي باز شهري به شكل اعتراضي برگزار شد.

منصوره شجاعی: در سال 1381 گروه های مختلف زنان با استفاده از تجربه مرکز فرهنگی زنان در پی تاسیس تشکل های مستقل زنان بر آمده بودند و آنها نیز فضاهای دانشگاهی و فرهنگسراها را برای برگزاری این مراسم انتخاب کرده بودند.

این سال برای مرکز فرهنگی زنان اما، سال محک زدن تفکر حاکم بر چگونگی استفاده از فضاهای بازِ شهری بود. این بار مرکز فرهنگی نگاه خود را بر حق شهروندی زنان، در استفاده از فضاهای شهری و حضور آزادانه در تجمع های مدنی دوخت و بدین ترتیب پارک لاله را برای برگزاری این روز انتخاب کرد. تجمع آن روز در پارک لاله تحت کنترل شدید نیروهای پلیس برگزار شد.

و 8 مارس 82 چه اتفاقی افتاد؟

احترام شادفر: براي برگزاري مراسم هشت مارس در پارك لاله در سال 1382 مركز فرهنگي زنان از وزارت كشور مجوز گرفت. 10 صبح ما اين مجوز را دريافت كرديم ولي 11 صبح اين مجوز لغو شده بود ولي ما همه در پارك حاضر شديم و مجوزي نيز، که به ما داده شده بود همراه داشتيم. برنامه شروع شد و آرم صلح را بچه‌هاي شركت كننده در مراسم همراه داشتند. البته آخر برنامه شلوغ شد، درگيري پيش آمد و تعدادي از شركت كنندگان در مراسم بازداشت شدند. در آن مراسم كه پليس كاملا ما را محاصره كرده بود مي توانم بگويم سه چهار هزار نفري حضور داشتند البته پليس سعي مي كرد كه دختران و پسران را از يكديگر جدا كند. ما در آن جا بروشروهايي را نيز در مورد هشت مارس به همراه داشتيم. كه بين شركت كنندگان در مراسم توزيع شد.

منصوره شجاعی: سال 1382، اکثر گروه ها و تشکل های مستقل زنان سعی برای برگزاری این روز، به سبک سال های گذشته برنامه ریزی کرده بودند. مرکز فرهنگی اما این مراسم را در دو روز، دو موضوع مشخص، و دو روش برگزار کرد. یک روز را به موضوع آموزش زنان اختصاص داد و نمایشگاهی تصویری از تاریخچه حضور زن ایرانی در مدارس و مراکز آموزشی برپا کرد و در کنار این نمایشگاه سمیناری با موضوع آموزش زنان نیز برگزار شد.

روز دوم را با موضوع خشونت درقالب تجمعی اعتراض آمیز در پارک لاله برنامه ریزی کرد که ساعتی پیش از برگزاری این تجمع، لغو مجوز آن شفاهی و از طریق تلفن به مسئولان اطلاع داده شد. اما اعضای مرکز فرهنگی زنان با کپی گرفتن از مجوز به تعداد تمامی اعضا، به محل برگزاری تجمع رفتند و در آن جا با خشونت پلیس و دستگیری تعدادی از شرکت کنندگان مواجه شدند.

8 مارس های بعدی چه شد؟

طلعت تقی نیا: در سال 84 نيز در پارك دانشجو مراسم هشت مارس را برگزار كرديم. در آن زمان تعدادي زيادي از زنان حضور داشتند ولي متاسفانه در دقايق اوليه توسط پليس به خشونت كشيده شد و متاسفانه خانم سيمين بهبهاني كه در اين مراسم حضور داشتند از سوي ماموران انتظامي مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. در سال 1385 نيز در روز 8 مارس از سوي فعالان زن تجمعي در مقابل مجلس برگزار شد كه اين مراسم نيز به خشونت كشيده شد و تعداد زيادي از شركت كنندگان دستگير شدند و از سال 1386 فعالان زنان مجبور شدند كه اين مراسم را در محيط هاي محدودتر برگزار كنند.

البته تجمع اعتراضي زنان فقط محدود به 8 مارس نبود و زنان در خرداد 84 و قبل از برگزاري هشتمین دوره ي انتخابات رياست جمهوري نيز تجمعي در برابر دانشگاه تهران با حضور تعداد زيادي از زنان و دختران برگزار كردند و در 22 خرداد سال 85 نيز فعالان جنبش زنان تظاهرات تجمع آميز در ميدان هفت تير تهران برگزار كردند كه اين مراسم به خشونت كشيده شد و تعدادي از شركت كنندگان در آن بازداشت شدند.

منصوره شجاعی: تجربه استفاده از فضای عمومی، تجربه خیابان، تجربه انسانی که خود رسانه می شود و تجربه کردن ارتباطی دو سویه و در لحظه است. لحظه روبرو شدن جنبش با مخاطبانش. دیده شدن و دیدن. شاید آنچه که این روزها در شبکه های اجتماعی اینتراکتیو به طور مجازی وجود دارد.

حالا حساب کنید که در سال 1384 پنج سالی بود که جنبش زنان پس از انقلاب 57 این تجربه را با کمی و کاستی در کوله بار خود داشت. یک بار دیگر به خیابان آمد.<img974|left> انتخاب پارک دانشجو در چهار راه ولی عصر، موجب شد که زنانی که برای خرید نوروزی به آن محل آمده بودند توجهشان به تجمع جلب شود و بعد ازاطلاع یافتن از جریان و موضوع تجمع به ما پیوستند و بدین گونه جای خالی خیلی از اعضای جنبش زنان که آن روز به علت برنامه های خاص خودشان نتوانسته بودند در آن تحصن شرکت کنند پر شد. این زنان تازه-وارد در کنار ما آماج آن خشونت لجام گسیخته آن دولت تازه شدند. …خشونتی که در هشت مارس 84 یعنی اولین سال دولت آقای احمدی نژاد، نسبت به تجمع مسالمت آمیز زنان اعمال شد، کاملا بیانگر شیوه های ضد مردمی و خشونت آمیز این دولت نسبت به زنان بود. نحوه خشونت اعمال شده بیانگر رویکرد دولت تازه وارد آقای احمدی نژاد نسبت به تمام فعالیت های قانونی و مسالمت آمیز زنان و دیگر جنبش های اجتماعی از آن روز تا کنون بود که روز به روز پرخشونت تر شده است. آن سال حتی حرمت حضور سیمین بهبهانی بانوی کهن سال شعر و مبارزه زنان را نادیده گرفتند و با ضربه های باتوم بر تن اش کوفتند. ضربه های باتوم آن روز اگر چه این زن کهن سال شعر و مبارزه را از پا نینداخت اما آماس آن زخم هنوز بر جان جوان و نوپای جنبش زنان به جا مانده است … باشد که به زودی به مهر و سازندگی سربازکند و برابری هدیه دهد.

سال 85، یک هفته مانده به هشتم مارس، 33 نفر از زنان فعال در مقابل دادگاه انقلاب دستگیر شدند. این گروه که برای حمایت و یاری از 5 تن از یارانشان که به دلیل برگزاری تظاهرات 22 خرداد همان سال در میدان هفتم تیر در دادگاه انقلاب محاکمه می شدند، جمع شده بودند. اما نیروی انتظامی و امنیتی به بهانه واهی بر هم ریختن نظم عمومی و اقدام علیه امنیت ملی آنها را دستگیر کرد. طی یک هفته ای که این افراد در زندان به سر می بردند، نیروهای امنیتی برای تشدید جو سرکوب و ارعاب، شبانه به خانه چند تن از فعالان اجتماعی حمله کرده و حتی برای ممانعت از برگزاری مراسم جایزه کتاب صدیقه دولت آبادی آنها را مورد تهدید قرار دادند. در روز هشتم مارس تظاهرات زنان معلم و زنان آزادیخواه در مقابل مجلس شورای اسلامی به خشونت کشیده شد و تعداد زیادی از شرکت کنندگان دستگیر شدند. اما مراسم خانگی و خصوصی کمابیش برگزارشد.

احترام شادفر: 8 مارس 84 که در پارک دانشجو برگزار شد من به همراه نوه ام، آرش، شرکت کرده بودم ابتدا زنان سرود خواندند و در همین حین نیروی انتظامی به تجمع کنندگان با باتوم حمله کرد و سعی کرد شرکت کنندگان را متفرق کند. در هشت مارس 85 نيز فعالان زن تجمعي را در مقابل مجلس برگزار كردند و در آنجا نيز پليس، زنان شركت كننده در اين مراسم را متفرق كرد.

در مراسم 22 خرداد سال 85 نيز در ميدان هفت تير تجمعي را برگزار كرديم كه در آن به علت خشونتي از سوي پليس ايجاد شد ژيلا بني يعقوب دستش شكست و دل‌آرام علي و تعدادي ديگر از فعالان حقوق زنان دستگير شدند. با توجه به گسترش فعاليت‌هاي مركز فرهنگي زنان اين مركز در شهرستان‌ها نيز برنامه‌هايي را برگزار كردند و يادم هست در تبريز براي زنان زنداني در زندان اين شهر برنامه‌اي را برگزار كرديم كتاب براي آن ها برديم. در اصفهان، شيراز ‌و رشت نيز زنان فعال بودند و مراسم هاي 8 مارس در آنجا برگزار مي شد و در سال هاي اخير نيز به علت محدوديت هاي ايجاد شده اين مراسم در خانه ها برگزار مي شود .

ناهید کشاورز: راستش من دوباره 8 مارس 84 ایران نبودم. ولی 8 مارسی بود که بعد از تجمع 22 خرداد 84، شکل گرفته بود که با وجود بسته تر شدن فضا، مسائل زنان بیشتر در جامعه مطرح بود و فکر می کنم با وجود بسته تر شدن فضا، اقدام به برگزاری این 8 مارس، تاکید فعالان زنان بر خواسته محوری زنان و عزمشان در مبارزه برای تحقق این خواسته بود. خشونتی هم که از طرف پلیس به زنان وارد شد، بیشتر بحث زنان را به میان جامعه برد و همدلی بیشتری با خواسته های زنان را ایجاد کرد.

لطفا درمورد كتابخانه صديقه دولت آبادي و جايزه آن توضيح دهيد؟

ناهید کشاورز: یکی از تلاش های اعضای مرکز، ایجاد کتابخانه ای تخصصی در حوزه مطالعات زنان بود. تلاش آن ها این بود که نهادی مستقل و با همت تلاشگران حقوق زنان ایجاد شود تا بتواند در ترویج مطالعات زنان موثر باشد و به ترویج مطالعات در حوزه زنان یاری برساند و یاری گر پژوهشگران حوزه زنان باشد. جایزه هم به همین دلیل شکل گرفت که بتواند مشوق پژوهشگران مطالعات زنان باشد که البته سال های بعد این جایزه به حوزه ادبیات زنان هم رسید که متاسفانه در حال حاضر با پلمب کتابخانه مواجه هستیم.

احترام شادفر: كتابخانه صديقه دولت‌آبادي كه در ابتدا توسط مركز فرهنگي زنان ايجاد شده بود از اين مركز پس از مدتي جدا شد و از سال 1385 به عنوان نهادي مستقل، با حضور و همكاري برخي از اعضاي مركز و پيوستن اعضا و هيات امناي جديد زير نظر نشر روشنگران به كار خويش ادامه داد. مكان اين كتابخانه در ابتدا در اجاره بود ولي بعد جاي كوچكي خريديم و كتاب ها را به آن جا منتقل كرديم. اين كتابخانه فعاليتش ادامه داشت تا ارديبهشت امسال كه آن را پلمپ كردند. ما براي فعاليت كتابخانه به دنبال مجوز بوديم ولي مسئولان مرتبط به ما مي گفتند كه بايد كتاب‌ها پالايش شود مي گفتند كه چرا در كتابخانه نشست هاي فيمينيستي برگزار مي كنيد؟ و بعد از مدتي نيز كتابخانه را پلمپ كردند. ما نيز براي رفع پلمپ آن اقدام جدي انجام نداديم چرا كه آن را به نوعي نماد استقامت مي دانستيم.

تاکنون هشت دوره از جايزه صديقه دولت آبادي برگزار شده و ما براي اهداي اين جايزه براي واجدين شرايط از آبان ماه هر سال شروع به خواندن كتاب‌ها و پايان نامه‌هايي كه در ارتباط با زنان است مي كنيم و بعد از آن بهترين كتاب را انتخاب و به نويسنده و يا مترجم آن “جايزه صديقه دولت آبادي” اهدا مي شود.

طلعت تقی نیا: مركز فرهنگي زنان مراسم 8 مارس سال 83، ايجاد كتابخانه زنان صديقه دولت‌آبادي را اعلام كرد و بعد از ايجاد محدوديتي‌ كه براي مركز فرهنگي زنان ايجاد شد تصميم بر اين گرفته شد كه كتابخانه صديقه دولت‌آبادي از اين مركز جدا شود و به صورت مستقل كار كند. مركز فرهنگي زنان نيز با دستگيري چند تن از فعالان زن فعاليتش متوقف شد ولي كتابخانه به صورت مستقل به فعاليت خود ادمه داد، گر چه در ارديبهشت امسال اين كتابخانه پلمپ شد ولي دادن جايزه صديقه دولت‌آبادي به نويسنده بهترين كتاب‌ در ارتباط با مسئله زنان به مناسبت هشت مارس همچنان ادامه دارد.

منصوره شجاعی: مرکز فرهنگی زنان در جشن روز جهانی زن سال 83، تاسیس کتابخانه زنان صدیقه دولت آبادی را نیز اعلام کرد. از آن سال به مناسبت همان روز جایزه ای برای اثر برگزیده حوزه مطالعات زنان در نظر گرفت. بحث اعطای جوایز به آثار برگزیده بحث جدیدی نبود اما اختصاص یک جایزه برای کتابی در حوز مطالعات زنان و با تاکید بر دیدگاه فمینیستی اثر و برگزاری آن در روز جهانی زن ابتکاری نوین بود که تا به امسال نیز ادامه داشته است.

و سخن پاياني؟

احترام شادفر: معتقدم كه زنان با هر انديشه سياسي بايد در مورد مسائل زنان با يكديگر ائتلاف كنند. ما اكنون مي‌بينيم كه مسائلي که ما مطرح مي كرديم از سوي برخي زنان وابسته به ارگان‌هاي اسلامي، اكنون مطرح مي‌شود. خانم عبادي در جنبش زنان تاثيرگذار بود و يادم هست كه در اوايل در جلسات 30-40 نفره‌اي كه جمع مي شديم در مورد مسائل حقوقي خانم عبادي در مورد مسائل ارث و ديه و ديگر مسائل حقوقي زنان صحبت مي كردند و ما با اين مسائل آشنا مي‌شديم.

طلعت تقی نیا: متاسفانه مي بينيم كه حاكميت بر روي هشت مارس حساسيت دارد در حالي كه هشت مارس يك نوع همبستگي جهاني در ارتباط با زنان است. زناني كه براي احقاق حقوقشان تلاش و مبارزه كرده اند. در جنبش‌هاي اجتماعي بايد افراد صبور و پيگير باشند خسته نشوند و بايد بدانند تغییر آسان بدست نمي‌آيد و يك كار دائم و پيوسته است.

از وقتی که به ما اختصاص دادید بی نهایت متشکریم.

تنظیم: مریم رحمانی