بیدارزنی: زمانی که سخن از محدودیت‌های زنان در محیط کار می‌شود، سقف شیشه‌ای بیش از هر چیز رخ می‌نماید. سقف شیشه‌ای به قوانین نامرئی گفته می‌شود که مانع پیشرفت زنان از مرتبه‌ای به مرحله‌ای بالاتر می‌شود. در واقع سقف شیشه‌ای با وجود آنکه در قانون ثبت نشده است، مانعی است که جلوی ارتقاء فرد (عمدتاً زن) را می‌گیرد. این موانع عموماً در قالب هنجارهای پدرسالار و کلیشه‌های جامعه نسبت به زنان مدیر و کلیشه نیاز بیش‌تر زنان به خانه و خانواده بروز می‌یابند. به غیر از سقف شیشه‌ای موانع دیگری نیز در محیط کار هستند که مخل آسایش زنان می‌شوند، شوخی‌های جنسی، تمسخر، پیشنهادهای جنسی، همه و همه عواملی هستند که در فرآیند کار زنان تاثیرگذاشته و محیط کار را به مکانی آزاردهنده برای آنان تبدیل می‌کنند. اما شناخت هنجارهای جامعه پدرسالار و آگاهی نسبت به وجود موانع ساختاری در پیشرفت زنان، چه راهکاری می‌تواند پیش روی زنان برای رفع آن قرار دهد؟
زنانی که هویت مستقلی دارند و نیازی به پدر، برادر، شوهر و فرزند خود برای شناخته شدن در جامعه ندارند، زنانی که در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی نقش مؤثری ایفا کرده‌اند و زنانی که در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، ورزشی و هنری دارای تخصص هستند میتوانند بیش‌تر دیده شوند. بهتر است از آن‌ها سخن گفته شود تا بتوان کلیشه‌های رایج از ناتوانی زنان در فعالیت در عرصه‌های مهم را تعدیل نمود. این امر می‌تواند برای سایر زنان نیز آموزنده باشد تا از تجربیات زنان موفق درس بگیرند؛ اما چگونه؟
بدیعی (۱۳۷۸) پیشنهاد داده است تا متصدیان امور زنان در جامعه بخصوص زنانی که دارای مشاغل مهم در مناصب دولتی هستند به طرح مطالب مربوط به زنان در مطبوعات کمک کنند. در ایران تنها در سالگردهایی همچون روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، روز زن و روز مادر به زنان پرداخته می‌شود. درحالی‌که لازم است این امر دائمی و متداول باشد. تهیه گزارش‌های خبری، توصیفی، تحقیقی و تحلیلی و اجتماعی از وضع زنان در اقصی نقاط کشور ضروری است و این کار حتی می‌تواند با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت انجام شود. روزنامه‌نگاران میتوانند ورای دیدگاه جنسیتی مصاحبه با زنان موفق در عرصه‌های گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را رسالت خود کنند.
اما ازجمله راهکارهایی که می‌توان برای جلوگیری از هنجارهای کلیشه‌ای در محیط کار بکار برد، در سه سطح بروز می‌یابند:
- سطح خرد:
محققان: آنچه می‌تواند مورد بررسی محققان قرار گیرد بررسی نقش رسانه در بازتولید کلیشه‌های جنسیتی است، همچون فیلم‌ها و سریال‌ها و تبلیغات که در آن زنان نقش منفعل بازی می‌کنند و یا بررسی تأثیر محتوای تولید شده در رسانه‌ها بر مخاطبان زن و مرد. فعالیت دیگری که محققان میتوانند انجام دهند، بررسی قانون اساسی و قانون مدنی ایران و تأثیر آن بر بازتولید کلیشه‌های جنسیتی است. مطابق با قانون مدنی مرد نان آور خانواده تلقی شده است و در رابطه زناشویی مرد می‌تواند زن را از داشتن کار منع کند که همگی بر وضعیت زنان در محیط کار نیز تاثیرگذارند. بررسی هنجارهای کلی محیط‌های کاری بر پیشرفت زنان نیز از دیگر اموری است که می‌تواند توسط محققین کنکاش شود.
تولید کنندگان محتوا: در این میان فیلمسازان، مسئولان تبلیغاتی و افرادی که در رسانه فعالیت می‌کنند میتوانند در تعدیل کلیشه‌های جنسیتی موجود در جامعه از طریق نمایش زنان قدرتمند، انگاره‌های غلط هنجارین را اصلاح کنند.
- سطح میانه:
در محیط‌های کاری، مدیران میتوانند بااتخاذ رویکردی انسان محور و شایسته سالار به زنان فرصت ارائه و بروز توانایی خود را بدهند و محیط کاری ایمن برای آنان فراهم کنند. همچنین اختصاص سرویس حمل و نقل برای کارکنانی که باید تا پاسی از شب در محیط کار بمانند نیز ضرورتی است که احساس می‌شود. آموزش کارمندان و قرار دادن ساعاتی برای کارگاه‌های آگاه سازی و حساسیت جنسیتی می‌تواند در تغییر رویکرد کارمندان در محیط کار تاثیرگذار باشد. در نهایت اختصاص مهدکودک برای مادرانی که به تازگی بچه دار شده‌اند نیز می‌تواند شرایط مناسبی را برای کار زنان فراهم کند.
فعالان مدنی نیز نقش تعیین کننده‌ای در جهتدهی فکری جامعه و اعمال فشار بر نهادهای قدرت دارند. فعالان مدنی با پرداختن به مسائل و مشکلات زنان و استفاده از تجربیات زیسته آن‌ها در کنار بهره گیری از رویکردهای تحلیلی و انتقادی میتوانند در برابر کلیشه‌های موجود در محیط کار بایستند.
- سطح کلان:
در سطوح قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری‌های ملی نیز نیاز است به زنان سهمی درخور داده شود. در صورتی که زنان نیز در تدوین قوانین نقش داشته باشند میتوانند کمک بیش‌تری به ارتقاء موقعیت هم‌جنسان خود کنند. همچنین نیاز است این زنان دارای نگاه جنس محور بوده و به نیازهای هم جنس‌های خود توجه کنند.
منبع:
بدیعی، مینو. (۱۳۷۸). تصویر زن در آیینه مطبوعات یومیه. مجموعه مقالات اولین سمینار زن و رسانه، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران. ویراستار: احمد فرنود. تهران.
