بیدارزنی: مقاله بررسی فقدان ضوابط مشخص و علمی در طرحهای اجتماع‌محور شهرداری بر اعتماد اجتماعی زنان در اولین همایش بین‌المللی زن و فضای شهری در سال ۹۵ ارائه شده است و اینجا با تلخیص و بدون ادبیات نظری و مجموعه مصاحبه‌ها بازنشر می‌شود. اصل مقاله را می توانید به‌صورت فایل پی‌دی‌اف مطالعه کنید.
طرحهای اجتماع‌محور با هدف توانمندسازی زنان در محلات مختلف سال‌هاست توسط شهرداری تهران اجرا می‌شود؛ اما فقدان ضوابط مشخص و علمی در تعریف طرحهای اجتماع‌محور شهرداری سبب می‌شود طرح‌ها به برخی از پیمانکارانی برون‌سپاری شود که تخصص لازم را در این حوزه ندارند. همچنین نبود ضوابط علمی در مورد طرحهای اجتماع‌محور موجب شده است این طرح‌ها از بالا به مناطق ارجاع شود، درحالی‌که طرح اجتماع‌محور بر اساس تعاریف طرحی از پایین به بالاست.
فقدان فهم علمی از طرحهای اجتماع‌محور
یکی از ضعف‌هایی که در خلال صحبت با افراد درگیر در پروژه‌های اجتماع‌محور شهرداری عنوان شده است نبود تعریف علمی از طرح اجتماع‌محور است. به نظر می‌رسد کارشناسان امور بانوان شهرداری تهران هیچ درکی از پروژه‌های اجتماع‌محور ندارند و اصلاً نمی‌دانند این طرح‌ها شامل چه ویژگی‌هایی هستند.
طرح اجتماع‌محور باید بر اساس نیاز مردم محلی و با حضور و مشارکت آن‌ها تعریف و اجرا شود، درحالی‌که امور بانوان شهرداری طرح‌ها را از بالا به مناطق ابلاغ می‌کند. ویژگی‌های مناطق مختلف تهران و مشکلات و مسائل خاص هر محله در طرح‌ها اعمال نمی‌شود. در حقیقت طرح اجتماع‌محور طرحی است از پایین به بالا که در شهرداری تهران به طرحی از بالا به پایین تبدیل شده است.
رابطه به‌جای ضابطه در انتخاب پیمانکار
از مجموع صحبت‌های مصاحبه‌شوندگان این گونه بر می آید که کاهش کیفیت طرحهای اجتماع‌محور به دلیل فقدان ساز و کار مناسب در انتخاب پیمانکاران است. به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان معیار انتخاب صرفاً روابط است نه ضوابط. در ادامه صحبت‌های مصاحبه‌شوندگان ذکر می‌شود.
فقدان سازوکار نظارت بر پیمانکاران و مدیران
مصاحبه‌شوندگان به فقدان نظارت شهرداری بر کار پیمانکاران اشاره کرده‌اند. به گفتۀ آنان این عدم نظارت سبب افت کیفیت کار می‌شود
نگاه تجاری به‌جای نگاه اجتماعی
بعضاً دیده می‌شود که طرحهای اجتماع‌محور شهرداری به دلیل نوع نگاه پیمانکاران – نگاه صرفاً تجاری به طرح‌ها بدون دغدغه داشتن برای اجرای متعهدانۀ آن و در نبود سازگار نظارتی بر نحوۀ عملکرد آنان – نه‌تنها گامی در جهت توانمندسازی زنان محلی برنمی‌دارد، که کاملاً به‌صورت فرمالیته اجرا می‌شود.
عدم هماهنگی بین بخشی
از دیگر سو، به‌تبع عدم آگاهی شهرداری از ماهیت طرحهای اجتماع‌محور و مطلع ساختن بخش‌های مرتبط که به‌نوعی حامیان طرح محسوب می‌شوند، آن‌ها نیز توجیه نیستند و نه‌تنها به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان کمکی به پیش‌برد طرح نمی‌کنند که گاهی سبب از بین بردن پروژه و آسیب رساندن به آن هم می‌شوند.
مشارکت صوری و نادیده گرفتن مردم محلی
تقریباً تمام پاسخ‌دهندگان معتقدند مشارکتی که شهرداری از زنان محلات انتظار دارد مشارکتی نمایشی و صوری است و به‌طورکلی مردم و نیازهای آنان در این طرح‌ها دیده نشده‌اند. به‌واقع به دلیل از بالا بودن طرح و بازۀ زمانی کوتاه آن، تسهیلگران بدون این‌که بتواند از بین محورهای ارائه‌شده با زنان محلات جلسات نیازسنجی را به‌درستی پیش ببرند، طرح‌ها از طرف برخی تسهیلگران و طبق خواستۀ امور بانوان پیش می‌رود، به‌جای این‌که زنان متناسب با نیازهایشان آنان را استخراج کنند. از دیگر سو، ساختار سلسله‌مراتبی شهرداری و نوع برخورد امور بانوان و پیمانکاران با مردم محلی به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان نشان‌دهندۀ خواست مشارکت صوری شرکت‌کنندگان از سوی امور بانوان شهرداری است.
ناپایداری طرحهای اجتماع‌محور شهرداری
یکی از ویژگی‌های طرحهای اجتماع‌محور، بر اساس نظریات، پایدارسازی آن است که بدون این مقوله طرح از معنای خود تهی می‌شود، اما در طرحهای اجتماع‌محور شهرداری سال‌ها پایداری لحاظ نشده بود و به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان تازه دو سالی می‌شود که اندک توجهی به این مقوله شده است؛ به گفتۀ آنان تلاشی نشده است که شهرداری از طرحهای موفقی که توسط سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران اجرا شده یا نمونه‌های خارجی آن برای پایدارسازی الگوبرداری کند یا به مباحث علمی در این زمینه مراجعه کند؛ بنابراین پایدارسازی نیز مانند باقی عناصر طرحهای اجتماع‌محور شهرداری ناکارآمد است.
طرح اجتماع‌محور بالا به پایین نیست
بر اساس تعاریف آکادمیک طرح اجتماع‌محور، این طرح‌ها باید از دل نیازهای مردم محلی استخراج شوند نه این‌که از طرف سازمان‌ها به مردم محلی پیشنهاد مشخصی ارائه شود؛ اما در طرحهای اجتماع‌محور شهرداری، بنا به گفتۀ پاسخ‌دهندگان، طرح از طرف امور بانوان شهرداری نوشته و به همۀ مناطق بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های محلات ابلاغ می‌شود و این به گفتۀ آنان یکی از ایرادهای مهم آن است، درحالی‌که این طرح‌ها باید با مشارکت همۀ ذی‌نفعان و متناسب با نیاز آن‌ها تعریف و اجرا شود. همین امر سبب شده است که طرح‌ها متناسب با نیاز زنان محلات نباشد.
نتیجه‌محوری به‌جای فرایندگرایی
یکی دیگر از نکاتی که مصاحبه‌شوندگان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به آنان اشاره کرده‌اند برگزاری جشنوارۀ تسنیم و صرفاً داشتن خروجی از این پروژه‌هاست، درحالی‌که طرحهای اجتماع‌محور بر اساس نظریات و تجربه‌های موفق ملی و بین‌المللی در بلندمدت طی فرایندی چندساله به نتیجه می‌رسند.
طرحی علیه خودش
برخی از مصاحبه‌شوندگان معتقدند این شیوۀ اجرای طرح توانمندسازی شهرداری سبب می‌شود طرحهای اجتماع‌محور شهرداری از جوهرۀ اصلی خود تهی و عملاً به طرحی علیه خود منجر شوند.
ریزیش اعتماد زنان
یکی از اتفاقات ناخوشایندی که به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان طی برگزاری طرحهای اجتماع‌محور شهرداری رخ‌داده از بین رفتن اعتماد زنان و جامعۀ محلی به شهرداری و برخی از پیمانکاران و در اصل به این طرح‌هاست. همچنین زنان اعتمادشان به خود را نیز ممکن است در اثر اجرای نامناسب طرح‌ها توسط پیمانکار و شهرداری از دست بدهند.
کاهش سرمایۀ اجتماعی زنان
از دیگر نکاتی که مصاحبه‌شوندگان به آن اشاره کرده‌اند کاهش سرمایۀ اجتماعی زنان و درنتیجه اجرای نامناسب طرحهای اجتماع‌محور است.
اعتماد اجتماعی یکی از زیرمقوله‌های سرمایۀ اجتماعی است. زمانی که اعتماد زنان به شهرداری از بین می‌رود، در حقیقت نه‌تنها سبب بزرگ‌تر شدن شکاف بین این نهاد و مردم می‌شود، که از دیگر سو سرمایۀ اجتماعی این زنان را نیز از بین می‌برد و به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان می‌تواند مانع تشکل‌یابی زنان شود.
توانمندسازی جمعی یا فردی؟
هدف طرحهای اجتماع‌محور شهرداری توانمندسازی زنان است، اما به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان این توانمندسازی یا اتفاق نمی‌افتد یا تنها یک فرد در جریان این طرح‌ها توانمند و از منافع آن بهره‌مند می‌شود، درحالی‌که در طرحهای اجتماع‌محور هدف توانمندسازی جمعی است.
تأثیر مسائل مالی بر کیفیت کار
به گفتۀ مصاحبه‌شوندگان ندادن حقوق به مسئولان تسنیم و دیرکرد در دادن پول پیمانکاران می‌تواند سبب افت کیفیت در طرحهای اجتماع‌محور شود.
نتیجه‌گیری
از بین گفته‌های مصاحبه‌شوندگان به نظر می‌رسد طرحهای اجتماع‌محور شهرداری دچار مشکلات زیادی است، ازجمله شیوۀ انتخاب پیمانکاران که سبب می‌شود طرح‌ها به‌واسطۀ روابط به برخی از پیمانکارانی که صلاحیت لازم را ندارند واگذار شود. این پیمانکاران به دلیل شیوۀ نگاهی که به این طرح‌ها دارند سعی می‌کنند پروژه‌ها را سبک‌تر با نیروی غیرمتبحر برگزار کنند تا سود بیشتری نصیبشان شود؛ به جعل مستندسازی روی می‌آورند و جلسات را حتی در زمانی کوتاه‌تر از آنچه برای طرح پیش‌بینی شده برگزار می‌کنند. همچنین شهرداری نظارتی بر نحوۀ عمل پیمانکاران ندارد. این دو باهم موجب از بین رفتن اعتماد مردم محلی می‌شوند.
از دیگر یافته‌های این پژوهش نقد مصاحبه‌شوندگان به عدم درک علمی از طرح اجتماع‌محور از سوی امور بانوان شهرداری است. به گفتۀ آنان این طرح‌ها از بالا به پایین نیست و باید در محله و بر اساس نیازمندی زنان محله تعریف و اجرا شود. بخش‌های مختلف شهرداری که حامیان طرح هستند در مورد طرحهای اجتماع‌محور توجیه شوند و با نیروهای محلی همکاری لازم را به عمل آورند.
همچنین عدم توجه به پایداری طرح‌ها و حمایت از تولیدات و محصولات زنان شرکت‌کننده، عدم واگذاری امکانات و اختیارات لازم به زنان محلی، مشارکت صوری خواستن از آنان و نادیده‌گیری‌شان در فرایند طرح‌ها از ابتدا تا انتها، عدم حمایت ذی‌نفعان، فرمالیته برگزار کردن کارگاه‌ها توسط برخی از پیمانکاران و نیروهایی که استخدام می‌کنند سبب می‌شود نه‌تنها اعتماد زنان به شهرداری از بین برود، که باعث کاهش اعتماد به توانمندی‌ها و کاهش سرمایۀ اجتماعی آنان نیز می‌شود. این مسئله در درازمدت مانعی علیه تشکل‌یابی زنان محلات و توانمندسازی واقعی آنان است.
فایل کامل گزارش را از اینجا بخوانید.