اعتياد زنان در آماري نگران كننده

تا قانون خانواده برابر: مشاهده فردي معتاد در اجتماع به اندازه خود تاسف برانگيز است، اما زماني كه اين اعتياد در قالب آمار و ارقام و در خصوص زنان مورد توجه قرار مي گيرد، بيش از هر زمان ديگر تعجب آور در عين حال تامل برانگيز است. تصور اكثريت افراد جامعه اين است كه اعتياد و مصرف مواد مخدر پديده و معضلي مردانه است و اغلب زنان را بدليل بعد ارتباط عاطفي در خانه و خانواده و جامعه، فردي دلسوز و مهربان در نظر گرفته و از قاعده اعتياد مستثناء مي دانند. با اين وجود با نگاهي به آمار جمعيتي كشور اين واقعيت نمايان خواهد شد كه زنان نيمي از جمعيت جامعه ما و جامعه جهاني را تشكيل مي دهند، اما اين حقيقت آماري هنوز به تمامي ابعاد اجتماعي در جامعه راه نيافته است. زنان هنوز از ورود در بسياري از عرصه هاي اجتماعي از جمله سياست، اقتصاد، فرهنگ و هنر محروم هستند، ولي درعوض سهم زنان در بهره مندي از آسيب ها و معضلات اجتماعي تقريبا در سطح بالايی قرار دارد. به بيان ديگر، زنان نخستين قربانيان بسياري از آسيبها ومعضلات اجتماعي هستند. اعتياد از جمله آنهاست كه در جامعه بخصوص در جامعه شهر نشين آمار بالايی را به خود اختصاص داده است. اعتیاد عبارت از تعلق یا تمایل مداوم برخی از افراد جامعه نسبت به مواد مخدر است كه اين اعتياد و وابستگي در شكل استفاده غير طبيعي و مكرر دارو نيز جلوه می کند كه در نهايت به زيان هاي جسمي و روحي منجر شده و حتي می تواند با مرگ تدريجي يا يكباره شخص به پايان برسد.

اهميت نقش سلامت زنان در جامعه

زنان به عنوان پایه های اصلی خانواده و محور اساسی سلامت، رشد، پویایی و اعتلای جامعه محسوب مي شوند. ارتباط و تماس نزديك زنان در خانواده بخصوص از بعد عاطفي تاثير به سزايي در رشد و نموي فكري و ذهني كودكان دارد، به عبارت ديگر زنان را مي توان آينده سازان جامعه آتي دانست. از اين رو به سلامت زنان هميشه به عنوان فاكتورهاي مهم در سلامت خانه و خانواده و جامعه نگريسته مي شود، شاید به همین دلیل است كه بیست و هشتم مهرماه روز «سلامت زنان» اعلام شده تا زنگ بيداري باشد برای کسانی که به زن بعنوان موجودی استثنايي نگاه مي كنند كه هيچ گاه خسته و بیمار نمی شود، ناتوان و دردمند نمی شود، ولی به دلیل نقش حساس «زن» و موقعیت و جایگاه بسیار با اهمیت او در سلامت و سازندگی خانواده و جامعه، مراقبت و توجه به نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی او نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. WHO (سازمان جهانی بهداشت) سلامت را به معنی «برخورداری از رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی» تعريف مي كند.

اگر چه در دودهه گذشته سازمانهاي بين المللي توجه ويژه اي به سلامت جسمي و رواني زنان در جوامع روبه توسعه داشته اند، ولي با اين حال بايد دو موضوع كليدي را هميشه در مورد زنان بعنوان آينده سازان جامعه در نظر گرفت:

 يكم – ار تباط مسقيمي بين تأمین نیازهای مادی و عاطفي به منزله اساسی ترین پایه برای تأمین بهداشت روانی زنان با تامين سلامت خانواده بخصوص كودكان وجود دارد.

دوم – تقسيم نقش ها و وظایف برابر میان زنان و مردان در خانواده ازاهميت ويژه اي برخوردار است، به اين معني كه تقارن و همگرايي در تقسيم برابر وظايف زنان و مردان در خانه همانند جامعه، موجب آرامش رواني زنان در خانواده خواهد شد.

آمار در مورد اعتياد زنان چه مي گويد

هرچند به دلیل ملاحظات سياسي اجتماعي از سوي مقامات دولتي، آمار دقيقي در مورد ميزان جمعيت زنان معتاد در كشور منتشر نمي شود؛ با اين حال، حسن رفیعی، مجری طرح ارزیابی وضعیت اعتیاد گفته است: «60 هزار زن معتاد در کشور وجود دارد. طبق آخرین یافته‌های به دست آمده از ارزیابی وضعیت اعتیاد در کشور، پنج تا شش درصد معتادان کشور، زن هستند که با احتساب جمعیت پایه حداکثر یک میلیون و 200 هزار نفری برای معتادان رسمی کشور، این تعداد به 60 هزار نفر می‌رسد.»[1] این در حالی‌است که در منابع غیر‌دولتی توسط پژوهشگران، آماری 2 یا 3 برابر آمار اعلام شده در این زمینه اعلام می‌شود اینکه آمار زنان معتاد به كراك، ترياك وهرويين و دیگر مواد اپیوئیدی در ایران به بيش از150 هزار نفر می‌رسد[2].

اما بر اساس برخی پژوهشها 9.6 درصد معتادان کشور را زنان تشکیل می دهند. وزارت بهداشت نیز در آمار خود در مورد زنان معتاد از رقم 1 زن معتاد به ازای 8 مرد معتاد گزارش می دهد.[3] برخی گزارش ها هم بر این امر تاکید دارد که در مقابل هر 100 مرد معتاد 7 زن معتاد در کشور وجود دارد.[4] از سوی دیگر به گفته مسوولان زندانهای کشور، در حال حاضر 50 درصد زندانیان زن در رابطه با مواد مخدر و اعتیاد در زندان هستند که به نقل از همین مسوولان این آمار در سالهای اخیر افزایش نیز داشته است.[5] به طورکلی، با توجه به آمارهای گوناگون ارائه شده، هرچند غیر دقیق، می توان جمعیت زنان معتاد به مواد را در کشور بین 150 تا 200 هزار نفر (یعنی 0.6 تا 0.8درصد) تخمین زد.[6] با وجود این آمار و اطلاعات پراکنده و مقدماتی، دیگر نمی توان به راحتی گفت جمعیت اندکی از زنان گرفتار مواد مخدر و پیامدهای آن هستند.

این در حالی است که بسیاری از زنان و دختران نیز به دلیل تابوهاي موجود در جامعه سنتي و مذهبي ايران و برچسبهایی که به یک زن و دختر معتاد در جامعه زده می شود، کمتر تصور مراجعه و معرفي خود به مراکز ترك اعتياد را در سر مي پرورانند. لذا اغلب، اعتیاد در زنان و دختران پنهان مانده و بخش قابل توجهی از جمعیت معتادان زن کشور درآمار گنجانده نمی شود.

زهرا 35 ساله به گفته خود شش سال است كه ترياك مصرف مي كند و در خانواده اي پرجمعيت و فقير متولد شده است او كه براي كنار گذاشتن اعتياد خود به مركز ترك اعتياد ياس مراجعه كرده است مي گويد: «پدر و برادرانم معتاد بودند هر روزه شاهد ضرب و شتم مادرم از طرف پدر و برادران بودم، ديگر خسته شده بودم وقتي با حسين (همسرش) آشنا شدم براي خلاصي از شر پدر و برادرانم با او كه 10 سال از من بزرگتر بود پناه بردم و ازدواج كردم، اما از بدبختي او هم معتاد بود بعد از زايمان دچار افسردگي شدم براي دواي دردم شوهرم منقل و وافور را جلوي من گذاشت.»[7]

دکتر«نارنجی ها» مدیر کل فرهنگی اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه در مقابل هر 100 مرد معتاد 7 زن معتاد وجود دارد، گفت: « 62 درصد از زنانی که دارای همسر معتاد هستند به اعتیاد مبتلا می شوند.»  وی در ادامه اظهار داشت: «همچنین 82 درصد از زنانی که همسر معتاد دارند با اطلاع همسر خود مواد مخدر مصرف می کنند.»[8]

دکتر توکلی محقق اعتیاد با بیان اینکه بنابر آخرین آمارها، اعتیاد زنان در کشور نزدیک به 8 درصد رسیده است عنوان کرد: آمار زنان معتاد در کشور نگران کننده است.[9]وی افزود: «اکثر این زنان دارای همسر معتاد بودند که در زندگی با او به تدریج معتاد شده اند و دختران نیز بیشتر از طریق دوستان خود به این پدیده روی می آورند.» عضو انجمن مبارزه و پيشگيري از اعتياد کشور ادامه داد: « زنان در سن پايين به دليل تنوع طلبي، روحيه کنجکاو و در ارتباط با دوستان خود درگير اعتياد مي شوند اما زنان در سن بالاتر به دليل مشکلات جسمي و ارتباط هاي اجتماعي ناسالم به مصرف مواد مخدر روي مي آورند.»

و دست آخر، صرامی، مدیر دفتر امور فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر، در بیست وهفتمین همایش کشوری انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: «از این مسایل نمی توان چشم پوشی کرد، سن اعتیاد از 23 سال به 15 سال رسیده و 60 درصد افراد متاهل به این معضل اجتماعی روی آورده اند.» وي افزود: «آمار اعتیاد زنان از 5 درصد ‌به 5.8 درصد رسیده است كه اين آمار جاي نگراني دارد.»[10]

کراک، در صدر مواد مصرفي

 رقم واقعی مصرف کنندگان مواد اپیوییدی (شبه تریاک) بسیار بالاتر است. میزان مصرف شيشه و كراك در بين مصرف كننده هاي زن در حد نگران کننده ای است و تعداد زنان مصرف کننده مواد تزریقی در کشور ۴ تا ۹ هزار نفر تخمین زده می شود.[11]

مريم کياستي، عضو انجمن مبارزه و پيشگيري از اعتياد کشور در گفتگو با تارنماي برنا درباره بيشترين ماده مصرفي از سوي زنان معتاد گفت: «بيشتر زنان کراک مصرف مي کنند زيرا ارزان است و دسترسي به آن آسان بوده و توسط توزيع کننده هاي مواد، تبليغ خوبي براي آن مي شود.»

وي به درمان پذيري افراد معتاد اشاره کرد و زنان را درمان پذيرتر از مردها دانست. کياستي در اين باره گفت: زنان در درمان ماندگارتر از مردان هستند اما نبايد اين را نيز فراموش کرد که بيش از ۷۰ درصد معتادان بعد از ترک دوباره به مصرف مواد مخدر روي مي آورند.

اين پزشک درمانگر اعتياد درباره علت بازگشت معتادان به مصرف مواد مخدر نيز اظهار داشت: «استفاده از مواد مخدر چنان شادي و لذتي در فرد مصرف کننده ايجاد مي کند که وسوسه مصرف آن تا ابد با فرد معتاد است به همين دليل براي ترک دادن معتادان، علاوه بر تجويز داروهاي مخصوص بايد مشاوره هاي رواني و محافظت هاي خانوادگي را نيز داشته باشيم.»[12]

ميانگين سن اعتياد در زنان

هر چند هنوز آمار دقيقي هم در مورد ميانگين سن معتادان زن در ايران وجود ندارد، ولي با توجه به این كه حدود 35 درصد جمعيت كشور را افراد زير 18 سال تشكيل مي دهند، مي توان میزان ميانگين آمار معتادان در ايران را حدس زد. شايد تنها اظهار نظر رسمي در ارتباط با ميانگين سن اعتياد در ايران مربوط به مريم کياستي، عضو انجمن مبارزه و پيشگيري از اعتياد کشور باشد، وي با بيان اين که ميانگين سن اعتياد زنان در کشور ۱۷ سال است، گفت: «ميانگين سني اعتياد در زنان بسيار متنوع است اما بيشترين آمار به سن پايين و در حدود ۱۷ ساله مربوط مي شود.»

وي افزود: «در حال حاضر بين ۱۰ تا ۱۵ درصد مراجعه کننده ها به مراکز ترک اعتياد را زنان تشکيل مي دهند و آمار آنها روز به روز در حال افزايش است.»

عضو انجمن مبارزه و پيشگيري از اعتياد کشور ادامه داد: «زنان در سن پايين به دليل تنوع طلبي، روحيه کنجکاو و در ارتباط با دوستان خود درگير اعتياد مي شوند اما زنان در سن بالاتر به دليل مشکلات جسمي و ارتباط هاي اجتماعي ناسالم به مصرف مواد مخدر روي مي آورند.»[13]

عوامل مهم در اعتياد زنان

علل بسياري در اعتياد زنان نقش دارد، اما مهمترين آنها را اينگونه مي توان برشمرد:

1. نقش اطرافيان و روابط صميمي: بطور كلي دختران در سنين نوجواني بشدت تحت تاثير روابط عاطفي و صميمانه در زندگي خانوادگي قرار دارند. كوچكترين نقصاني در توجه به بعد عاطفي دختران نوجوان، موجب گرايش آنها بسوي افراد ديگر در خارج از خانواده و در جامعه مي شود. در موارد بسياري جواز ورود و پذيرش به حلقه هم سن و سالان، مصرف مواد مخدر تشخيص داده شده است و از طرفي مسائل عاطفي ما بين دختر و جنس مخالفِ معتاد در گرفتار شدن شخص در سنين پايين به مواد مخدر نيز نقش دارد.
2. خشونت جنسي يا فيزيكي : خشونت نسبت به زنان چه بصورت جنسي و چه بصورت فيزيكي در دوران نوجواني و جواني وهم در دوران بزرگسالي از عوامل مستعد كننده فرد براي گرايش به سمت اعتياد در نظر گرفته شده است. مجموعه تحقیقات درباره زنان معتاد نشان می دهد كه زنان معتاد و الكلی نسبت به دیگر زنان میزان بیشتری از خشونت را تجربه و تحمل می كنند، چيزی در حدود ۹۰ در صد.[14]
3. نقش مردان در اعتياد زنان: زنان در حالي دچار معضل و بيماري اعتياد در جامعه مي شوند كه بر اساس يك تحقيق و پژوهش ميداني بيش از 70 درصد زنان توسط همسران معتاد خويش به دام اعتياد گرفتار مي آيند. در مواردي بسيار مردان معتاد برای مصرف راحت ‌تر مواد اعتیادآور، همسران خود را نیز وادار به مصرف این مواد می‌کنند.[15]

عوارض اعتياد بر زنان بيش از مردان

شايد کم ترین عارضه اجتماعی اعتیاد در زنان، متلاشی شدن خانواده است. بر اساس آمار جهانی، اعتیاد در زنان عوارض خطرناک تری نسبت به مردان ایجاد می کند. به عنوان نمونه، فاصله زمانی اولین تجربه مصرف مواد تا تزریق مواد در زنان بطور متوسط 2 سال طول می کشد، در حالیکه این زمان در مردان حدود 8 سال است. با این حساب، زنان 6 سال زودتر از مردان به ورطه وابستگی شدید، که درمان طبعاً سخت تر و عوارض جسمی –روانی-اجتماعی آن نیز به مراتب بیشتر است، کشانده می شوند.[16]

تحقيقات نشان داده است، زنانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند از آسیب‌های مغزی قابل توجهی نسبت به مردان برخوردارند و تخریب جسمي و رواني ناشی از مصرف مواد مخدر برای آن‌ها بیش از مردان است. زنان معتاد در مقایسه با دیگر زنان، اختلالات افسردگی یا اضطراب و مشكلات روانی بیشتری نسبت به مردان تجربه مي كنند. مطالعات نشان داده است آمارخودكشی در بين زنان معتاد بالا است و اين رفتار بدليل آسیب پذیری بالا و عزت نفس پایین در زنان معتاد، بیش از دیگر افراد سالم بوجود مي آيد.[17]

از طرفي، استعمال بيش از اندازه مواد مخدر در زنان، بيش از مردان منجر به مرگ سريعتر مي شود. مرگ به دليل خودكشي و تصادفات از جملگي آنها هستند.

همچنين به دليل آنكه اعتياد منشاء و زمينه ساز بسياري از معضلات اجتماعي از جمله ارتباطات متعدد جنسي همانند روسپيگري است، تزریق مواد مخدر و وجود سرنگهای مشترک بين افراد، همراه با رابطه جنسی پرخطر در این زنان، خطر ابتلا آنها و همچنين ديگر افراد جامعه را به ایدز، هپاتیت و سایر بیماریهای مقاربتی تا حد قابل توجهي افزایش می دهد.

اثرات مخرب مواد مخدر می تواند به آساني به شريك زندگي منتقل شود و تاثیرات منفی بر رشد جنین بخصوص در دوران بارداري بگذارد و جنين را با خطراتي همانند سقط غیر عمدی و خود به خود جنین، تولد نارس نوزاد، تولد نوزاد با وزن كم و مشكلات رفتاری و رشدی در كودكان مواجهه كند.

در نتيجه وقتی یک زن گرفتار اعتیاد می‌شود، تنها او درگرداب پیامدهای فردی و اجتماعی مصرف مواد اسير نشده است، بلکه مصرف مواد، فرزندان و اعضاي خانواده او را نیز تحت تاثیر مخرب خود قرار می‌دهد و خانواده را تا فروپاشي كامل پيش مي برد. بي جهت نيست از اعتياد زنان برابر با « = نابودي خانواده» ياد مي كنند.