بیدارزنی: رفت و آمد با اتوبوس‌های بین‌شهری را به تاکسی ترجیح می‌دهم چون با مردم بیشتری در ارتباط هستم. همیشه از دل صحبت‌ها و درد و دل‌های آن‌ها بحث‌هایی مطرح می‌شود که شاید کمتر مورد توجه قرار گیرد. اما این بار صدای بلند دختری که فریاد می‌زد به چه زل زده‌ای! توجهم را جلب کرد. از نگاه پسری که از قسمت مردانه و پشت نرده‌های تفکیک براو سایه انداخته بود به تنگ آمده و کاری کرد که راننده اتوبوس، پسر را پیاده کند. نگاه کردن و متلک انداختن از سوی پسران چیزی نبود که تازگی داشته باشد اما واکنش آن دختر، تحسین و در مقابل سرزنش اطرافیان را به همراه داشت که چرا جلب توجه کرده است.
متلک‌های خیابانی، لمس بدنی، توهین به رانندگان زن و همچنین اذیت و آزار زنان در وسایل حمل‌ونقل عمومی از جمله مشکلاتی است که بیشتر زنان در طول روز با آن مواجه هستند و به یک پدیده عادی و مداوم تبدیل شده است. هرکدام از این مشکلات هم به‌نوعی آزاردهنده، واکنش‌ها و نگرش‌های متفاوتی را به همراه دارد اما اذیت و آزارهای ناشی از نشستن در وسایل حمل‌ونقل عمومی بحثی است که به سبب دربرگیری همه آحاد جامعه باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
روژین ۲۸ سال سن دارد، وقتی از اولین تجربه متفاوت خود هنگام سوار شدن در تاکسی می‌گوید به سبب درک نکردن این موضوع در سن کودکی هنوز هم حس استرس و سرزنش در وجودش نمایان است.
بیشتر اوقات برای رفتن به مدرسه پدرم خودش من را می‌رساند و دنبالم می‌آمد اما گاهی هم که وقت نمی‌کرد خودم سوار ماشین می‌شدم و به خانه بازمی‌گشتم. دیگر این رفت‌وآمدها برایم عادی شده بود اما این بار اولی بود که چنین چیزی را تجربه می‌کردم.
من همیشه عادت داشتم جلو یا کنار درب ماشین بشینم، نشستن در وسط را اصلاً دوست نداشتم. این بار جا برایم خیلی تنگ بود آن‌قدر خودم را جمع کرده بودم که گویی الآن از درب ماشین به بیرون پرت می‌شوم. پسری که در کنارم نشسته بود عمداً پاهایش را به پاهای من نزدیک می‌کرد! برایم قابل درک نبود که چرا او می‌خواهد تا این حد به من نزدیک شود هنوزهم حس جمع شدن بدنم را به سبب اینکه با او برخورد نکنم در وجودم حس می‌کنم، آن روز چقدر مسیر برایم طولانی‌تر بود. در طول مسیر من فقط سکوت کرده و از درون پر از آشوب و ترس! الآن بعد از گذشت سال‌ها هنوز هم حرص می‌خورم که چرا آن روز به او نگفتم که درست بنشیند چرا من مجبور بودم خودم را جمع کنم؟ از چه می‌ترسیدم؟ از تفکر راننده یا از سرنشینان؟ یا از اینکه او انکار کند و من رسوا شوم؟ هنوز هم جواب سکوت آن موقع خودم را نیافتم و این برایم بسیار آزار دهنده است.
تجربه فراموش‌نشدنی برای روژین که هنوز هم با آن سروکار دارد، تجربه خیلی از دختران و زنان دیگری است که با آن‌ها صحبت کردم حتی گاهی بدتراز آن‌هم پیش آمده بود. بیشتر زنان از نشستن نادرست سرنشینان تا نگاه رانندگانی که از داخل آینه بر روی آن‌ها سنگینی می‌کند، رنج می‌برند و تنها کارشان سکوت و خودخوری بعد از پیاده شدن است، گاهی هم اعتراض می‌کنند و با رانندگان یا سرنشینان درگیر می‌شوند اما در نهایت دردی از آن‌ها دوا نشده و همچنان این تنش‌ها ادامه دارد.
تفکیک جنسیتی در هیچ جامعه‌ای وجود ندارد
حسین محمد زاده دکترای جامعه‌شناسی درباره اذیت و آزار زنان در مکان‌های مختلف بر این باور است؛ این مسئله در جوامع مختلف بسیار متفاوت و بدون شک در جوامع ابتدایی بسیار کم است مگر در هنگام جنگ آن‌هم به‌عنوان نوعی برچسب و انتقام و به منظورآسیب رساندن به گروه‌های رقیب.
دکتر محمد زاده بیان کرد: اذیت و آزار زنان حتی در جوامع مدرن هم وجود دارد به‌طوری که افراد قدرتمند و مدیران با استفاده از فاکتورهای قدرت، زنان را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند و بر اساس آخرین گزارش‌های اعلام شده حدود ۷۰ درصد زنان در کنسرت‌ها مورد اذیت و آزار قرار گرفته‌اند.
وی ادامه داد: اما در حوزه‌های عمومی مثل بازار این مسئله کمرنگ، به‌صورت مشخص و تعریف شده است اما در جامعه ما بسیار متنوع و آشفته بوده و تعریف درستی برای آن وجود ندارد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه لایه سطحی جامعه ما مدرن یا شبه مدرن است اما لایه درونی اکثراً سنتی و بسته است، افزود: آموزش در مدارس، خانه، رسانه و در عین حال نظارت‌های اجتماعی و قانونی ضروری و این مسئله قابل کنترل است اگر ارزش‌های انسانی به‌درستی آموزش داده شود.
دکتر محمد زاده همچنین با اشاره به اینکه برای تحلیل دقیق جامعه‌شناسی باید حتماً دو بعد مکان و زمان در نظر گرفته شود، اظهار داشت: در رابطه با مطرح کردن بحث تفکیک جنسیتی در برخی مکان‌ها باید گفت، تفکیک جنسیتی در حوزه‌های عمومی در هیچ جامعه‌ای وجود ندارد و هیچ مبنای دینی و اخلاقی هم برای آن نیست.
ضرورت افزایش آگاهی و تربیت جنسی در سنین پایین
لیلا اصلانی کارشناس ارشد روانشناسی نیز در این رابطه معتقد است؛ با توجه به تغییرات چند دهه اخیر و حضور زنان در جامعه شاهد مشکلاتی از قبیل آزار زنان در مکان‌های عمومی و وسایل نقلیه هستیم که این پدیده فقط مختص به کشور ما نیست و در نقاط مختلف با فراوانی‌های متفاوتی به چشم می‌خورد.
به گفته وی؛ رفتارهای ناهنجار از سوی مردان می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد که ریشه درعوامل زیستی، روانی و اجتماعی دارد. بروز این رفتارها بسته به هر فرد متفاوت است که می‌تواند در زمان کودکی، محیط خانواده، نحوه الگوی فرزند پروری والدین، نحوه تربیت جنسی، روابط و تجارب جنسی فرد ریشه داشته باشد.
اصلانی بر این باوراست؛ وقتی فردی نیاز جنسی داشته باشد برای ارضای آن تلاش می‌کند چه به‌صورت هنجار و چه ناهنجار که در این موارد مردان با انتخاب راه دوم درصدد رفع نیاز خود هستند که با توجه به نوع خواسته و موقعیت‌های مختلف با انجام کارهای متفاوت مثلاً با لمس نقاط مختلف بدن زن و یا با حرف زدن و آزارهای کلامی نیاز خود را برآورده می‌کنند.
به گفته این کارشناس ارشد روانشناسی؛ پس‌ازآنکه فرد هرگونه واکنشی را از خود نشان داد بعدازآن مدام خودش را سرزنش می‌کند که حتماً لباس یا رفتار من مشکلی داشته که این مسئله برایم پیش‌آمده یا این آزارگری از طرف مرد را به تبعیض جنسیتی، نبود قوانین برای حمایت از زنان، امکانات درون‌شهری ضعیف و مشکلات روانی مردان نسبت می‌دهد و درنتیجه احساس خشم و نفرت را در خود پرورش می‌دهد.
اصلانی تأکید کرد؛ باوجود اینکه دولتمردان و شهرداری‌ها با توجه به جنسیت، تفکیک اتوبوس‌های درون‌شهری را اعمال کرده‌اند، ما همچنان شاهد اینگونه رفتارها هستیم؛ بالا بردن آگاهی در حقوق شهروندی، حقوق فردی و انسانی، یادگیری مهارت‌های اجتماعی مناسب و افزایش آگاهی و تربیت جنسی در سنین پایین که متأسفانه با توجه به ساختار جامعه صحبت از مسائل جنسی و مصادیق آن همچنان عرف نیست، می‌تواند در کاهش اینگونه مسائل تأثیرگذار باشد.
ژینا مدرس گرجی از فعالان حوزه حقوق زنان نیز براین باور است؛ برای کم شدن یا از بین رفتن اینگونه مسائل در جامعه باید آموزش‌های لازم هم‌زمان در مدرسه و خانواده داده شو. ازآنجایی‌که بچه‌ها از سنین پایین با وسایل حمل و نقل عمومی رفت و آمد می‌کنند پسران و دختران باید نحوه صحیح برخورد با یکدیگر را یاد بگیرند.
به گفته مدرس گرجی؛ در کنار آموزش‌های لازم، شفاف‌سازی و روشن‌سازی، ایجاد حساسیت از طریق رسانه‌ها و برجسته کردن موضوع می‌تواند از راه‌های مناسب در حل این مسئله باشد.
این فعال حوزه حقوق زنان با بیان اینکه ایده چاپ پوسترهای مخصوص رعایت حقوق زنان توسط شهرداری تهران از جمله اقدامات مثبتی است که باید در کل کشور انجام شود، افزود: برای اینکه زنان در جامعه از امنیت کافی برخوردار باشند باید قوانین مربوط به این حوزه در مجلس به تصویب برسد.
امنیت در جامعه از ضروریات و حق طبیعی هر انسانی است و همه آحاد جامعه در برابر تأمین آن مسئول هستند. این امنیت می‌تواند جانی، مالی، روحی و روانی، شغلی، تحصیلی، اجتماعی و… باشد. برخورداری از هرکدام به‌نوبه خود لازم است و تفکیک جنسیتی هم در آن نقشی ندارد اما متأسفانه در بسیاری موارد قشر خاصی از جامعه از چیزی به نام امنیت برخوردار نیستند که زنان بیشتر در معرض این ناامنی‌ها قرار می‌گیرند.
بی‌شک زنان در همه حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و…نقش پررنگی ایفا می‌کنند بنابراین باید از حق و حقوق برابر و نگرش یکسانی با مردان برخوردار باشند. وجود چنین اذیت و آزارهایی علیه زنان در جامعه نه تنها موجب ایجاد ناامنی می‌شود بلکه مصداق بارز خشونت علیه زنان است.
به همین سبب تصویب لایحه‌هایی همچون منع خشونت خانگی علیه زنان که همچنان پشت درهای بسته مانده و تصویب طرح‌های جامع‌تری که همه مشکلات حوزه زنان را در برگیرد، می‌تواند تأثیرات مثبتی در کاهش مشکلات زنان داشته باشد.