بیدارزنی: بالغ شدن یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی هر زن و البته مردی است. دوره‌ای که شناخت و آگاهی در مورد اصول بهداشت آن، دلایل و علل بروز تغییرات خاص در این دوران و نیز آشنایی با خطرات تهدیدکنندۀ سلامتی خاص این دوران، سبب پیشگیری از بسیاری از مشکلات نوجوانان می شود. اما در حال حاضر بیشتر مدارس اطلاعات خاصی در اختیار نوجوانان قرار نمی‌دهند و مواجهه با بلوغ فرزندان بیشتر بر عهدۀ خانواده‌هاست که گاه شرم و خجالت یا نداشتن آگاهی کافی والدین برای صحبت در مورد بلوغ به بروز مشکلاتی برای دختران منجر می‌شود. در ادامه گفت‌وگوهایی را با ۶ زن متولد دهۀ شصت می‌خوانید که از اولین پریود و رابطۀ جنسی خود بعد از ازدواج می‌گویند و مسائل و مشکلاتی را که با آن دست‌وپنجه نرم کردند واگویه می‌کنند.
همچنین بخوانید: شرم جایی برای آگاه کردن دختران دهه شصت نگذاشت
اولین مواجهه با زنانگی
پریود شدن سرآغاز زنانگی است؛ شاید مهم‌ترین اتفاق در طول زندگی یک زن که او را در حد فاصل کودکی و بزرگسالی معلق می‌کند. این اولین مواجهه با دنیای زنانگی گاه خاطره‌ای ترسناک و گاه خوشایند برای دختران تازه‌بالغ است. مصاحبه‌هایی که صورت گرفته نشان می‌دهد ترس یا راحت برخورد کردن با آن منوط به آماده بودن یا نبودن دختر و آگاهی داشتن یا نداشتن او از قاعدگی بوده است. همچنین شرم متقابل مادر و دختر در مورد پریود در گفت‌وگوها به چشم می‌خورد. بیشتر دختران به واسطۀ پریود شدن دوستانشان یا خاله، عمه و مادر تاحدودی می‌دانستند که چنین اتفاقی برای آنها رخ خواهد داد اما به دلیل نداشتن اطلاعات دقیق هرکدام به‌گونه‌ای متفاوت رفتار کرده‌اند. از بین این ۶ زن تنها یکی از آنها کتابی در مورد پریود خوانده بود که به او کمک کرده تا بدون نیاز به مادر با شروع زنانگی روبه‌رو شود. همچنین فقط یک معلم با شاگردانش در مورد پریود شدن در مدرسه صحبت کرده است.
زیبا متولد ۶۰، لیسانس حسابداری، کارمند، دارای یک دختر و یک پسر، متولد استان تهران
«من وقتی پریود شدم کلاس دوم راهنمایی بودم. تهران نبودیم، رفته بودیم سفر خانۀ مادربزرگم. فکر کردم بیمار شده‌ام. به هیچ کس حرفی نزدم. لباس زیرم رو مرتب می‌شستم و یک جایی قایم می‌کردم تا خشک شه. تا یک ماه هیچی به مامانم نگفتم. ماه دوم مامانم فهمید، گفت: چرا اینقدر تندتند دستشویی می‌ری؟ حتماً یه چیزی شده. البته قبلاً جسته‌گریخته شنیده بودم در موردش. مثلاً از شوخی خاله‌هام با مامانم، اما نه خیلی دقیق که بدونم چی هست. دیگه به مامانم گفتم و اون هم برام توضیح داد و گفت باید از نوار بهداشتی استفاده کنم و همین طور نباید در این دوران خودم رو بعد از رفتن به دستشویی بشورم یا اگه می‌شورم باید حتماً خودم رو خشک کنم. اما خیلی درد داشتم و یادم هست که باید حتماً سرم می‌زدم تا حالم بهتر شه.»
فتانه متولد ۶۱،لیسانس حسابداری، کارمند، بدون فرزند، متولد استان گیلان
«دوم راهنمایی بودم، ۱۲ یا ۱۳ساله، که پریود شدم. در موردش یک چیزهایی می‌دونستم. تو یک کتابی که تو خونه پیدا کرده بودم خوندم البته مخفیانه. خونۀ خاله‌ام که همسایه‌مون بود مهمون بودم و پریود شدم. سریع برگشتم خونه و از کمد خواهرم نوار بهداشتی برداشتم بدون اجازه و طبق گفتۀ کتاب رفتار کردم. یادمه صبح بود که پریود شدم و شب مامانم متوجه شد. نوار بهداشتی دست من رو دید. روم نمی‌شد به مامانم بگم چون هیچ وقت در این مورد باهام حرف نزده بود. گفت می‌دونی چیکار کنی. گفتم آره. اونم گفت اگه کاری داشتی بپرس. دیگه هم چیزی نگفت بیشتر بی‌اعتنا بود، البته شرم هم بود.منم روم نمی‌شد سؤال بپرسم.»
زهرا متولد ۶۴، دیپلم، خانه‌دار، دارای یک دختر و یک پسر، متولد استان اصفهان
«من یک چیزهایی می‌دونستم دربارۀ اینکه زن‌ها پریود می‌شن اما فکر نمی‌کردم برای خودم هم پیش بیاد. دوم راهنمایی و خونۀ عمه‌ام بودم. از روی بلندی پریدم، احساس کردم یه چیزی ریخت تو لباسم. سریع رفتم دستشویی و جا خوردم. مامانم پیشم نبود. رفتم خونۀ مامان‌بزرگم و به مامانم گفتم. اونم بهم گفت طبیعی است و به من نوار بهداشتی داد که استفاده کنم ولی من تا چند روز توی شوک بودم. حالم خوش نبود، خیلی ترسیده بودم چون قبلاً که این اتفاق برای خواهرم افتاده بود مدام گریه می‌کرد. منم فکر می‌کردم چیز خوبی نیست. اما دیگه مامان هیچ توضیح دیگه‌ای در موردش نداد.»
مرضیه متولد ۶۰، لیسانس ادبیات انگلیسی، کارفرما، دارای یک دختر، متولد استان مازندران
«می‌دونستم چون خیلی دیر پریود شدم، اونقدر که مامانم نگران شد و من رو دکتر برد و اون هم سونوگرافی داد و گفت مشکلی نیست، بافت رحمش جوون هست و دیر به سن بلوغ می‌رسه. من حدوداً شهریوری که مهرش می‌رفتم کلاس سوم دبیرستان پریود شدم. مامانم باهام حرف زده بود. اول دبیرستان که بودم. اما نه خیلی دقیق، فقط گفته بود که سینه‌هات بزرگ می‌شه و ازت یه خونی خارج می‌شه. یادمه چندوچونش رو از مامان سؤال کردم که با ادرار خارج می‌شه یا جدا خارج می‌شه. گفت نه جدا خارج می‌شه. در عین اینکه می‌خواست توضیح بده، سربسته توضیح می‌داد. اما دوستان نزدیکم توی مدرسه بالغ بودن و کامل می‌دونستم وقتی پریود شدم. چون مامانم من رو دکتر برده بود. خیلی حوشحال شدم. مامانم هم خوشحال شد. چون دیر بود و نگران بودیم.»
همچنین بخوانید:به پسرها هم ‘باید درباره پریود در مدرسه آموزش داد’
خورشید متولد ۶۷، فوق‌لیسانس مدیریت رسانه، کارمند، بدون فرزند، متولد استان فارس
من سوم راهنمایی پریود شدم و یک چیزهایی می‌دونستم، چون دوستام پریود شده بودند اما وقتی پریود شدم به کسی نگفتم. رفتم و لباس زیرم رو شستم و بعدش دستمال کاغدی گذاشتم تو لباس زیرم. شبش مامانم فهمید و بهم نوار بهداشتی داد. اینکه به مامانم نگفتم شاید خجالت کشیدم و البته رابطۀ خوبی حتی هنوز هم با هم نداریم. به‌هرحال مامانم یک توضیحاتی سربسته داد. فقط تذکر می‌داد و نگران تمیزی لباس و رختخواب من بود چون وسواس داشت. من بگم که چند روز بعد از عمه و مادربزرگم هدیه گرفتم. یادم نیست دقیق چی بودند اما به مناسبت بالغ شدنم به من دادن.»
سارا متولد ۶۶، فوق‌لیسانس روان‌شناسی بالینی، کارمند، بدون فرزند، متولد استان خراسان
«من فکر می‌کنم اواخر دوم راهنمایی بودم و امتحانات خرداد رو می‌دادم. صبح که بلند شدم دیدم پریود شدم. لباسم رو پوشیدم و رفتم مدرسه. بعد که برگشتم به مامانم گفتم، با خجالت هم گفتم. معلم کلاس پنجم ما درمورد پریود و بلوغ با ما حرف زده بود. اما مواجهۀ واقعی‌اش خیلی متفاوت بود برام. یعنی نمی دونم، احساس‌هام خیلی متفاوت بود. وحشت نکردم چون می‌دونستم چیه اما حس اینکه بزرگ شدم یا زن شدم داشتم. ترجیح می‌دادم دیرتر پریود می‌شدم. حس می‌کردم خیلی زوده برام. البته دفعۀ اولش چون خون‌ریزیم کم بود به خودم گفتم چیزی نیست، این پریود نیست، اما دفعۀ بعد که دیگه خون‌ریزیم زیاد شد احساس ناامیدی کردم که نه خب واقعاً پریود شدم. حس خوشایندی واقعا نداشتم.»
از بیان تجربه‌ها مشخص می‌شود مادر هیچ‌کدام از راویان دخترش را برای مواجهه با زنانگی آماده نکرده است. تنها یک زن از پریود شدن خوشحال شده که آن هم به دلیل وقوع دیرهنگام آن بوده است. جالب است که همراه مادر به دکتر زنان مراجعه کرده و این مسئله نشان‌دهندۀ ترس مادر از احتمالاً ناباروری دختر در آینده بوده است. در دهۀ ۶۰ صحبت کردن از بلوغ و پریود شدن تابو محسوب می‌شد، اما یک معلم در شهری مذهبی و به تبع سنتی‌تر مانند مشهد در مورد قاعدگی با دانش‌آموزان خود صحبت و تلاش کرده آنان را آگاه کند. وقتی دختران در مورد قاعدگی و شرایط آن اطلاعات دقیق و شفافی نداشته باشند دچار سردرگمی می‌شوند و حتی احساس ناخوشایندی از آن خواهند داشت. هرچند که بخشی از ترس و عدم پذیرش پریود می‌تواند در ارتباط با دردهایی باشد که برای دختران یازده دوازده‌ساله تحمل‌اش سخت است.
چه کسی سؤال های ما را پاسخ داد؟
بر اساس گفته‌های زنان، مرجع پاسخ به سؤالات آنان خواهر بزرگ‌تر یا دوستان هم‌مدرسه‌ای بوده‌اند که زودتر پریود شده‌اند.
مثلاً خورشید گفته است: «بیشتر اطلاعاتم رو از دوستام و دخترعمه‌ام که ازم بزرگ‌تر بود گرفتم. دوستام که خواهر بزرگ‌تر داشتن خیلی می‌دونستن».
زهرا گفته: «مامانم جز دادن نوار بهداشتی چیز دیگه‌ای نگفت. بعداً خواهرم توضیحاتی در مورد کارهایی که نباید انجام بدم در این دوران داد».
انگاره‌های مادران و دختران در مورد قاعدگی
در فرهنگ ما سال‌هاست انگاره‌هایی در مورد پریود شکل گرفته و به نظر می‌رسد همچنان نیز ادامه دارد که گاه غلط است و مبنای علمی ندارد اما از جانب بزرگ‌ترها به دختران منتقل می‌شود. مثلاً حمام نکردن در ایام قاعدگی، نشستن خود بعد از ادرار کردن، نخوردن ترشی، پرهیز از خوردن غذاهایی با طبع سرد و استراحت کردن در این دوران.
زیبا می‌گوید: «مامانم گفت نباید برم حمام یا اینکه فقط بالاتنه‌ام رو بشورم. البته به من هر غذایی رو در این ایام نمی‌داد بخورم؛ مثلاً بادمجون، که می‌گفت باد داره یا هندونه که سرده، به‌جاش زیره می‌داد یا هرچیزی که گرم بود. من خیلی درد داشتم و کارم به سرم زدن می‌کشید. بنابراین مامانم خیلی پرهیز غذایی به من می‌داد و سعی می‌کرد تخم‌مرغ و کاکائو و شیر رو باهم مخلوط کنه بهم بده، مرتب بهم چای نبات بده و غذاهای گرم».
زهرا نیز بیان کرده است: «خواهرم بهم گفت در موقع پریود حمام نکنم و ترشی‌جات نخورم».
مرضیه گفته است: «برای من مامانم توضیح داد باید ایستاده حمام کنی، نوار بهداشتی رو هر چهار ساعت یک‌بار عوض کنی، خودت رو بعد از ادرار کردن نشوری و این من و خیلی اذیت می‌کرد که من بعد در موردش خوندم و دیدم تصور غلطیه. حمام باید سریع بری به واژن نباید آب بخوره. غذای نفاخ نخوری، سیر و پیاز نخور که درد و تشدید می‌کنه. به استراحت کردنم اهمیت می‌داد. روز اول پریود اجازه می‌داد مدرسه نرم چون پریود من خیلی دردناک بود. کاچی می‌پخت توی غذا زردچوبه می‌ریخت می‌گفت زردچوبه درد رو کم می‌کنه و خوبه. خلاصه تقویتم می‌کرد. گاهی آمپول تقویتی می‌زدم. گاهی کلیه‌بند پشمی می‌داد به من که پهلوم رو ببندم. کیسۀ آب گرم بهم می‌داد و جوراب پشمی. می‌گفت حتماً باید بپوشی».
خورشید هم این موارد را به یاد می‌آورد: «مامانم یک توضیحاتی داد که سه روز اول حمام نکن، ترشی نخور و خودت رو نشور که من گوش نمی‌دادم و وقتی کیست تخمدان گرفتم سال دوم دانشگاه بودم، بهم خیلی‌ها گفتن به خاطر حمام کردن در دورۀ پریود بوده».
سارا نیز از معلمش شنیده است که: «نباید ترشی بخورد یا در این دوران بهتر استپ شکلات بخورد».
بر اساس گفته‌های مصاحبه‌شوندگان، جالب است که مادرها توجهات غذایی بیشتری به پریود دارند تا به احساس دخترانشان در این ایام. این مسئله زمانی خودش را به رخ می‌کشد که سؤال اول را مرور می‌کنیم؛ اطلاعاتی در مورد اینکه چرا زنان پریود می‌شوند به دختران داده نشده و تنها به طبیعی بودن آن اشاره شده است. با دختران همدلی به عمل نیامده و در عوض پرهیزهای غذایی و رفتاری توصیه شده است.
از دیگر سو، در بین انگاره‌های خاص از پریود، حمام نکردن در ایام قاعدگی یکی از مسائلی است که هنوز هم برخی از مادران و مادربزرگ‌ها بر آن تأکید دارند. در حالی که این امر با بهداشت این ایام در تضاد است و معمولاً پزشکان زن فقط بر ایستاده حمام کردن در این دوران تأکید دارند. نشُستن خود بعد از ادرار کردن ممکن است به عفونت‌های قارچی منجر شود که تقریباً زنان مصاحبه‌شونده، با اینکه این مورد به آنها گوشزد شده است، از آن متابعت نکرده‌اند. ندویدن در این ایام و استراحت کردن نیز از توصیه‌هایی بوده که به زنان شده است. از طرف دیگر، بیشتر این توصیه‌ها به آنچه نیاز واقعی دختران در مورد چندوچون پریود و رعایت بهداشت در این دوران است ربطی ندارد.
این انگاره‌ها زمانی متوقف خواهند شد که اطلاعات درست و علمی در اختیار زنان (مادران و دختران) قرار گیرد. از لابه‌لای توصیه‌هایی که هنوز نیز شنیده می‌شوند به نظر می‌رسد پریود به‌نوعی بیماری است تا یک دورۀ طبیعی از زندگی زنان که اتفاقاً پیاده روی و ورزش به کم کردن درد این دوران کمک می‌کند تا استراحت کردن. پزشکان نخوردن میوه‌ها و غذاهایی را که در فرهنگ سنتی ما باددار تلقی می‌شود رد می‌کنند و معتقدند که به افزایش درد منجر نمی‌شود. از دیگر سو، فقدان آگاهی در مورد بهداشت بلوغ از سوی زنان به اندازه‌ای است که مبتلا شدن به کیست تخمدان نتیجۀ حمام کردن در دوران پریود قلمداد می‌شود. این مسئله نشان می‌دهد که تا چه اندازه جامعۀ ما نیازمند آگاهی در مورد بهداشت بلوغ و رابطۀ جنسی است.