بیدارزنی: ایدئولوژی برابری جنسیتی حزب دموکرات خلق ترکیه [۱] (HDP) نقش کلیدی در انتخاب بی‌سابقه زنان و ورود آنان به مجلس در انتخابات ژوئن داشت. آیا این دستاوردها در آشفتگی‌های سیاسی پیش رو حفظ خواهد شد؟
انتخابات پارلمانی هفت ژوئن در ترکیه نقطه عطفی در سیاست ترکیه ایجاد کرد. در حالی که این انتخابات به سیزده سال حکومت تک حزبی حزب عدالت و توسعه پایان داد، همچنین نخستین بار بود که یک حزب سیاسی طرفدار حقوق کوردها، حزب دموکراتیک خلق (HDP)، با ۱۳ درصد از مجموع آراء ملی وارد پارلمان شد.
یکی دیگر از نتایج مهم این انتخابات ورود تعداد بی‌سابقه‌ای از زنان به پارلمان ترکیه بود. زنان، ۹۶ صندلی از مجموع ۵۵۰ صندلی پارلمان را اشغال کردند، یعنی ۱۷٫۵ درصد از کل نمایندگان مجلس که در مقایسه با آمار ۱۴٫۴ درصد در مجلس پیشین افزایش یافته است. زنان از حزب HDP اکنون یک‌سوم کل نمایندگان زن مجلس در سال ۲۰۱۵ را تشکیل می‌دهند، با وجود این واقعیت که HDP یکی از دو حزب کوچک با کمتر از ۱۵ درصد از کرسی‌های پارلمانی بود. بخشی از این موفقیت به دلیل خطی مشی برابری‌طلبانه جنسیتی و اقدامات برابری‌خواهانه حزب HDP برای حضور برابر زنان بود. خطی مشی HDP بر مبنای «سیاست‌های تبعیض مثبت تا برابری زنان و مردان» و پیاده‌سازی «سیاست حضور برابر زنان در تمام سازمان‌های حزب» است.
با توجه به آشفتگی سیاسی کنونی پس از انتخابات در ترکیه، به‌ویژه حملات خشونت‌آمیز اخیر علیه حامیان HDP و طرفداران صلح، آسان است که اهمیت تلاش‌های نهادی برای پرداختن به حضور کمرنگ زنان در عرصه‌های سیاسی و عمومی ترکیه که تحت سلطه مردان است، نادیده گرفته شود. با این حال، شعارهای HDP و تلاش‌های واقعی برای توانمندسازی سیاسی زنان، اگرچه از دستیابی به برابری جنسیتی بازمانده باشد، در بستر سیاسی و اجتماعی ترکیه منحصر به فرد و درخور توجه است.
خطی مشی کثرت‌گرا و جامع HDP منجر به محبوبیت این حزب در میان اقشار مختلف ترکیه شد. علی‌رغم این‌که این حزب جانشین حزب‌های پیشین طرفدار کوردها در ترکیه است، HDP متوجه شده است که خطی مشی‌اش باید تمام گروه‌های اقلیت از جمله علویان، ارامنه و اقلیت‌های جنسی را در برگیرد. این حزب، با توسل به رأی‌دهندگان از میان مذهبیون و سکولارها، کسانی که از افزایش قدرت حزب عدالت و توسعه ناراضی بودند، به‌خوبی خود را به‌عنوان حزبی برای تمام ترکیه قبولاند. با مبارزه برای ضرورت جلوگیری از تلاش رجب طیب اردوغان برای رییس‌جمهور شدن، HDP توانست طیف متنوعی از طرفداران را حول محور اهداف دموکراسی‌خواهانه‌اش متحد کند.
در حالی که بسیاری به‌عنوان یک حرکت تاکتیکی برای جلوگیری از ایجاد حکومت دیکتاتوری اردوغان به HDP رأی دادند، رویکرد آزادی‌خواهانه و چپ HDP به‌ویژه درباره جنسیت می‌تواند حرکتی روبه‌جلو برای سیاست ترکیه باشد. انتخاب تعداد بی‌سابقه زنان برای پارلمان ترکیه در سال ۲۰۱۵ نقطه عطفی است تا در آن احزاب سیاسی- به‌عنوان دروازه‌بانان اصلی مشارکت سیاسی زنان در ترکیه- ایدئولوژی جنسیتی خود را تعیین کنند و به حضور کمرنگ زنان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی بپردازند.
ایدئولوژی جنسیتی فمینیستی HDP، آن را از دیگر احزاب سیاسی بزرگ در ترکیه از جمله حزب سکولار کمالیست و حزب جمهوری‌خواه خلق[۲] (CHP) جدا می‌کند. در حالی که احزاب بزرگ ترکیه عمدتاً تعداد کمی از زنان را برای پست‌های تصمیم‌گیری سیاسی انتخاب می‌کنند، اصرار HDP به برابری جنسیتی فهم رأی‌دهندگان از نقش احزاب در حضور سیاسی زنان را تغییر داد. با وجود شیوع نگرش و رفتارهای ریشه‌دار مردسالارانه در ترکیه، شعارهای جنسیتی HDP همراه با فراخوانش برای صلح و تکثر، اهمیت مشارکت زنان در سیاست و فرایند تصمیم‌گیری را برجسته کرد.
ایدئولوژی فمینیستی یک حزب چیست؟
ایدئولوژی جنسیتی یک حزب که معمولاً در خطی مشی حزب یا اساسنامه آن منعکس می‌شود، حاکی از حمایت یا مخالفت از حضور زنان در سیاست و زندگی عمومی است. این ایدئولوژی جنسیتی به تشریح آرمان‌های حزب درباره نقش زنان و موقعیتشان در جامعه می‌پردازد و تا حد زیادی بر میزانی که آن حزب دسترسی زنان به موقعیت‌های تصمیم‌گیری سیاسی را حمایت یا منع می‌کند، تأثیر می‌گذارد.
ایدئولوژی فمینیستی حزبی زمانی که یک حزب به‌طور عمومی از برابری جنسیتی و حقوق زنان در اسنادش حمایت می‌کند، آشکار است. همچنین، با درک این‌که زنان اغلب در تلاششان برای رسیدن به موقعیت‌های رهبری سیاسی با تبعیض سیستماتیک روبرو هستند، ایدئولوژی فمینیستی حزب شامل اقدامات تبعیض مثبت برای تضمین دسترسی زنان به چنین موقعیت‌هایی می‌شود. این اقدامات، که اغلب به شکل سهمیه‌بندی برای زنان است، در سراسر ساختار حزب و همچنین لیست نامزدهای انتخاباتی به‌کاربرده می‌شود. اقدامات تبعیض مثبت فعالان زنان را قادر می‌سازد تا حزب را زمانی که به هدفش دست پیدا نکند، پاسخگو بدانند.
احزاب سیاسی برخاسته از جنبش‌های طرفدار حقوق کوردها در مقایسه با عمده احزاب سیاسی در ترکیه اقدامات برابری‌طلبانه جنسیتی به‌مراتب بیشتری دارند. با توجه به این واقعیت که زنان کورد هم با دولت ترکیه و هم با مردسالاری در اجتماع خود مبارزه کرده‌اند، آنان برای دهه‌ها خود را سازمان‌دهی کرده‌اند تا اطمینان حاصل کنند حقوق و مطالبات زنان در نهادهای سیاسی رسمی جنبش منعکس می‌شود. نتیجه این اقدامات شکل‌دهی ایدئولوژی فمینیستی حزبی بوده است که توسط ساختارهایی حمایت می‌شود که در طول چند انتخابات گذشته کمک قابل‌توجهی به وضعیت سیاسی زنان و حضور آنان- هم در داخل اجتماعات اقلیت کورد و هم در ترکیه به‌طور کل- کرده است.
تبدیل حرف به عمل: رهبری مشترک، سهمیه‌بندی جنسیتی و کنگره زنان
در راستای حمایت این حزب از برابری جنسیتی در تمام عرصه‌های زندگی سیاسی و اجتماعی، HDP ساختار نهادی خود را از سیستم رهبری مشترک حزب سبز آلمان الگوبرداری کرده است. رهبری در هر سطح از ساختار حزب میان یک زن و یک مرد به اشتراک گذاشته شده است. این رهبری مشترک تضمین می‌کند که دیدگاه و منافع زنان در تصمیم‌گیری‌های حزب منعکس شود. علاوه بر این، برخلاف احزاب بزرگ که اعضای زن خود را در شاخه زنان سازمان‌دهی می‌کنند،HDP کنگره زنان تشکیل داده است که طبق خطی مشی حزب قدرت مستقل دارد و مأموریت اصلی‌اش این است که نگرانی‌های اصلی زنان را به جریان اصلی عملکرد حزب وارد کند. کنگره زنان HDP نقش کلیدی در نامزدی زنان برای حضور در لیست انتخاباتی بازی می‌کند. این حزب، در تلاش برای هموار کردن زمین بازی برای زنانی که توانایی مالی کمتری نسبت به همتایان مرد خود دارند، از زنانی که درخواست کاندیداتوری دارند نصف هزینه ثبت نامی که از مردان دریافت می‌کند را می‌گیرد.
پس از گفتگو با تعدادی از زنان برجسته کاندیدای HDP، متوجه شدم که اغلب برای نامزد شدن توسط کنگره زنان حزب تشویق شدند. کنگره با گروه‌ها و جنبش‌های حقوق زنان ارتباط نزدیک دارد و زنانی را برای کاندید شدن انتخاب می‌کند که با احتمال بیشتری منافع زنان را نمایندگی می‌کنند. با این حال، این‌که تا چه میزان تصمیم‌گیری کنگره درباره کاندیداهای زن مورد ارزیابی و صلاحیتشان توسط دیگر بخش‌های مسئول جنبش کوردها موردبررسی قرار می‌گیرد، نامعلوم است. با این وجود، تفویض این اختیار به کنگره زنان حزب به‌جای واگذار کردنش به رهبر حزب (کاری که توسط احزاب بزرگ انجام می‌شود) یک تغییر خوشایند برای جلوگیری از کاندیداتوری تعداد کمی از زنان است که بیشتر به رهبران حزب پاسخگو هستند تا به زنان هوادار حزب.
HDP اولین حزب سیاسی در کشوری مسلمان بود که با جدیت سهمیه‌بندی جنسیتی ۵۰ درصدی و سهمیه ۱۰ درصدی برای کاندیداتوری دگرباشان جنسی برای انتخابات ۷ ژوئن ۲۰۱۵ را اتخاذ کرد. گروه‌های فعال حقوق زنان از سهمیه ۵۰ درصدی HDP استقبال کردند، به‌ویژه زمانی که حزب سکولار CHP، تنها حزب دیگری که اقدام به تعیین سهمیه کرد، سهمیه زنان برای نامزدهای انتخاب‌شده توسط کمیته مرکزی را ۳۳ درصد اعلام کرد.
برای اطمینان از این‌که زنان در پایین لیست انتخاباتی نامزدهای حزب قرار نگیرند، HDP قوانین رتبه‌بندی را اتخاذ کرد که حداقل از هر سه کاندیدا یک نفر زن باشد. در پایان، زنان ۴۸٫۸ درصد از کل کاندیداها و ۴۰ درصد از کل نمایندگان HDP که ژوئن ۲۰۱۵ وارد پارلمان شدند را تشکیل دادند. تعداد قابل‌توجهی از فعالان حقوق زنان و اقلیت‌ها در میان این زنان بودند، از جمله فیلیز کرستجی اوغلو[۳]، فمینیستی سرشناس و عضو جنبش زنان، هودا کایا[۴] زنی محجبه و فعال حقوق زنان و لیلا زانا[۵] فعال حقوق کوردها.
درحالی‌که حضور ۱۷٫۵ درصدی زنان در پارلمان همچنان پایین‌تر از متوسط جهانی ۲۲٫۵ درصد است، این اتفاق دستاورد بزرگی در رابطه با حضور سیاسی زنان در ترکیه بود. اگرچه ترکیه اولین کشور در منطقه بود که سال ۱۹۳۴ حق رأی به زنان داد، برای دهه‌ها حضور سیاسی زنان در این کشور حاشیه‌ای بود (حدود ۱ تا ۲ درصد). افزایش قابل‌توجه حضور سیاسی زنان که عمدتاً به دلیل مبارزات و تلاش سازمان‌دهی شده آنان است در دهه گذشته رخ داده است. این روند مشخص می‌کند که تا چه میزان رأی‌دهندگان در ترکیه، که جوانان بخش قابل‌ملاحظه‌ای از آنان را تشکیل می‌دهند، پذیرای اقدامات برابری‌طلبانه جنسیتی حتی در مردسالارترین عرصه‌ها هستند. درواقع، همان‌طور که دنیز کاندیوتی نوشته است، زمانی که صحبت از موضع ضد مردسالارانه کنشگران جوان در جهان و درسی که می‌توان از آن‌ها یاد گرفت می‌شود، جوانان ترکیه مستثنی نیستند.
درنتیجه تاریخچه طولانی دهه‌ها جنگ و خشونت پیرامون مسائل مربوط به حقوق اقلیت‌ها، رأی‌دهندگان در ترکیه نسبت به انتخاب سیاستمدارانی که می‌توانند منافع همه اقشار جامعه را نمایندگی کنند، پذیراتر شده‌اند. این مسئله به گروه‌های فعال زنان این فرصت مهم را می‌دهد که بر محوریت سهیم شدن زنان در پروسه صلح و دموکراسی تاکید کنند. از آن جا که این پیوند همچنان در احزاب سیاسی بزرگ ترکیه مفقود است، باید دید که انتخابات زودهنگام اول نوامبر برای آینده ترکیه چه به ارمغان می‌آورد.
منبع: https://opendemocracy.net
پانویس ها:
*مونا تجلی پژوهشگر فرادکترا حوزه خاورمیانه در دانشگاه آکسفورد است.
[۱] Halkların Demokratik Partisi
[۲] Cumhuriyet Halk Partisi
[۳] Filiz Kerestecioglu فیلیز کەرەستەجیئۆغڵو
[۴] Huda Kaya
[۵] Layla Zanan