بیدارزنی: برآوردها نشان می‌دهد سالانه در سراسر دنیا، بیش از ۵۰۰ هزار زن در اثر عوارض بارداری و زایمان جان خود را از دست می‌دهند. حداقل ۷ میلیون از زنانی که از زایمان جان سالم به در می‌برند، از مشکلات سلامتی جدی رنج می‌برند و بیش از ۵۰ میلیون زن دچار پیامدهای سلامتی نامطلوب پس از زایمان می‌شوند. اکثریت قریب به اتفاق این مرگ و میرها و پیامدها در کشورهای در حال توسعه روی می‌دهد.
- بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۹، هر سال به طور متوسط ۷۳.۳ میلیون سقط جنین خودخواسته (ایمن و ناامن) در سراسر جهان انجام شد. (۱)
- از هر ۱۰۰۰ زن ۱۵ تا ۴۹ سال، ۳۹ زن اقدام به سقط جنین کردند. (۱)
- ۲۹ درصد کل حاملگی ها (۳ از ۱۰ حاملگی) و ۶۱ درصد از حاملگی های ناخواسته (۶ از ۱۰ حاملگی ناخواسته) با سقط جنین عمدی خاتمه یافتند. (۱)
- از این تعداد، از هر ۳ مورد یک سقط در حداقل‌ترین شرایط امن یا در شرایط خطرناک انجام شدند. (۲)
- بیش از نیمی از سقط‌های غیرایمنِ تخمین زده در سطح جهان در آسیا و بیشتر آنها در جنوب و آسیای میانه بودند. (۲)
- از هر ۴ سقط جنین در آفریقا و آمریکای لاتین، ۳ مورد خطرناک بودند. (۲)
- بالاترین نرخ خطر مرگ ناشی از سقط جنین ناامن در آفریقا بود. (۲)
- هر ساله بین ۴.۷ تا ۱۳.۲ درصد از مرگ مادران را می‌توان به سقط جنین ناامن نسبت داد. (۳)
- برآوردها از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که حدود ۴۵ درصد از کل سقط جنین‌ها ناامن بودند. تقریباً تمام این سقط‌های ناامن در کشورهای در حال توسعه اتفاق افتادند. (۲)
- سالانه حدود ۷ میلیون زن در کشورهای در حال توسعه به دلیل سقط جنین ناامن در بیمارستانها بستری می‌شوند. (۴)
- هزینه سالانه‌ی درمان عوارض سقط جنین ناامن ۵۵۳ میلیون دلار برآورد شده است. (۵)
- سقط جنین درصورتی که توسط شخصی با مهارت‌های لازم و با استفاده از روش‌های پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت (WHO) متناسب با مدت بارداری انجام شود، ایمن است.
- تقریباً می توان از تمامی سقط جنین‌های منجر به مرگ و معلولیت با آموزش سکسوالیته، استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری موثر، برقراری سقط جنین امن و قانونی، و مراقبت به موقع برای پیشگیری از عوارض، جلوگیری کرد. (۶)
سقط جنین در صورتی امن (بی‌خطر) محسوب می‌شود که با یکی از روش‌های توصیه شده‌ی سازمان جهانی بهداشت، متناسب با مدت بارداری و توسط فردی که مهارت‌های لازم را دارد انجام شود. چنین سقط‌هایی را می‌توان با استفاده از دارو (سقط جنین درمانی) یا یک عمل سرپایی ساده انجام داد.
اما وقتی سقط جنین توسط شخصی فاقد مهارت لازم یا در محیطی به دور از حداقل استانداردهای پزشکی یا هر دو انجام شود، ناامن تلقی می‌شود. مردم، مهارت‌ها و استانداردهای پزشکیِ امن مطرح شده در تأمین سقط جنین‌های القایی، برای سقط جنین درمانی (که فقط با دارو انجام می‌شود) و سقط جراحی (که با اسپیراتور دستی یا الکتریکی انجام می‌شود) متفاوت هستند. مهارت‌ها و استانداردهای پزشکی مورد نیاز برای سقط جنین ایمن نیز بسته به مدت بارداری و پیشرفت‌های علمیِ رو به رشد متفاوت است.
سقط جنین‌ها کمتر امن هستند چنانچه با استفاده از روش‌های منسوخ مانند کورتاژ تیز[۱] انجام شود -حتی اگر ارائه‌دهنده‌ی خدمات آموزش دیده باشد- یا زنانی که از قرص استفاده می‌کنند اما به اطلاعات مناسب یا به فرد آموزش دیده در صورت نیاز به کمک دسترسی ندارند.
- زمانی که افراد آموزش ندیده از روش‌های خطرناکی مانند خوردن مواد سوزان و معجون‌های سنتی یا فرو کردن اجسام خارجی استفاده کنند سقط جنین خطرناک است یا کمترین ایمنی را دارد.
زنان، از جمله نوجوانانی که با حاملگی ناخواسته مواجه‌اند معمولاً هنگامی که نمی‌توانند به سقط جنین مطمئن دسترسی پیدا کنند، به سقط جنین ناامن روی می‌آورند. موانع دسترسی به سقط جنین امن عبارتند از:
- قوانین محدود کننده
- دسترسی پایین به خدمات
- هزینه بالا
- ننگ
- مخالفت وظیفه‌ای کارکنان سلامت و
- نیازهای غیر ضروری، مانند دوره‌های انتظار اجباری، مشاوره اجباری، ارائه اطلاعات گمراه کننده، مجوز شخص ثالث و آزمایش‌های پزشکی غیرضروری که مراقبت را به تأخیر می‌اندازد.
دامنه مسئله
بر اساس داده‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۰، تقریباً ۴۵ درصد از کل سقط جنین‌ها در سراسر جهان ناامن بودند. (۲)
از بین تمام سقط جنین‌های ناامن، یک سوم آنها در کمترین شرایط ایمنی انجام شده‌اند، یعنی توسط افراد آموزش ندیده و با استفاده از روش‌های خطرناک و تهاجمی. (۲)
در آمریکای لاتین و آفریقا اکثر سقط جنین‌ها (تقریبا از هر ۴ مورد ۳ مورد) ناامن هستند.
برآوردها از سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد که فقط در کشورهای در حال توسعه، حدود ۷ میلیون زن در سال به دلیل عوارض سقط جنین ناامن در مراکز درمانی تحت درمان قرار می‌گیرند. (۴)
هر ساله بین ۴.۷ درصد تا ۱۳.۲ درصد از مرگ مادران می‌تواند ناشی از سقط جنین ناامن باشد. (۲) در مناطق پیشرفته تخمین زده می‌شود که به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ سقط جنین ناامن ۳۰ زن می‌میرند. این تعداد در مناطق در حال توسعه به ۲۲۰ مورد مرگ و در جنوب صحرای آفریقا به ۵۲۰ مرگ می‌رسد.
تقریباً نیمی از سقط جنین‌ها در آفریقا در کمترین شرایط ایمنی انجام می‌شود. علاوه بر این، مرگ و میر ناشی از سقط جنین ناامن تاثیرات نامتناسبی بر زنان در آفریقا دارد. ۲۹ درصد از کل سقط جنین‌های ناامن در این قاره رخ می‌دهد، در حالی که ۶۲ درصد از مرگ و میرهای ناشی از سقط جنین ناامن در کل دنیا را به خود می‌بیند. (۲)
چه کسانی در معرض خطر هستند؟
هر زنی که بارداری ناخواسته داشته باشد و نتواند به سقط جنین مطمئن دسترسی پیدا کند، در معرض خطر سقط جنین ناامن قرار دارد. زنانی که در کشورهای کم درآمد زندگی می‌کنند و زنان فقیر احتمال بیشتری برای سقط جنین ناامن دارند. وقتی سقط جنین ناامن در اواخر بارداری انجام شود، مرگ و جراحات بیشتر است. در مواردی که دسترسی به وسایل جلوگیری از بارداری موثر و سقط جنین امن محدود یا ناموجود است، نرخ سقط جنین ناامن بالاتر می‌رود.
عوارض سقط جنین ناامن که نیاز به مراقبت‌های اضطراری دارد
زنان ممکن است آسیب‌های مختلفی را در پی سقط جنین ناامن تجربه کنند که بر کیفیت زندگی و رفاه آنها تاثیر می‌گذارد و برای برخی از زنان عوارض تهدید کننده‌ی زندگی به دنبال دارد. عوارض عمده تهدید کننده‌ی زندگی ناشی از سقط جنین با حداقل شرایط ایمنی شامل خونریزی، عفونت و آسیب به دستگاه تناسلی و اندام‌های داخلی است. سقط جنین ناامن اگر در حداقل شرایط ایمن انجام شود می‌تواند منجر به عوارضی شود از جمله:
- سقط جنین ناقص (عدم موفقیت در برداشتن یا دفع تمام بافت حاملگی از رحم)
- هموراژ (خونریزی شدید)
- عفونت
- سوراخ شدن رحم (در نتیجه فروکردن جسم تیز به رحم)
- آسیب زدن به دستگاه تناسلی و اندام‌های داخلی با داخل کردن اشیا خطرناکی مانند چوب، میل بافندگی یا شیشه شکسته به واژن یا مقعد.
علائم و نشانه‌ها
ارزیابی اولیه دقیقی برای اطمینان از درمان مناسب و ارجاع سریع عوارض سقط جنین ناامن ضروری وجود دارد. علائم و نشانه‌های حیاتی عوارض که نیاز به توجه فوری دارند عبارتند از:
- خونریزی غیرطبیعی واژن
- درد شکم
- عفونت
- شوک (فروپاشی سیستم گردش خون)
تشخیص عوارض سقط جنین ناامن دشوار است. به عنوان مثال، ممکن است زنی که حاملگی خارج‌رحمی دارد (رشد غیر طبیعی تخمک بارور شده در خارج از رحم) علائمی مشابه سقط ناقص داشته باشد. بنابراین ضروری است که کارکنان سلامت آمادگی لازم را برای ارجاع و ترتیب انتقال به مراکزی که در آن تشخیص قطعی و مراقبت‌های مناسب سریعا انجام شود، داشته باشند.
درمان و مراقبت
عوارض ناشی از سقط جنین ناامن و درمان آنها شامل موارد زیر است:
- هموراژ (خونریزی شدید): درمان به موقع از دست دادن خون زیاد بسیار حیاتی است، چرا که تاخیر در این زمینه می‌تواند کشنده باشد.
- عفونت: درمان آن با آنتی بیوتیک همراه با تخلیه همه بافت‌های باقیمانده از بارداری در رحم در اسرع وقت است.
- آسیب به دستگاه تناسلی و / یا اندام‌های داخلی: در صورت مشکوک بودن به این مورد، مراجعه زودهنگام به سطح مناسب مراقبت‌های بهداشتی ضروری است.
دسترسی به درمانِ عوارض ناشی از سقط جنین
مراقبین سلامت موظفند صرف نظر از اصول قانونی سقط جنین، مراقبت‌های پزشکی نجاتبخش را برای هر زنی که دچار عوارض مربوط به سقط جنین است از جمله درمان عوارض ناشی از سقط جنین ناامن، فراهم کنند. با این حال، در برخی موارد درمان عوارض سقط جنین به شرطی انجام می‌شود که زن در مورد شخص یا افرادی که سقط غیرقانونی را انجام داده‌اند اطلاعاتی را بدهد.
اعتراف‌گیری از زنانی که به دلیل سقط غیرقانونی به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری هستند، زندگی زنان را در معرض خطر قرار می‌دهد. الزام قانونی پزشکان و سایر مراقبین سلامت برای گزارش‌دهی پرونده‌های زنانی که سقط جنین کرده‌اند، مراقبت را به تأخیر و سلامت و زندگی زنان را به خطر می‌اندازد. استانداردهای حقوق بشر سازمان ملل متحد از کشورها می‌خواهد که درمان فوری و بدون قید و شرط را برای افرادی که تحت مراقبت‌های فوری پزشکی قرار دارند، فراهم کنند. (۷)
پیشگیری و کنترل
می‌توان از سقط جنین ناامن به روش‌های زیر جلوگیری کرد:
- آموزش جامع سکسوالیته؛
- جلوگیری از بارداری ناخواسته از طریق استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری موثر، از جمله وسایل پیشگیری از بارداری اضطراری؛ و
- فراهم کردن سقط جنین قانونی و امن.
علاوه بر این می‌توان از طریق ارائه به موقع درمان فوری عوارض، مرگ و میر و ناتوانی ناشی از سقط جنین ناامن را کاهش داد. (۶)
پیامدهای اقتصادی
سقط جنین ناامن، علاوه بر مرگ و میر و ناتوانی ناشی از آن، هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی عمده برای زنان، خانواده‌ها، اجتماعات و نظام‌های سلامت در پی دارد.
برآورد هزینه‌های سالانه نظام‌های سلامت در کشورهای در حال توسعه به سال ۲۰۰۶ شامل موارد زیر است:
- ۵۵۳ میلیون دلار امریکا برای درمان عوارض سقط جنین ناامن.
- ۶ میلیارد دلار امریکا برای درمان ناباروری پس از سقط جنین.
- نیاز به ۳۷۳ میلیون دلار امریکای اضافی جهت تأمین نیازهای برآورده نشده برای درمان عوارض ناشی از سقط جنین ناامن.
سقط جنین ناامن همچنین می‌تواند بار مالی کوتاه مدت و بلند مدت به زنان و در نهایت کل خانواده‌ها و اجتماعات تحمیل کند. برآورد هزینه‌های سالانه برای کشورهای در حال توسعه شامل موارد زیر است:
- ۲۰۰ میلیون دلار امریکا هزینه از جیب افراد و خانوارها، برای درمان عوارض پس از سقط فقط در جنوب صحرای آفریقا.
- ۹۲۲ میلیون دلار امریکا زیان از درآمد در نتیجه ناتوانی طولانی مدت به دلیل ناباروری یا بیماری التهابی لگن ناشی از سقط جنین ناامن. (۵)
پاسخ سازمان جهانی بهداشت
منابع شواهد محور
سازمان جهانی بهداشت راهنمای فنی و سیاستگذاری جهانی در زمینه پیشگیری از بارداری برای جلوگیری از حاملگی ناخواسته، سقط بی خطر و درمان عوارض سقط ناامن را ارائه می‌دهد. در سال ۲۰۱۲، این سازمان رهنمودهای فنی و سیاسی به روز شده در مورد سقط جنین ایمن را منتشر کرد. توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت برای سقط جنین ایمن را می‌توان در انتشارات زیر یافت:
- سقط جنین ایمن: راهنمای فنی و سیاستی برای نظام‌های سلامت
- کتابچه راهنمای عمل بالینی برای سقط جنین ایمن
- نقش‌های کارکنان سلامت در ارائه مراقبت از سقط ایمن و پیشگیری از بارداری پس از سقط جنین (۲۰۱۵)
- مدیریت پزشکی سقط جنین (۲۰۱۸)
یک پایگاه داده آنلاینِ تعاملی حاوی اطلاعات جامع در مورد قوانین سقط جنین، سیاست‌ها، استانداردهای سلامت و دستورالعمل‌ها برای همه کشورها در وب سایت https://abortion-policies.srhr.org موجود است.
پشتیبانی فنی از کشورها
بنا به درخواست، سازمان جهانی بهداشت پشتیبانی فنی به کشورها برای انطباق رهنمودهای سلامت جنسی و باروری با بافتارهای خاص و تقویت سیاست‌ها و برنامه‌های ملیِ پیشگیری از بارداری و مراقبت‌های سقط جنین امن، ارائه می‌دهد.
پژوهش
سازمان جهانی بهداشت از همکاران «برنامه ویژه تحقیق، توسعه و آموزش تحقیقاتی در زمینه زادآوری انسان» توسط UNDP (توسعه سازمان ملل متحد)/ UNFPA (صندوق جمعیت سازمان ملل متحد)/ UNICEF (صندوق کودکان سازمان ملل متحد)/ و بانک جهانی است که به بررسی مراقبت‌های بالینی و رویکردهای جامعه و نظام‌های سلامت برای جلوگیری از سقط جنین ناامن می‌پردازدد. همچنین مسئولیت جهانی سقط جنین ناامن و پیامدهای آن را گوشزد می‌کند.
منبع: تارنمای سازمان جهانی بهداشت
منابع داخل متن:
(۱) Bearak J, Popinchalk A, Ganatra B, Moller A-B, Tunçalp Ö, Beavin C, Kwok L, Alkema L. Unintended pregnancy and abortion by income, region, and the legal status of abortion: estimates from a comprehensive model for ۱۹۹۰–۲۰۱۹. Lancet Glob Health. ۲۰۲۰ Sep; ۸ (۹):e۱۱۵۲-e۱۱۶۱. doi: ۱۰.۱۰۱۶/S۲۲۱۴-۱۰۹X(۲۰)۳۰۳۱۵-۶.
(۲) Ganatra B, Gerdts C, Rossier C, Johnson Jr B R, Tuncalp Ö, Assifi A, Sedgh G, Singh S, Bankole A, Popinchalk A, Bearak J, Kang Z, Alkema L. Global, regional, and subregional classification of abortions by safety, ۲۰۱۰–۱۴: estimates from a Bayesian hierarchical model. The Lancet. ۲۰۱۷ Sep
(۳) Say L, Chou D, Gemmill A, Tunçalp Ö, Moller AB, Daniels J, Gülmezoglu AM, Temmerman M, Alkema L. Global causes of maternal death: a WHO systematic analysis. Lancet Glob Health. ۲۰۱۴ Jun; ۲ (۶):e۳۲۳-۳۳.
(۴) Singh S, Maddow-Zimet I. Facility-based treatment for medical complications resulting from unsafe pregnancy termination in the developing world, ۲۰۱۲: a review of evidence from ۲۶ countries. BJOG ۲۰۱۵; published online Aug ۱۹. DOI:۱۰.۱۱۱۱/۱۴۷۱-۰۵۲۸.۱۳۵۵۲.
(۵) Vlassoff et al. Economic impact of unsafe abortion-related morbidity and mortality: evidence and estimation challenges. Brighton, Institute of Development Studies, ۲۰۰۸ (IDS Research Reports ۵۹).
(۶) L Haddad. Unsafe Abortion: Unnecessary Maternal Mortality. Rev Obstet Gynecol. ۲۰۰۹ Spring; ۲ (۲): ۱۲۲–۱۲۶.
(۷) Human Rights Committee; Committee Against Torture; Committee on the Elimination of Discrimination Against Women.
[۱] sharp curettage
کورتاژ تیز یکی از تکنیک‌های موثر برای درمان سقط ناقص است که بافت حاملگی را با فورسپس‌های کوچک از بین می‌برند. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که از کورتاژ تیز فقط در مواردی که آسپیراسیون با واکیوم (VA) در دسترس نیست استفاده شود. (توضیح از مترجم)