یک سوتین و دو هزار کامنت؟

تا قانون خانواده برابر: فیس بوک شبکه ای اجتماعی است که در همه دنیا مخاطبان خاص خود را دارد. شبکه ای که حرف ها و حدیث های بی شماری را دامن زده و مقاله های علمی و پایان نامه هایی در مورد اثراتی که بر زندگی انسان امروزی دارد به خود اختصاص داده است. در این فرصت قصد ندارم به تاثیرات فیس بوک بر زندگی ایرانیان بپردازم تنها اشاره ای کوتاه می کنم به یک پست در این شبکه اجتماعی که مربوط به زنان است. گاهی فکر می کنم فیس بوک آینه ای است که می توان ویژگی های فرهنگ ایرانی را از لابلای استاتوس های آن دید. یکی از این ویژگی ها مردسالاری است. مردسالاری در برخی از صفحات فیس بوک از خلال کامنت هایی که گذاشته می شود یا متونی که ادمین های صفحات مختلف می گذارند، موج می زند. هرچند فمینیست ها هم صفحات خود را در این شبکه اجتماعی دارند. فیس بوک رسانه ای متعامل است که می توان در بحث های آن شرکت کرد. این شبکه می تواند فرصتی برای زنان باشد تا خود و احساس ها یا طرز تفکرشان را بیان کنند. مجالی که شاید در زندگی واقعی کمتر پیش بیاید. چندی پیش در صفحه چیزهای کوچک[1] تکسی با این مضمون منتشر شد[2]:

این پست از زمان انتشار مطلب تا نوشتن مقاله حاضر 7995 تا لایک خورده و 195 بار به اشتراک شده است. همچنین 1033 کامنت نیز پای آن درج شده است.

مواجهه با این پست را می توان به برخوردهای توهین آمیز قلمداد کننده متن، استقبال کننده، طنز آمیز، اروتیک، برخورد های اعتراضی با افرادی که این پست را توهینآمیز قلمداد کرده اند و کامنت های انتقادی به فضای سانسور تن زن و سکسی زدگی بودن مردها دسته بندی کرد. از خلال کامنت های زنان و مردان که بعدتر می آید می توان اروتیک بودن کامنت های مردانه را به وضوح دید در حالی که کامنت های زنانی که برخورد مثبتی با متن داشته اند در موضع حس راحت بودن است و اروتیک نیست.

برخی از کامنت های گذاشته شده برای این پست را در جداول زیر می آورم، از بین همه کامنت ها برخی که بیشتر از بقیه می توانستند واکنش ها را نشان دهند در نظر گرفته شده اند. همچنین هیچ تقدم و تاخری در دسته بندی جداول نیست.

جدول شماره یک

این چند کامنت نشان می دهد نگاه مردانی که این کامنت ها را گذاشته اند به زنان ابژه جنسی است. در بین کامنت ها متنی این چنینی بین زن و مردی رد و بدل شده است. مرد: من دنبال منافع خودم هستم. زن: منافع ما کجاست؟ مرد: توش توش. زن: کثافت.

می توان گفت برخی از مردان ایرانی حاضر در این شبکه اجتماعی -که عمدتا از سوی طبقه متوسط شهری استفاده می شود- نگاهی جنسی به یک تکس دارند که در آن صحبت از یک لباس زنانه رفته است. سوتین گرچه لباسی است که به یکی از اندام های جنسی زنانه مرتبط است اما از خودم می پرسم آیا اگر این تکس در یک کشور غربی در فیس بوک منتشر می شد تا این اندازه مورد اقبال مردان و بیان اظهار نظرهای جنسی قرار می گرفت؟ می توان این طور گفت که بر اساس کامنت های این تکس جامعه ما چقدر به سکس فکر می کند در عین این که فرهنگ غالب تمام مدت سعی دارد که افراد را از مسائل جنسی دور کند. حاکمیت به زعم خودش با تفکیک جنسیتی و گشت ارشاد سعی داشته که جامعه را سکس زادیی کند اما در عوض جامعه را دچار سکس زدگی کرده است. شاید حتی بتوان گفت هدف از گفتمان حجاب و حصارکشی بین زن و مرد تنها ترغیب آن ها به فکر کردن درباره سکس و دیدن زن و مرد به عنوان موجوداتی منحصر به توانایی سکس کردن است.

از دیگر سو زنان هیچ برخورد اروتیکی با موضوع نداشته و هیچ کامنتی دراین زمینه نگذاشته اند که هم می تواند با هنجارهای غالب که زنان را از صحبت صریح در مورد مسائل اروتیک باز می دارد برگردد و هم به این دلیل که این تکس تنها تجربه ای زنانه را واگویه کرده است.

جدول شماره دو

به نظر می رسد مردان با مطرح شدن این تکس مخالفت بیشتری نسبت به زنان دارند. این مسئله باز برآمده از گفتمان مردسالاری است که زنان و بدن آنان و هرآنچه که مربوط به آن است را به خاطر ناموس انگاری از مطرح شدن در عرصه عمومی منع می کند. مثلا در کامنتی که نتوانستم آن را در دسته ای معین بگذارم مردی نوشته: «سوتین همون ناموس بنده دیگه؟» این کامنت پرده از مخالفت های مردان با این تکس با وضوح بیشتری بر می دارد.

 در بین این کامنت ها انتقادهای زیادی به مردانی که پست را لایک زده اند، شده و سعی در ذهن خوانی آنها. این موضوع آیا از ذهن قضاوت گر ما برنمی خیزد؟ یا گفته شده مردها در حال دیدزدن زن های کامنت گذار هستند آیا این امر فرافکنی های یک فرد دیدزن است یا واقعیتی موجود؟ کامنت های این جدول به من که در جامعه ای توتالیتر زندگی می کنم یادآوری می کند ما ایرانی ها همگی دیکتاتورهای کوچکی هستیم که شاید برخی مان تلاش می کنیم تا اندکی خود را کنترل کنیم اما تجربه طولانی زندگی در استبداد مانع از رواداری و تساهل در بین ما شده است و راهی بس طولانی در پیش داریم برای رسیدن به دموکراسی و تحمل نظرات هم دیگر.

جدول شماره سه

ادمین صفحه هم در پست بعدی می نویسد:«نوشته‌ی قبلی که واقعاً هیچ چیز عجیبی نداشت از نظر من، بازخوردهای جالبی داشت. بهترین بازخوردش کامنت یک خانومی بود: یه سری خانوما هم هستن حیاشون به کلمۀ سوتینه!!

واقعاً برای خیلی از خانوم‌ها این حس خوبیه. مثل در آوردن جوراب. حس راحتی. ولی دوستانی به صرف به کار بردن لفظ «سوتین»، احساس بی‌حیایی می‌کنند. تأسف‌آوره این که آدم به نظرش گفتن کلمه‌ای مانند سوتین بد باشه، ولی به‌راحتی دروغ بگه، تهمت بزنه، توهین کنه، پشت سر بقیه حرف بزنه. تأسف‌آور این آدمان».

کامنت آخر زنان در این جدول هم نشان از عصبانیت یک زن می دهد و هم مجموع کامنت های مردان و زنان نشان از طرز فکر ما ایرانی ها به خودمان است. ما مدام انگشت اتهام را به سوی هم می گیریم و از بی جنبه بودن فرهنگمان گله می کنیم. غافل از آن که فرهنگ بی جنبه را ما می سازیم. تک تک ما با کردار و پندار و گفتار خویش. بله ما فرهنگمان را تغییر می دهیم یا راکد می گذاریم اگر مسئولیت خویش را در قبال آن بپذیریم یا آن را انکار کنیم. در این جدول نیز عدم مدارا به چشم می خورد.

از دیگر سو بخشی از کامنتی که زنان معترض به انتخاب چنین پستی را به گشت ارشاد ربط می دهد نیز بی ربط نمی گوید هرچند که لحنش مودبانه نیست. البته زنانی که این تکس را برخورنده قلمداد کرده اند احتمالا نیاز به احترام داشته اند و آن را غیر محترمانه و خدشه دار کردن حرمت زنان ارزیابی کرده اند. اما به نظر من تا زمانی که اندیشه ای باشد که از بدن زن و هر آن چه که به آن اشاره دارد، خجالت بکشد حصارکشی بین زن و مرد در جامعه اتفاق می افتد و دید اب‍ژه جنسی به زن پایدار می ماند.

جدول شماره چهار

پوشیدن سوتین تجربه زنانه ای است که برای زنانی عذاب آور است و برای برخی خوشایند. در واکنش به این پست هر چند زنان زیادی هورا کشیده اند که برخی از آن ها در این جدول آمده است اما هنوز تعداد زیادی از زنان از انواع مختلف سوتین برای بهتر جلوه دادن پستان های خود استفاده می کنند. به گفته متخصصان٬ پوشیدن سوتین به مدت طولانی از عوامل ابتلا به سرطان پستان در زنان است. در مطالعاتی که در مورد سرطان پستان و ارتباطش با سوتین در آمریکا انجام شده، مشخص شد که زنان مبتلا به سرطان پستان سابقه ای طولانی در پوشیدن سوتین های تنگ داشته اند. درحقیقت تقریبا تمام افرادی که سرطان پستان داشته اند بیش از 12 ساعت در روز سوتین پوشیده اند^[3].

گذشته از این مورد به نظر می رسد این پست فرصتی برای بیان تجربه ای زنانه فراهم آورده است و فیس بوک می تواند محلی برای برخورد گفتمان مسلط جامعه و گفتمان های حاشیه ای مانند گفتمان فمینیستی فراهم آورد.

جدول شماره پنج

برخی از این کامنت ها را می شود صرفا جهت ابراز نظر دسته بندی کرد و برخی را نیز کنجکاوی. اما کامنتی که نوشته «نمی شه ازش استفاده نکنین» سوالی کلیدی است آیا زنان نمی توانند از پوشیدن سوتین حضر کنند؟ یا نمی شود اگر سایز پستان ها بزرگ است حداقل به جای پوشیدن سوتین های اسنفجی یا فنردار… برای فرم دادن به پستان ها از سوتین های نخی و راحت استفاده کرد؟ آیا زنان فکر می کنند نپوشیدن سوتین همراه با آزارهای جنسیِ کلامی است که سختی های زیادی را بر خود می خرند؟ آیا از نظر زنان زنی که پستانهایش برجستگی لازم را نداشته باشد یا دچار افتادگی باشد یک زن واقعی نیست؟ آیا زنان فکر می کنند مردان زنانی را که پستان هایشان مانند هنرپیشه های فیلم های پورنو، گرد نیست دوست ندارند؟ یا فکر می کنند شکل پستان در میزان لذتی که برای یک مرد به ارمغان می آورد، دخیل است که هنوز زنانی (هرچند آماری در دست نداریم اما بر اساس شنیده ها و تبلیغات شبکه های تلویزیونی ماهواره ای) از سوتین های فرم دهنده در جامعه استقبال می کنند؟

مریم رحمانی