تا قانون خانواده برابر: روز یکشنبه مورخ 28/8/91 به مناسبت چهارمین ماه درگذشت رزا قراچورلو استاد دانشگاه، حقوقدان و فعال مدنی نشستی جهت یادبود و بزرگداشت این فعال مدنی در خانه اندیشمندان علوم انسانی با حضور خانواده، دانشجویان، همکاران و فعالان حوزه های مختلف اجتماعی برگزار گردید.
در ابتدای مراسم از خانم دکتر شهلا اعزازی مدیر گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی برای سخنرانی دعوت بعمل آمد. خانم دکتر اعزازی در شروع سخنان خود مراتب تأسف و هم دردی عده ای از اساتید برجسته دانشگاه های خارج کشور را که به طرق مختلف ابراز داشته اند، به اطلاع خانواده قراچورلو رساند. در ادامه اعزاری به چگونگی نحوه آشنایی خود با رزا قراچورلو اشاره کرد و گفت: در یکی از گردهمایی هایی که در گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی در خصوص خشونت با حضور سازمان های غیردولتی برگزار شده بود، قراچورلو به نمایندگی از کانون وکلا در آن نشست شرکت کرده بود و در آن گردهمایی به قوانین بین المللی و خشونت هایی که در ایران وجود دارد اشاره داشت. دکتر اعزازی ادامه داد که بعد از آن نشست از رزا قراچورلو دعوت شد تا به عضویت گروه مطالعات زنان و بعدها گروه انجمن جامعه شناسی در بیاید. اعزازی قراچورلو را زنی فعال، پرنشاط، منضبط و متعهد معرفی کرد و گفت که جلسات سخنرانی این فعال مدنی یکی از پرهیجان ترین و پرمخاطب ترین سخنرانی های این گروه بوده است که یکی از دلایل آن را عضویت قراچورلو در گروه های مختلف اجتماعی دانست و دلیل دیگر آن را به شیوه بیان و شیوایی سخن او مرتبط دانست. اعزازی در خاتمه گفت فقدان قراچورلو برای جامعه علمی و حوزه مدنی ایران با توجه به اینکه جز معدود فعالینی بود که هم در حوزه زنان و هم درحوزه کودکان فعالیت دارند، ضایعی جبران ناپذیر خواهد بود.
در ادامه از خانم دکتر ارفع نیا استاد دانشگاه و وکیل دادگستری دعوت شد تا برای ایراد سخنرانی به روی سن بیاید. ارفع نیا رزا قراچورلو را از آن دست اشخاصی دانست که با آنکه طول زندگی کوتاهی دارند اما عرض زندگیشان بلند است و در تأیید سخنان خود به تعداد مقالات، سخنرانی ها و حضور در مجامع بین المللی قراچورلو اشاره کرد که در عمر کوتاه 44 ساله خود انجام داده است. ارفع نیا در پایان سخنان خود به شرح دوره هشت ماهه بیماری قراچورلو پرداخت.
سخنران بعدی دبیر گروه جامعه شناسی پزشکی آقای نقوی بود. نقوی در ارتباط با فعالیت های رزا قراچورلو گفت شاید خیلی ها خانم دکتر قراچورلو را به عنوان یک وکیل، فعال زنان یا حقوق کودک بشناسند اما قراچورلو در حوزه سلامت و حقوق سلامت نیز فعالیت های زیادی داشته و در گروه جامعه شناسی پزشکی در زمینه حقوق سلامت به فعالیت می پرداخته است. نقوی ادامه داد که قراچورلو در بازیابی مفهوم سلامت که مفهومی چند بعدی است و فقط به معنای نداشتن بیماری نیست، کمک شایانی انجام داده و از منظر حقوقی به این مفهوم پرداخته است. دبیر گروه جامعه شناسی پزشکی از دیگر فعالیت های رزا قراچورلو به توجه او به مشکلات بیماران مبتلا به ایدز، سلامت کودکان و همچنین حقوق حیوانات از منظری متفاوت اشاره داشت و اضافه کرد همان طور که فقدان قراچورلو در حوزه زنان، کودکان و وکالت جبران ناپذیر است؛ نبود او ضربه بزرگی هم بر پیکره حوزه حقوق سلامت وارد ساخته است.
در ادامه نیره توکلی استاد دانشگاه و عضو گروه مطالعات زنان دلنوشته خود را که پس از فوت قراچورلو با عنوان «ما که روان نژند شده ایم باور کنیم که رزا قراچورلو روان شاد شده است؟» را خواند و از رزا قراچورلو به عنوان فردی سرزنده، پرنشاط و پر از شور زندگی یاد کرد که فقدان و نبودنش را به راحتی نمی توان باور کرد.
سخنران بعدی ناهید کشاورز بود که به نمایندگی از سایت « تا قانون خانواده برابر» به روی سن آمد. ناهید کشاورز از قراچورلو به عنوان وکیل و حقوقدان زبردست یاد کرد که همانند بسیاری دیگر از وکلای برابرخواه در تاریخ معاصر جنبش زنان نقش به سزایی داشته اند. کشاورز به تلاش های مهرانگیز منوچهریان در سال 1325 برای ورود دختران به دانشکده حقوق اشاره کرد گفت از همان دوران وحشت از آگاهی یافتن زنان از حقوق خود و تغییر موقعیت فرودست آنها از جانب سنت گرایان وجود داشته است. کشاورز فقدان وکیل برابر خواهی چون رزا قراچورلو را که در جهت تلاش برای تغییر قوانین نابرابر گام بر می داشته است، جبران ناپذیر دانست و اشاره داشت که فقدان افرادی چون رزا قراچورلو در حقیقت مسئولیت سنگین تری را بر دوش وکلای جوان فعال در حوزه حقوق زنان می گذارد تا با کسب تجربه راه قراچورلو را ادامه دهند. ناهید کشاورز در ادامه سخنان خود به فعالیت های پیش از انقلاب مهرانگیز منوچهریان و ارائه لوایح و کتب مختلف در حوزه قوانین زنان که موجب تغییراتی در این زمینه گردید که از نمونه های آن به قانون حمایت از خانواده در آن سالها اشاره داشت، پرداخت و گفت که این سنت مبارزاتی در نسل های بعد حقوقدانان نیز ادامه پیدا کرد و این وکلای برابر خواه بودند که حقوق زنان را با زبانی ساده، شفاف و عینی به مطبوعات کشاندند و نشان دادند که قوانین ما تا چه حد با سبک زندگی زنان ایرانی فاصله دارد. کشاورز گفت: برخی از وکلا شروع به نوشتن در خصوص قوانینی کردند که با زندگی امروز زنان سنخیتی نداشتند چرا که تبعیض آمیز و تحقیرآمیز بوده اند و خشونت را علیه زنان گسترش می داده اند. کشاورز در ادامه به یکی از وکلای فرانسوی تونسی تبار اشاره داشت که در دهه هفتاد در بحث قوانین سقط جنین تلاش های زیادی را دشته است و از قول او بحث وکیل استراتژیک را مطرح نمود. کشاورز گفت این وکیل فرانسوی می گوید در یک مسئله سیاسی این متهمین هستند که محورهای دفاع خود را تعیین می کنند. آنها هستند که تصمیم می گیرند که چگونه با کسانی که آنها را متهم می کنند برخورد کنند. وکیل در این موارد استراتژیک است. مشاور است. وکیل سیاسی خود در کنار آنهایی که دفاع می کند قرار می گیرد و از مبارزه آنها دفاع می کند. کشاورز در ادامه از پروسه دادگاه پرونده کودک آزاری آرین گلشنی به عنوان موفق ترین پرونده سیاسی که نهایتاً منجر به تغییر قانون گردید، اشاره کرد و این که انجمن حمایت از کودکان به وکالت شیرین عبادی در آن روزها توانستند نهایتاً با تغییر قانون٬ خون بهای آرین گلشنی را بدست آورند. کشاورز در پایان سخنان خود به نقش وکلای برابرخواه بعد از سال 84 و گسترده شدن جنبش زنان اشاره داشت و گفت وکیل حقوق زنان خود یک کنشگر در حوزه زنان است که مطالبات موکلان خود را در دادگاه مطرح می کند. در انتها کشاورز از نسرین ستوده وکیل زندانی که از دوستان و هم کاران رزا قراچورلو است یاد کرد.
بعد از سخنان ناهید کشاورز، از خانم عزیزپناه از اعضای انجمن حمایت از حقوق کودکان برای ایراد سخنرانی دعوت به عمل آمد. عزیز پناه در ابتدای سخنان خود به معرفی حقوق کودکان پرداخت. عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان به حقوق کم رنگ کودکان بخصوص کودکانی که نیاز به توجهات ویژه دارند نظیر کودکان کار، کودکان خیابان و کودکان معارض با قوانین در قوانین حقوقی ایران به عنوان آینده سازان کشور اشاره داشت و گفت علیرغم آنکه ایران در سال 1372 به کنوانسیون حقوق کودک پیوسته است و با توجه به ماده 42 این پیمان نامه که دولت ها را موظف می کند تا بستری را برای اجرای قوانین به نفع کودکان فراهم آورند، اما امروز هیچ تلاشی را از رسانه های ملی و فراگیر برای ترویج پیمان نامه یا آماده سازی بستر قانونی در این خصوص نمی بینیم. عزیزپناه در ادامه به قانون حمایت از حقوق کودکان مدون در سال 87 اشاره کرد که به خواست کمیته پژوهشی مجلس شورای اسلامی به دلیل آنچه آنها کاهش اقتدار والدین و کم رنگ کردن تنبیه برشمرده اند، در حال حاضر روند تصویب آن متوقف و حتی این کمیته خواستار خارج شدن این طرح از دستور کار مجلس شده است. در انتها عزیز پناه به تلاش های رزا قراچورلو برای احقاق حقوق کودکان و حمایت از کودکان آزار دیده و تغییر قوانین در این حوزه اشاره داشت و اینکه همیشه برای سخنرانی در نشست های این انجمن و کمک به کودکان آسیب دیده پیش قدم بوده است.
در ادامه مراسم مستند کوتاهی از زندگی رزا قراچورلو و فعالیت هایش که توسط بهاره بهارفر ساخته شده بود برای حضار به نمایش در آمد.
سپس حامد توسلی یکی از دانشجویان رزا قراچورلو به روی سن آمد و از مسئولیت پذیری، پشتکار قراچورلو در دانشگاه و رفتار دوستانه او با دانشجویانش گفت. توسلی همچنین به کانون وکلا و اعضای آن انتقاد کرد که در طول هشت ماه بیماری او علیرغم هزینه های سرسام آور درمان، هیچ مساعدت و کمکی به او که از اعضای اصلی این کانون بوده است، نداشته اند.
در انتها مینو مرتاضی لنگرودی در سخنان کوتاه خود به نقش تأثیرگذار زنان وکیل در این دوره اشاره کرد و گفت آن دسته از زنان ایرانی در جریان شکل گیری جنبش انقلابی مردم ایران در سال های پیش از انقلاب و پس از انقلاب و دوران سخت جنگ در عرصه عمومی فعال بودند، به خود باوری و خود آگاهی جنسیتی وسیعی دست یافتند. آنها پس از دستیابی به چنین خودباوری دیگر به اندرونی خانه ها باز نگشتند و سعی کردند خودشان حقوق خودشان را استیفا کنند. آنها در برابر فمنیسم فاخر دولتی و اصلاحات از بالا، به تناسب خودآگاهی و خودباوری شان اقدام به حق خواهی و برابری جنسیتی در عرصه عمومی کردند. هم از این روست که جایگاه زنان وکیل در این دوره جایگاهی خاص و مردمی است. زیرا آن دسته از وکلای زن که در کنار توده زنان به دفاع از حقوق آنان برخاستند. پیشاپیش می دانستند که باید در برابر سنت های پرقدرت ایستادگی کنند و در نظام قدرت هم جایگاه فاخری چون زنان سناتور پیش از انقلاب نخواهند داشت. از این رو این دسته از وکلای زن در قلب همه ما و به ویژه قلب و باورهای توده های زنان محروم و ستمدیده از قوانین نابرابر جایگاه رفیع و والایی یافته اند. از وکلایی چون مهرانگیز کار، شیرین عبادی، فریده غیرت و اکنون نسل سوم وکلای برابر خواه مانند نسرین ستوده و رزا قراچورلو یاد کرد و گفت حضور رزا قراچورلو در دهها انجمن و نهاد مدنی و حقوقی و حقوق بشری به عنوان عضو اصلی بیانگر این واقعیت غیر قابل انکار است که در شرایط سخت چالش با اقتدارات غیر قانونی مهم تری سلاح و ابزار روشنگری و پایبندی به قوانین است از این رو گرچه بسیار پر شور و رسا سخن می گفت اما همواره هوشمندانه سخن می گفت زیرا رزا مرز باریک بین افشاگری های لوس و روشنگری های دقیق قانونی را خوب می شناخت و همین نکته دانی هوشمندانه او بود که زنان برابری خواه او را نه تنها یک وکیل زبردست و دانا که در جایگاه یک فعال هوشمند و مبرز مدنی هم نشانده بودند.
یادش گرامی و روان پاک اش سبز و خرم باد.
تهیه و تنظیم: بنفشه جمالی/ عکس: نیکزاد زنگنه