تا قانون خانواده برابر: سقط جنین به حالتی اطلاق می‌شود که فرآیند بارداری بدون تولد فرزند به صورت عمدی یا غیر عمدی خاتمه می یابد. گاهی این حالت «ختم بارداری[۱]» نیز خوانده می شود. در این مقاله با مروری کوتاه درباره سقط جنین به عوارض، پیامدها و به این پرسش اساسی که آیا این مسئله حق زنان است یا نه خواهیم پرداخت. باید توجه داشته باشیم سقط جنین به دلیل تجاوز، زنای محارم و امکان بروز مشکلات برای سلامتی مادر و فرزند تنها ۷ درصد کل سقط جنین‌ها را در بر می‌گیرد و دلایل شخصی و اجتماعی دلیل باقی سقط جنین ها است.
آمار سقط جنین
روزانه ۱۲۶ هزار مورد و سالانه ۴۶ میلیون مورد سقط جنین در سراسر دنیا انجام می شود. از این تعداد ۷۸ درصد در کشورهای در حال توسعه و باقی در کشورهای توسعه یافته صورت می گیرند. همچنین از این تعداد ۲۰ میلیون سقط جنین غیرقانونی است.
در ایالات متحده تقریبا ۳۷۰۰ سقط جنین در روز وجود دارد. گروه سنی ۲۴-۲۰ در حدود ۳۲ درصد، نوجوانان ۲۰ درصد و زیر ۱۵ساله‌ها ۱.۲ درصد از زنانی را تشکیل می‌دهند که تجربه سقط جنین دارند. ۱۸.۴ درصد سقط جنین‌ها در زنان متاهل، ۹.۴ درصد در زنان مطلقه و ۶۴.۴ درصد در زنان مجرد انجام می‌شود. همچنین ۱ درصد سقط ها به دلیل تجاوز یا زنای محارم، ۶ درصد به دلیل مشکلات بالقوه برای سلامتی مادر و فرزند و ۹۳ درصد باقی مانده به دلایل اجتماعی مانند کودک ناخواسته صورت می گیرد. ۵۲ درصد سقط جنین ها در هفته ۹ و ۱۰، ۱۲ درصد در هفته ۱۱ و ۱۲، ۶ درصد در هفته ۱۵-۱۳، ۴ درصد در هفته ۲۰-۱۶ و ۱ درصد بعد از هفته ۲۰ انجام می‌شود.
همچنین بخوانید: محدودیت‌های قانون: سقط جنین در خاورمیانه و شمال آفریقا
واقعیت‌هایی درمورد سقط جنین
امروزه جنبه های متنوع سقط جنین به ویژه جنبه های قانونی، اخلاقی، زیست شناختی و فلسفی مورد توجه قرار دارد. حق جنین برای زندگی، حق زن بر بدن و سرنوشت خود، روش های سقط جنین و احساس درد جنین در هنگام سقط موضوعات پیچیده ای هستند که به شدت مورد بحث قرار گرفته اند. نکات زیر برخی از واقعیت هایی است که ریشه بحث های بالا را روشن تر می کند:
قوانین جدید سقط جنین در غرب به قانون عرفی انگلستان باز می گردد که سقط جنین را پیش از بروز هرگونه نشانه حیاتی در جنین، مجاز می دانست. امروزه هریک از کشورها طبق آداب و رسوم فرهنگی، اخلاقی، مذهبی و قانونی حاکم در آنها، قوانین سقط جنین خاص خود را دارند.
بحث های مرتبط به سقط جنین عمدتا توسط دو گروه طرفدار زندگی و طرفدار انتخاب رهبری می شود. گروه طرفداران زندگی معتقدند که زندگی انسان از شکل گیری نطفه آغاز می شود و کشتن جنین به مثابه کشتن یک انسان است. آنها از این استدلال دفاع می کنند که جنین زمانی که سقط می شود دارای ارگان قابل شناخت و دارای کارکردی مانند مغز، قلب، دستگاه گردش خون و … است. بسیاری از طرفداران زندگی به شدت ازکاربرد روش های سقط جنین به ویژه در اواسط بارداری هراس دارند. این گروه همچنین از بخش بزرگی از مردم مذهبی تشکیل شده که گمان می کنند یک تخم بارور روح دارد پس در حکم یک انسان است. گروه طرفداران زندگی حامیان تشدید ممنوعیت های قانونی برای سقط جنین یا ممنوعیت کامل آن هستند.
برخی از استدلال هایی که این گروه در مورد سقط جنین مطرح می کنند، به این شرح است:
۱- اولین و مهمترین استدلال این است که جنین یک کلیت جداگانه زنده است و سقط کردن آن تنها عنوان دیگری برای قتل محسوب می شود. زندگی از نطفه آغاز می شود و در هیچ جامعه متمدن امروزی شما حق گرفتن زندگی کسی را ندارید.
۲- به دلیل اینکه بدن دستکاری می شود و جلوی سیر طبیعی اتفاقات گرفته می شود، سقط جنین می تواند در آینده مشکلات جسمی متعددی ایجاد کند. این مشکلات می تواند حاملگی خارج از رحم، بالاتر رفتن ریسک سقط در بارداری های بعدی و خطر ابتلا به عفونت های التهابی لگنی باشد.
۳- زنان در این فرآیند استرس های روانی و آشفتگی های متعددی را تجربه می کنند. به عبارت دیگر سقط جنین ضربه ای عمیق و نافذ به روحیه فرد محسوب می شود.
۴- بسیاری از دختران جوان برای چنین اقدامی آماده نیستند و در حقیقت نمی دانند چه کاری دارند انجام می دهند. اقدام بدون آگاهی ممکن است پشیمانی دائمی به همراه داشته باشد.
۵- اگر بحث داشتن کنترل کامل بر بدن است، زنان باید از رابطه جنسی غیر سالم و محافظت نشده و به تبع آن بارداری های ناخواسته نیز جلوگیری کنند. آنها می توانند با پیشگیری از بارداری در ابتدا به راحتی جلوی سقط جنین را بگیرند.
از سوی دیگر، گروه طرفدار انتخاب هرگونه منع قانونی در مورد سقط جنین را رد می کنند. آنها معتقد هستند که جنین به ویژه هنگامی که نطفه ای بیش نیست، تنها یک تک یاخته ای هسته دار و حامل کد ژنتیکی انسان است. بخش بزرگی از این گروه را فمینیست ها تشکیل می دهند که عقیده دارند زنان باید دارای حق کنترل بر بدن خویش باشند و یک مقام بیرونی به هیچ وجه نباید حق تحمیل ارزش های اخلاقی و قانونی را به انتخاب ها و تصمیمات زنان در مورد بدنشان را داشته باشد. همچنین کودکان باید با خواست متولد شوند و زنان نباید مجبور باشند بارداری را تحمل کنند در صورتی که تمایلی به آن ندارند. در همراهی با این استدلالات فمینیستی طرفداران انتخاب، فاکتورهای دیگری مانند ازدیاد جمعیت و فقر مادر نیز وجود دارد.
برخی از استدلال هایی که این گروه در مورد سقط جنین مطرح می کنند، به این شرح است:
۱- طرفداران زندگی عقیده دارند که جنین یک موجود زنده و یک کلیت جداگانه است. اگر فرض این است که سقط آن در سه ماهه اول انجام می گیرد پس باید دانست که هستی جنین در این موقعیت بدون وجود و وابستگی به سلامت مادر ممکن نیست. پس چون جنین خارج از رحم زن نمی تواند زندگی کند در نتیجه موجود زنده نیست. پس آنطور که مخالفان سقط جنین ادعا می کنند. این کار شباهتی به قتل ندارد.
۲- گاهی اوقات سقط جنین به عنوان یک اقدام بسیار مخاطره آمیز و دردناک به تصویر کشیده شده است. با این حال پزشکان عقیده دارند که سقط جنین یک روش مطمئن است. این روش به ندرت می تواند بر سلامت زن یا قدرت باروری او در آینده تاثیر بگذارد و تنها ۰.۵ درصد ریسک بروز مشکلات جدی وجود دارد. این استدلال یکی از بحث های عمده طرفداران انتخاب است.
۳- زمانی که تخم های کشت شده برای انجام لقاح مصنوعی در آزمایشگاه بارور نمی شوند، آنها را بیرون می اندازند. از دیدگاه مخالفان سقط جنین این ها نیز انسان هستند اما آبا بیرون انداختن آنها به مثابه قتل است؟ اگر نه، پس سقط جنین نیز نمی تواند قتل محسوب شود.
۴- یکی از مهمترین استدلال های مطرح شده این است که زنان باید در تصمیم گیری نسبت به بدن خود آزاد باشند. هیچ کس دیگر قدرت کنترل این موضوع را ندارد و این حق مدنی زن است. هیچ کس نمی تواند به او دیکته کند که با شرایط جسمی اش چه بکند و چه نکند؟!
۵- بر فرض کودکی ناخواسته پس از تولد برای فرزندخواندگی به خانواده ای سپرده یا تحویل پرورشگاه شود، آینده او چه خواهد بود؟ به ویژه اگر کودک ثمره رابطه تجاوز باشد. مطمئنا این از آنجا که ناخواسته بوده است، با زندگی تاریکی روبرو خواهد شد. در این صورت بهتر نیست سقط به دلایل اخلاقی صورت بگیرد؟
یک واقعیت مهم دیگر در این باره این است که در اکثر کشورها که این کار قانونی است، سقط جنین می تواند در هر مرحله ای از بارداری حتی لحظه تولد نوزاد انجام شود. این مسئله باعث حیرت عظیم نه تنها در میان طرفداران زندگی بلکه در میان مردمی است که تفکری دوگانه در مورد سقط جنین دارند یعنی آن را در ماه های نخست بارداری مجاز و در مراحل آخر چالشی اخلاقی می دانند. نگاهی گذرا به این استدلال ها ما را به فکر فرو می برد که سقط جنین چه اندازه مفهوم اساسی و مهمی است. ما تنها می توانیم با زنان درباره ویژگی ها، پیامدها و دستاوردهای سقط جنین صحبت کنیم اما نمی توانیم ایشان را متقاعد کنیم که چه تصمیمی اتخاذ کنند؟!
انواع سقط جنین
سقط جنین یا ختم بارداری دو نوع دارد: نوع اول خودبخودی[۲] است که به طور کاملا طبیعی و بدون مداخله پزشکی اتفاق می افتد در حالیکه که نوع دوم سقط جنین خودخواسته یا عمدی[۳] است و توسط مصرف دارو یا عمل جراحی اتفاق می افتد. سقط جنین توسط خارج کردن جنین و جفت از رحم زن صورت می گیرد. نکته مهم این است که سقط جنین (کورتاژ) واژه ای است که در گفتگوی روزمره عموما به نوع عمدی سقط جنین که توسط مصرف دارو یا عمل جراحی اتفاق می افتد، اطلاق می شود. سقط جنین یک تصمیم شخصی است که کاملا به زن باردار مربوط می شود. آمار نشان می دهد حدود ۴۰ درصد از زنان در سراسر دنیا در مراحل مختلف دوران باروری خود دست به سقط جنین زده اند.
سقط خودبخودی (ناخواسته): به طور متوسط ۲۵-۲۰ درصد بارداری ها با این نوع سقط خاتمه می یابد. در این بین، بیش از ۹۰ درصد موارد در سه ماه اول یا ۱۲ هفته نخست بارداری رخ می دهد. در اکثر موارد سقط خودبخودی بر اثر ضربه های اتفاقی، اختلالات کروموزومی و یا وجود مشکلات سلامت در دستگاه تولید مثل زنانه روی می دهد. علائم این نوع سقط بسته به زمانی که رخ می دهد، متفاوت است. برای مثال سقط در هفته دهم منجر به خونریزی شدید -مانند خونریزی شدید در دوران پریود- می شود در حالیکه سقط جنین بعد از ۱۲ هفته نخست، نسخه خفیفی از درد زایمان را به همراه می آورد. در صورتی که رحم تمام یا بخشی از جفت را نگه دارد، سقط خودبخودی ناقص روی داده است.
زنان زیر ۱۷ سال یا بالای ۳۵ سال نسبت به زنان دیگر در معرض ریسک بالایی از سقط جنین هستند. از لحاظ بیولوژیکی بهتر است اولین کودک در ۲۲ تا ۲۸ سالگی مادر متولد شود. همچنین زنانی که سابقه دو سقط جنین یا بیشتر را دارند یا زوجینی که مشکل باروری دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سقط خودبخودی قرار دارند. ریسک سقط جنین بعد از هفته ۱۰ کاهش می یابد.
سقط عمدی (انتخابی): در این نوع سقط جنین با استفاده از دارو یا دخالت پزشک رخ می دهد. اگر سقط جنین با منظور حفظ سلامتی مادر انجام گیرد، سقط جنین درمانی[۴] نام دارد. در مقابل انجام سقط جنین به هر دلیل دیگری، سقط جنین انتخابی[۵] نامیده می‌شود. انواع سقط جنین عمدی در ۹ هفتگی، ۱۵-۷ هفتگی، ۱۳ هفتگی و ۱۵ هفتگی می‌تواند انجام شود. اگر سقط جنین بین ۲۴-۲۰ ماهگی روی دهد، سقط جنین با تاخیر نام می‌گیرد. ( از این قسمت به بعد، منظور از واژه سقط جنین در متن، سقط جنین عمدی است).
عوارض جانبی سقط جنین
سقط جنین عمدی به دو شیوه انجام می گیرد: دارویی و جراحی. درحالیکه در فرآیند سقط جنین اکثر افراد عوارض جسمی متنوع و متفاوتی را تجربه می کنند، این اقدام مهم و پرخطر عوارض عاطفی نسبتا مشابهی دارد. گرچه سقط جنین برای زنان اکثرا یک اقدام درمانی محسوب می شود اما می تواند عوارض روحی و روانی گسترده ای را همراه بیاورد.
عوارض سقط جنین از طریق جراحی
مانند تمام جراحی‌های دیگر، سقط جنین زنان را در معرض عوارضی قرار می‌دهد که به طور خاص عوارض سقط جنین شامل این موارد است:
- دل درد، اسپاسم های شکمی و اسهال
- تهوع و استفراغ
- واکنش به بیهوشی: این مورد نادر است اما ممکن است مشکلاتی که در طول فرآیند سقط جنین رخ می دهد، آن را تشدید کند. به همین دلیل ضرورت دارد قبل از اقدام، از چند و چون این عارضه آگاه شد.
- خونریزی بعد از سقط جنین امری طبیعی است اما در صورتی که گردن رحم پاره یا رحم سوراخ شده باشد خونریزی شدید اتفاق می افتد به طوریکه ممکن است بیمار به تزریق خون احتیاج پیدا کند.
- چند شیوه درمانی از جمله سقط جنین نیاز به بیهوشی عمومی دارد که گاهی استفاده از آن می تواند منجر به تشنج، حمله قلبی و در بالاترین درجه ریسک، منجر به مرگ شود. هر روشی می تواند با استفاده از بیهوشی عمومی ۲.۵ برابر مخاطره آمیزتر شود.
- ورود ابزار پزشکی به رحم در طی فرآیند سقط جنین می تواند به عفونت لگن، عفونت ارگان های لگنی و در مرحله آخر عفونت سراسری بدن منجر شود. این عارضه که با تب همراه است جان زنان زیادی را می گیرد.
- ممکن است طی فرآیند سقط جنین، جدار داخلی رحم به طور دائم زخم شود.
- پاره شدن رحم در طی فرآیند سقط جنین که به خونریزی شدید منجر می شود، ممکن است. برای ترمیم این عارضه گاهی به عمل جراحی نیاز پیدا می شود.
- سایر اندام های داخلی اطراف رحم مانند روده و مثانه نیز در معرض خطر آسیب دیدن هستند.
- در نهایت گرچه بسیار نادر است اما بروز هرگونه مشکل جزیی در فرآیند سقط جنین می تواند در مدت نسبتا کوتاهی گسترش یابد و حتی منجر به مرگ شود.
عوارض سقط جنین از طریق دارویی
این روش با استفاده از داروهایی که منجر به سقط جنین می شوند، انجام می گیرد. گرچه این روش دارای فرآیندی ساده به نظر می رسد اما می تواند زنان را در معرض عوارض زیر قرار دهد:
- لکه بینی و خونریزی
- سردرد و سرگیجه
- تب و لرز
- تهوع و استفراغ
- دل درد و اسهال
- گرچه خونریزی تا ۱۲ روز پس از سقط طبیعی است اما گاهی به عنوان یک عارضه جانبی می تواند تا ۳۰ روز نیز ادامه یابد.
- سقط دارویی می تواند روی عملکرد بدن تاثیر بگذارد و موجب بیماری، نازایی و در موارد نادری به مرگ منجر شود.
- حتی در صورت سقط کامل، در موارد مشخصی ممکن است بخشی از جنین در پشت رحم باقی بماند. این عارضه سقط جنین ناقص[۶] نام دارد و می تواند منجر به عفونت و خونریزی های شدید شود.
- در نهایت گرچه بسیار نادر است اما بروز هرگونه مشکل جزیی در فرآیند سقط جنین می تواند در مدت نسبتا کوتاهی منجر به مشکلات بزرگ و حتی مرگ شود. اگر شما با عوارض دیگری مانند درد شدید کمر و شکم که حرکات شما را محدود می کند، تب بالاتر از ۴۰ درجه، خونریزی شدیدتر از حد نرمال زمان پریود و ترشحات بدبو روبرو شدید، سریعا به پزشک مراجعه کنید زیرا چنین نشانه هایی احتیاج به رسیدگی پزشکی فوری دارند.
عوارض بلندمدت سقط جنین
مطالعات نشان می دهد که زنانی که به هریک از روش های فوق اقدام به سقط کرده اند، در آینده بیشتر در معرض به دنیا آوردن نوزاد نارس قرار دارند که این عارضه ممکن است فلج مغزی، تنفسی، روده ای و دیگر مشکلات مغزی را برای نوزاد ایجاد کند. مطالعه دیگری نشان می دهد که زنانی که سابقه یک بار سقط جنین را داشته اند، ۵۰ درصد بیشتر در معرض سرطان پستان قرار دارند.
عوارض هیجانی سقط جنین
گرچه سقط جنین زنان را از لحاظ فیزیکی درگیر می کند اما از آنجا که تصمیم گیری برای خاتمه دادن به حاملگی کار آسانی نیست، پیامدهای عاطفی و هیجانی سقط بیشتر نگران کننده است. احساس گناه، عصبانیت و افسردگی از جمله این پیامدها است. این پیامدها مشابه اختلالات استرسی پس از آسیب[۷] است و تنها زنی که تجربه سقط را داشته است می تواند آسیب ها و اختلالات عاطفی ناشی از این فرآیند را درک کند. دیگر عوارض جانبی زیر می تواند بلافاصله یا سال ها پس از سقط جنین رخ دهد:
- زن ممکن است دچار اختلالات تغذیه ای یا درگیر مصرف الکل و مواد مخدر به عنوان پاسخی به افسردگی ناشی از سقط شود.
- در برخی موارد ممکن است زنان با تکرار بازگشت به خاطره سقط جنین در معرض افکار ویرانگر که منجر به خودکشی می شود، قرار بگیرند.
- سقط جنین روابط دوستی و زناشویی را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین استرس عاطفی و روانی ناشی از سقط می تواند زندگی جنسی زنان را تحت تاثیر قرار دهد و موجب اختلال عملکرد جنسی آنها شود.
سندرم پس از سقط جنین[۸]
همچنان اکثر جوامع در غلبه بر نگرانی های موجود درباره سلامت روانی- عاطفی زن پی از سقط جنین موفقیت چندانی کسب نکرده اند. مطالعات نشان می دهند حمایت های خانواده و دریافت خدمات حرفه ای و به موقع، برای جلوگیری از استرس بعد از سقط جنین ضروری است.
سندرم استرس پس از سقط جنین یک اختلال استرسی پس از آسیب است که مادری که اقدام به سقط کرده به آن دچار می شود. زنان معمولا نشانه های فیزیکی و عاطفی نسبتا مشابهی را تجربه می کنند. احساس گناه، درد و فقدان احساساتی است که پس از سقط عمدی و غیرعمدی به زن دست می دهد. در برخی زنان این دشواری های احساسی به مرور و به طور طبیعی رفع می شوند اما در دیگر زنان ادامه یافتن این شرایط منجر به اثرات طولانی مدت روانشناختی می شود که مجموعه آن سندرم پس از سقط جنین نامیده می شود.
این سندرم می تواند بازتابی از طرز فکر ناپایدار در زمان اقدام به سقط باشد. زنانی که احساس پشیمانی و گناه دارند اما به سقط دست می زنند یا زنانی که برای انجام آن تحت فشار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این سندرم قرار دارند. عدم مشاوره و دانش کافی نیز یکی دیگر از این دلایل است. سندرم پس از سقط جنین در برخی موارد بلافاصله پس از سقط و در برخی دیگر در سال های بعد تجربه می شود.
احساس گناه یکی از نشانه های اصلی این سندرم است. این واقعیت که مادری که می توانست کودک را پرورش دهد و به ثمر برساند، موجب نیستی او شده، برای زنان را به شدت آزار دهنده است. بسیاری از آنها تمایل دارند حوادث بدی را که برایشان رخ می دهد به تصمیم خود برای ختم بارداری ربط دهند. زنان مذهبی از جنبه گناه و مجازات شدن توسط خدا به این داستان نگاه می کنند.
اضطراب می تواند در قالب نشانه های روانشناختی متعدد و عوارض جسمی بروز کند. تحریک پذیری، بی خوابی، اختلالات خوردن، سردرد، افزایش ضربان قلب و … می تواند برخی از این نشانه ها باشد. ترس کاذب از ناباروری در آینده، ناتوانی در تصمیم گیری برای بارداری مجدد، ترس از بارداری مجدد و تن دادن به دنیا آوردن کودک ناخواسته می تواند نشانه های دیگری باشد.
در برخی موارد نفرت و خشم شدیدی نسبت به همسر یا اعضای خانواده که در گرفتن تصمیم سقط جنین موثر بودند، ابراز می شود. این معضل همچنین می تواند در روابط مادر با فرزندان بعدی تاثیر سوء داشته باشد. به طوریکه مادر با مراقبت بیش از حد از کودک فعلی می خواهد فقدان کودک سقط شده را جبران نماید.
کناره گیری روانی یک عارضه بسیار ناتوان کننده است. زنان مقاومت زیادی در به یاد آوردن افکار، مکان ها و فعالیت های مربوط به سقط جنین خود نشان می دهند که این حل مسئله را به تاخیر می اندازد. آنها از مواجهه با هرچیزی که فرآیند سقط را یادآوری می کند، اجتناب می کنند و این اولین نشانه رویارویی با اندوه فقدان در هر سطحی است. با این تعاریف حفظ و ایجاد روابط با دیگران بسیار دشوار می شود و زنان به تدریج به طرز غیرطبیعی به گوشه گیری از اجتماع روی می آورند.
روی آوردن به استعمال مواد مخدر، الکل و بروز رفتارهای خود آزار توسط زن، می تواند نشانه های دیگری باشد.
سندرم سالگرد[۹] می توانند عوارض سندرم پس از سقط جنین را تشدید کند. به طوریکه مادر هر سال در تاریخ سقط شروع به بازسازی وقایع می کند و حتی گاهی کودک را زنده تصور می کند و در مورد سن او دست به خیال‌پردازی می زند.
بهترین راه حل برای مقابله با عوارض سندرم پس از سقط جنین، مراجعه و کمک گرفتن از یک مشاور حرفه ای در زمینه بحران است. این کار کمک می کند که مسائل عاطفی و روانی قبل از رسیدن به افسردگی بالینی، شناسایی و درمان شوند. در این مواقع زنان نیاز دارند که بدون احساس خجالت درباره تردیدهای خود با مشاور صحبت کنند. در ادامه خانواده، دوستان و گروه های پشتیبان می توانند با حمایت های خود فرآیند درمان را کامل کنند.
در انتها می توان اذعان کرد که تنها راه درمان سندرم پس از سقط جنین، مراجعه به موقع به مشاور حرفه‌ای و دریافت خدمات است. باید به خاطر داشته باشیم این دست مسائل پیچیده روانی و عاطفی هرگز به خودی خود درمان نمی‌شوند.
منبع: The Facts of Abortion
پانوشت:
[1] Termination of pregnancy
[2] Spontaneous abortion / Miscarriage
[3] Induced Abortion
[4] Therapeutic abortion
[5] Elective abortion
[6] Incomplete abortion
[7] Post Traumatic Stress Disorder (PTSD)
[8] Post Abortion Syndrome
[9] Anniversary syndrome