بیدارزنی: مدافعان حقوق بشر، نقشی مهم در ارتقای مسئولیت‌پذیری و توجه به استانداردهای حقوق بشر بین‌المللی بازی می‌کنند.
زنانی که در جهت ارتقا یا حفاظت از حقوق بشر یا حقوق زنان و یا در راستای برابری جنسیتی فعالیت می‌کنند که به‌عنوان مدافعان حقوق بشر زنان [۱]WHRDs شناخته می‌شوند[۲]؛ اغلب هدف شکل‌های خاصی از خشونت و مزاحمت قرار می‌گیرند. مدافعانی که در ارتباط با حقوق و سلامت جنسی و باروری کار می‌کنند، در بیشتر کشورها در معرض بالاترین خطرها قرار دارند. این مدافعان می‌توانند فعال مدنی، فعالان مردمی، وکلا، روزنامه‌نگاران، نمایندگان مجلس، اعضای دستگاه قضایی و خدمتگزارانی باشند که به مطالبه زنان برای احقاق حقوق خود کمک می‌کنند.
نهادهای بین‌المللی حقوق بشر توجه‌های جهانی را نسبت به محدودیت‌های آزادی عقیده و آزادی بیان مدافعان، آزادی جنبش‌ها و تجمع‌ها و آزادی انجمن‌ها در دسترسی به منابع مالی برای انجام فعالیت‌های خود، برانگیخته‌اند. این محدودیت‌ها شامل ممنوعیت‌ها در انتشار اطلاعات، فعالیت‌های حمایت‌گرانه و موانع ثبت سازمان در کشورهایی که چنین مجوزهایی نیاز است، می‌شود. به‌علاوه زمانی که این مدافعان از حقوق افرادی که مجرم شناخته می‌شوند (برای مثال، دگرباشان جنسی، کارگران جنسی، مصرف‌کنندگان مواد مخدر، افرادی که با ایدز زندگی می‌کنند، یا دیگران) دفاع می‌کنند اغلب با مخاطرات بیشتری مواجه می‌شوند.
اعلامیه سازمان ملل متحد در ارتباط با مدافعان حقوق بشر[۳]، بر حقوقی تاکید می‌کند که برای مدافعان حقوق زنان ضروری هستند، این حقوق شامل آزادی بیان و عقیده، آزادی برگزاری تجمعات مسالمت‌آمیز، آزادی تاسیس تشکل و انجمن‌ها، حق دسترسی به منابع مالی و حق گسترش دادن و بحث کردن درباره ایده‌های جدید در حوزه حقوق بشر است. مدافعان همچنین حق شکایت در مورد سیاست‌های مرتبط با حقوق بشر، که بررسی می‌شوند و از اصلاحی موثر سود می‌برند را دارند. «اعلامیه، حقوق جدیدی را وضع نکرده است اما در عوض حقوق فعلی را به شکلی صورت‌بندی کرده است که به‌کارگیری‌شان در عمل برای مدافعان حقوق بشر راحت‌تر باشد.»[۴]
به‌طورکلی مدافعان حقوق زنان نیز مانند سایر مدافعان حقوق بشر، می‌توانند هدف نهادهای حکومتی و غیرحکومتی قرار گیرند. آن‌ها عموما به‌عنوان مدافعان حقوق بشر، با همان خطرات مواجه می‌شوند. بااین‌وجود مدافعان حقوق زنان می‌توانند مورد تهدیدهای خاص جنسیتی و خشونتی همچون تجاوز و خشونت جنسی نیز قرار بگیرند. علاوه بر ایجاد آسیب فیزیکی و روانی، این شکل از خشونت می‌تواند عواقب سوء اجتماعی همچون بدنام شدن و مورد تبعیض واقع‌شدن داشته باشد. حمله به مدافعان حقوق زنان اغلب بر شهرت و یا سکسوالیته آن‌ها که با کلیشه‌های مسلط زن مناسب یا رفتار مردانه تطابق ندارد، متمرکز است. درنتیجه مدافعان حقوق زنان، به‌واسطه اجتماعی که در آن زندگی می‌کنند، خودشان را منزوی و محروم از حقوق اجتماعی می‌یابند. مدافعان حقوق زنان همچنین ممکن است با خطراتی از جانب خانواده‌های خود و اعضای اجتماعشان مواجه شوند. برای مثال آن‌ها می‌توانند مورد هدف افراطیون مذهبی قرار گیرند و به ترویج ارزش‌های بیگانه متهم شوند. علاوه بر این، مدافعان حقوق زنان در درون کلیتی از کلیشه‌های مسلط جنسیتی فعالیت می‌کنند که بدان معنی است که وقتی در فعالیت‌های جمعی عمومی مشارکت می‌کنند، به دلیل آنکه چنین نقشی با برداشت‌ها از جایگاه مناسب زنان یا مردان در جامعه تناسب ندارد، به‌راحتی می‌توانند هدف‌گیری شوند. در موقعیت‌های تنازع آمیز، این رفتارها و خطرات اغلب تشدید می‌شود.
این چالش‌های خاص و خشونت‌هایی که مدافعان حقوق بشر زنان با آن مواجه می‌شوند در تماس با برنامه‌ها و اقدامات حمایتی خاص جنسیتی قرار دارد. همان‌گونه که گزارشگران ویژه وضعیت مدافعان حقوق بشر توضیح داده‌اند، این چالش‌ها: «نمی‌توانند جدا از عوامل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و سایر عواملی که کشمکش، آوارگی، نابرابری، خشونت، نگرش‌های مردسالار و کردارهایی که ریشه این چالش‌ها را تولید و بازتولید می‌کنند باشند. امنیت این مدافعان ذاتا وابسته به امنیت جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنند و فقط می‌تواند در بستر رویکردی جامع‌نگر که شامل تعمیق دموکراسی، مبارزه علیه معافیت از مجازات، کاهش نابرابری اقتصادی و تلاش برای عدالت اجتماعی و زیست‌محیطی در میان دیگران است به‌دست آید.»[۵]
مدافعان حقوق بشر زنان، مدافعان زن حقوق بشر کسانی هستند که در دفاع از حقوق زنان یا بر روی مسائل جنسیتی کار می‌کنند. مدافعانی که بر روی حقوق جنسی و باروری کار می‌کنند با خطراتی شامل آزار و اذیت، تبعیض، بدنامی، جرم انگاری، و خشونت فیزیکی مواجه می‌شوند. در کشورهای خاصی متخصصان بهداشت و سلامت به دلیل نتایج فعالیت‌هایشان همواره مورد هدف آزار و اذیت، ارعاب و خشونت جنسی قرار می‌گیرند و از آن رنج می‌برند.مدافعانی که بر روی برابری برای افراد دگرباش جنسی کار می‌کنند به دلیل فعالیت‌هایشان مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند و گاهی کشته می‌شوند. (منبع: گزارشگران ویژه در وضعیت مدافعان حقوق بشر)
ارتباطات مربوط به مدافعان حقوق بشر زنان که به‌وسیله گزارشگران ویژه وضعیت مدافعان حقوق بشر بین سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۱۴ گزارش شده است:
مسائل کلیدی
- روندهایی که حقوق مدافعان حقوق بشر را محدود می‌کند:
باوجود به رسمیت شناخته شدن در قوانین بین‌الملل؛ نهادهای حقوق بشری نگرانی‌هایی نسبت به محدودیت‌های حقوقی بر مدافعانی که در ارتباط با حقوق، سلامت جنسی و باروری کار می‌کنند را برانگیخته‌اند.
طبق گزارش گزارشگران ویژه حقوق بشر، «ممانعت از ثبت انجمن‌ها و ان جی او های حقوق بشری شدیدترین اقدامی است که از سوی حکومت‌ها در جهت محدود کردن حق آزادی تشکیل انجمن‌ها به‌ویژه در مواردی که فعالیت در چارچوب نهادهای ثبت‌نشده، محکومیت‌های جزایی را به دنبال دارد، اعمال می‌شود.»[۶] گزارشگران ویژه، تهدیدهایی که در محل کار مدافعان بر آن‌ها اعمال می‌شود را شامل هجوم پلیس و مصادره کامپیوترها و اسناد آن‌ها عنوان کرده‌اند. «در مواردی که فایل‌های کامپیوتری حاوی اطلاعاتی درباره گرایش‌های جنسی و پیشگیری از HIV شامل استفاده از کاندوم بوده است، کارکنان و داوطلبان گروه‌های مدافع دگرباشان جنسی بعضی مواقع دستگیر و یا آزار دیده‌اند.»[۷]
با توجه به محدودیت‌های آزادی بیان، کارشناسان ویژه سازمان ملل متحد اعلام کرده‌اند بسیاری از محدودیت‌ها – شامل سانسور مستقیم، ممنوعیت پخش اطلاعات و محدودیت برای حمایت مشروع و قانونی-اغلب با ادعای تهدید سلامت عمومی، تهدید امنیت اخلاقی یا تهدید امنیت دولتی توجیه شده‌اند. «این محدودیت‌ها می‌تواند تاثیری زیان‌بار بر تلاش‌ها در حوزه سلامت عمومی ازجمله در ارتباط با انتقال ویروس HIV بگذارد.»[۸]
دولت‌ها اغلب «اخلاق عمومی» را برمی‌انگیزند تا محدودیت‌ها بر حق آزادی تشکیل انجمن و آزادی بیان را توجیه کنند.
میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مقرر داشته که این حقوق ممکن است تنها زمانی محدود شوند که چنین محدودیت‌های فراهم آمده از طریق قوانین برای جامعه‌ای دموکرات ضروری بوده و برای هدفی مشروع هستند. بنابراین، اگرچه دولت‌ها می‌توانند این حقوق را در شرایطی محدود کنند، دولت‌ها باید اطمینان حاصل کنند که این محدودیت‌ها تبعیض‌آمیز نیستند و از بهره‌مندی از حقوق شناخته‌شده تحت قوانین بین‌المللی جلوگیری نمی‌کنند[۹].
حق آزادی عقیده و بیان شامل حق همه مردم در جستجو، دریافت و اشاعه انواع اطلاعات و ایده‌هاست.[۱۰]
کمیته حقوق بشر این نکته را روشن کرده که ممکن است از اظهاراتی حمایت شود که به‌وسیله دیگران توهین تلقی می‌شود.[۱۱] آزادی بیان برای کار مدافعان حقوق بشر ضروری است زیرا «از نظارت و کارکردهای حمایتی مدافعان به‌وسیله شناخت حقوق خودشان از جمع‌آوری و انتشار اطلاعات مربوط به حقوق بشر»[۱۲] حمایت می‌کند.
آزادی تشکیل انجمن به همان اندازه برای مدافعان مهم است زیرا «حق افراد برای تعامل و سازمان‌دهی از طریق یکدیگر به‌منظور بیان جمعی، ترویج، تعقیب و دفاع از منافع مشترک» را دربر می‌گیرد.[۱۳]
گزارشگران ویژه حقوق بشر تاکید کرده‌اند ترویج و حفاظت از حقوق بشر هدفی مشروع برای یک انجمن است. آن‌ها همچنین به‌وسیله اعلامیه مدافعان حقوق بشر که حق هرکسی را «انفرادی یا در اجتماع با دیگران، به‌منظور ترویج و تلاش برای حمایت و تحقق حقوق بشر و آزادی‌های بنیادی در سطوح ملی و بین‌المللی تصدیق می‌کند» شناخته می‌شوند[۱۴].
مدافعان حقوق بشر همچنین مورد هدف آزار و اذیت قضایی و جرم انگاری به دلیل فعالیت‌هایشان قرار می‌گیرند.
گزارشگران ویژه حقوق بشر نگرانی‌هایی در مورد روند آزار و اذیت قضایی علیه مدافعانی که بر روی حقوق و بهداشت جنسی و باروری فعالیت می‌کنند در ارتباط با حقوق اخلاق عمومی ابراز کرده‌اند. ماده ۱۱ اعلامیه مدافعان حقوق بشر حق تمامی افراد را به معنای «اعمال قانونی شغل یا حرفه خویش مشخص می‌کند.»[۱۵] علیرغم این تعریف، روند این‌گونه بوده است که کار مدافعان ازجمله از طریق واردکردن اتهامات کاذب به آن‌ها جرم تلقی می‌شده است.
مدافعان حقوق بشر زنان سوژه‌هایی برای بدنامی هستند.[۱۶]
اگرچه حقوق بشر مرتبط با سکسوالیته و سلامت جنسی و باروری به شکل گسترده تحت عنوان حقوق بین‌الملل شناخته می‌شود، مدافعان حقوق زنان که در ارتباط با این حقوق کار می‌کنند به‌طور مداوم در بسیاری از نقاط جهان موردحمله قرار می‌گیرند. برای مثال، مدافعان حقوق زنان که در ارتباط با پیشگیری از HIV یا دسترسی زنان به خدمات سقط‌جنین ایمن کار می‌کنند، اغلب هدف گروه‌هایی قرار می‌گیرند که مخالف این حقوق هستند.[۱۷] گزارشگران ویژه به نقش رسانه‌ها در انواع حملات توجه کرده است، «تصاویر و توهین‌های کلیشه‌ای علیه مدافعان حقوق زنان که بر مسائلی همچون تجاوز، خشونت خانوادگی و ناقص سازی جنسی زنان کار می‌کنند را برجسته کرده‌اند.»[۱۸] طبق گزارش گزارشگران ویژه، چنین انگ‌هایی اغلب حملات به آن‌ها را مشروعیت می‌بخشد.[۱۹]
- گروه‌های معینی از مدافعان حقوق بشر با خطرات ویژه‌ای مواجه می‌شوند
مدافعان حقوق زنان که در ارتباط با حقوق سلامت جنسی و باروری کار می‌کنند بیشتر درخطر مورد هدف قرار گرفتن اشکال خاصی از خشونت هستند.
گزارشگران ویژه حقوق بشر این نکته را پررنگ کرده‌اند که کار مدافعان حقوق بشر زنان اغلب به‌عنوان به چالش کشیدن ریشه‌های سنتی خانواده که می‌تواند در خدمت عادی‌سازی و تداوم بخشیدن به اشکال مختلف خشونت و فشار بر زنان باشد، شناخته می‌شود. این نگاه می‌تواند در بستری خاص منجر به خصومت یا فقدان حمایت از مردم عادی به‌اندازه حمایت از مقامات[۲۰] و خانواده‌ها و اجتماعاتشان شود. به‌طور مثال می‌توان به کمپین مدافعان حقوق زنان علیه ناقص سازی زنان[۲۱] یا فعالیت در خصوص قانونی کردن سقط درمانی، اشاره کرد.[۲۲]
متخصصان پزشکی و بهداشت که حقوق و سلامت جنسی و باروری را حفظ می‌کنند به‌عنوان گروهی متمایز از مدافعان در نظر گرفته می‌شوند.
به دلیل آنکه این متخصصان، خدمات سلامت جنسی و باروری را فراهم می‌کنند، به زنان اطمینان می‌بخشند که می‌توانند از حقوق خود بهره‌مند شوند.[۲۳] با توجه به گزارش گزارشگران ویژه، این متخصصان اغلب به دلیل نتایج فعالیت‌هایشان در بسیاری از کشورها مورد آزار و اذیت، ارعاب و خشونت فیزیکی قرار می‌گیرند. در بعضی موارد، حملات علیه متخصصان سلامت به‌وسیله عوامل غیر حکومتی انجام‌گرفته و منتج به قتل و یا تلاش برای قتل شده است.[۲۴]
مکانیسم‌های حقوق بشری، اهمیت دیده شدن و آشنایی با فعالیت‌های مدافعان حقوق بشر زنان را به‌عنوان شکلی از حمایت مشخص کرده است. در تصویب‌نامه اخیر مجمع عمومی خواسته شده است:
دولت‌ها به‌صورت علنی نقش مهم و مشروع مدافعان حقوق بشر زنان در ارتقا و حفظ حقوق بشر، دموکراسی، نقش حقوق و توسعه به‌عنوان مولفه‌ای ضروری در ضمانت حفاظت آن‌ها، ازجمله محکومیت علنی خشونت و تبعیض علیه مدافعان حقوق بشر زنان را به رسمیت بشناسند.[۲۵]
«گزارشگران ویژه ابراز تاسف می‌کنند که، در بسیاری کشورها، مکانیسم‌های ویژه‌ای برای حفاظت از مدافعان حقوق بشر زنان و کسانی که در ارتباط با حقوق زنان و مسائل جنسیتی کار می‌کنند، وجود ندارد. در کشورهایی که چنین مکانیسم‌هایی وجود دارد، آن‌ها اغلب به دلیل فقدان حساسیت جنسیتی، پیاده‌سازی یا میل سیاسی مختل می‌شوند. گزارشگران ویژه قویا معتقد است که مدافعان زنان نیاز به محافظتی ویژه و فزاینده و هدفمند و تلاش‌هایی آگاهانه برای ایجاد محیطی دارند که در آن امن‌تر، توانمندتر و حمایت‌گرانه‌تر عمل کنند.»[۲۶]
دولت‌ها موظف هستند به حقوق مدافعان حقوق بشر زنان احترام بگذارند، از آن محافظت کنند و آن را برآورده سازند.
احترام: دولت‌ها باید از بدنام کردن مدافعان حقوق بشر زنان خودداری کنند. «اتهام مشترکی که به‌طور خاص در خصوص فعالیت در ارتباط با حقوق زنان، مسائل جنسیتی، و حقوق دگرباشان جنسی وارد می‌شود این است که این مدافعان از ارزش‌های غربی یا بیگانه که در تضاد با فرهنگ ملی و منطقه‌ای قرار دارد دفاع می‌کنند یا سعی می‌کنند آن را وارد کنند. عوامل یا نمایندگان دولتی اغلب متهم به پاسخگویی در قبال چنین بدنامی‌هایی هستند.»[۲۷] به رسمیت شناختن و مشروعیت بخشیدن به فعالیت مدافعان حقوق بشر زنان، اولین قدم برای جلوگیری یا کاهش تهدیدات و حملات علیه آن‌هاست.
محافظت: در برخی دولت‌ها، مدافعان حقوق بشر زنان، سوژه تبلیغات بدنام سازی به‌وسیله رسانه‌ها و دیگر عوامل غیردولتی هستند. برای مثال، مدافعان حقوق بشر زنان که در ارتباط با حقوق و سلامت جنسی و باروری کار می‌کنند ممکن است مورد هدف بسیاری از تهدیدات و تبلیغات برای لکه‌دار کردن فعالیت‌هایشان از سوی گروه‌هایی که با این حقوق مخالف‌اند، شوند. دولت‌ها باید جدیت لازم را در پیشگیری از انجام این تهدیدها، مجازات و چاره‌اندیشی در خصوص آسیب‌های ناشی از بخش‌های خصوصی بکار بندد[۲۸].
برآوردن: دولت‌ها باید محیطی فعال برای مدافعان حقوق بشر زنان ایجاد کنند تا قادر باشند فعالیت‌هایشان را انجام دهند. مقامات دولتی باید، با مشورت مدافعان، مکانیسم‌های محافظتی موثر و حساس جنسیتی ایجاد کنند تا کار آن‌ها را تسهیل بخشند، پروژه‌هایی در جهت تقویت و توسعه بیشتر برای مستندسازی موارد خشونت علیه زنان انجام دهد، و منابع مادی را برای حفاظت فوری جهت ضمانت از محافظت فیزیکی و روان‌شناختی موثر آن‌ها افزایش دهد.
Recource:
OHCHR, Women Human Rights Defenders, Information series on sexual and reproductive health and rights, 1 July 2015
Notes:
[۱] Women Human Rights Defenders
[۲] Special Rapporteur on the situation of human rights defenders, A/HRC/16/44 (2010), para. 30.
[۳] Declaration on the Right and Responsibility of Individuals, Groups and Organs of Society to Promote and Protect Universally Recognized Human Rights and Fundamental Freedoms (1999).
[۴] United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights, Human Rights Defenders: Protecting the Right to Defend Human Rights, Fact Sheet No. 29, p. 19.
[۵] A/HRC/16/44, para. 103.
[۶] A/64/226 (2009), para. 67.
[۷] Discriminatory laws and practices and acts of violence against individuals based on their sexual orientation and gender identity, A/HRC/19/41 (2011), para. 63.
[۸] Ibid., para. 65.
[۹] Human Rights Committee, General Comment 34 (2011) on freedoms of opinion and expression, para. 26; General Comment 22 (1993) on the right to freedom of thought, conscience and religion, para. 8.
[۱۰] Human Rights Committee, General Comment 34, para. 11.
[۱۱] Ibid.
[۱۲] Special Representative of the Secretary-General on human rights defenders, A/58/380 (2003), para. 14.
[۱۳] Special Representative of the Secretary-General on human rights defenders, A/59/401 (2004), para. 46.
[۱۴] Article 1.
[۱۵] Article 11.
[۱۶] Special Rapporteur on the situation of human rights defenders, A/HRC/16/44 (2010), para. 85.
[۱۷] Center for Reproductive Rights, Human Rights Watch, Latin American and Caribbean Committee for the Defense of Women’s Rights (CLADEM), Defenders of Sexual Rights and Reproductive Rights: a Briefing Paper to the Special Rapporteur on Human Rights Defenders, available at:
http://reproductiverights.org/sites/crr.civicactions.net/files/documents/CRR-HRW-CLADEM-BriefingPaper-SRHRD.pdf.
[۱۸] A/65/223 (2010), para. 19.
[۱۹] Ibid., para. 17.
[۲۰] Ibid., para. 23.
[۲۱] A/HRC/16/44/Add.1 (2010), paras. 852-858.
[۲۲] A/HRC/16/44/Add.3 (2010), paras. 580, 581, 582, 587, 589, 590.
[۲۳] A/HRC/16/44, para. 45.
[۲۴] Ibid.
[۲۵] United Nations General Assembly resolution 68/181 (2014), para. 7.
[۲۶] Special Rapporteur on the situation of human rights defenders, A/HRC/25/55 (2013), para. 100.
[۲۷] ۲۶ A/HRC/16/44 (2010), para. 85.
[۲۸] Human Rights Committee, General Comment 31 (2004), on the nature of the general legal obligation imposed on States parties to the Covenant, para. 8.