اعتیاد زنان در آماری نگران کننده

تا قانون خانواده برابر: مشاهده فردی معتاد در اجتماع به اندازه خود تاسف برانگیز است، اما زمانی که این اعتیاد در قالب آمار و ارقام و در خصوص زنان مورد توجه قرار می گیرد، بیش از هر زمان دیگر تعجب آور در عین حال تامل برانگیز است. تصور اکثریت افراد جامعه این است که اعتیاد و مصرف مواد مخدر پدیده و معضلی مردانه است و اغلب زنان را بدلیل بعد ارتباط عاطفی در خانه و خانواده و جامعه، فردی دلسوز و مهربان در نظر گرفته و از قاعده اعتیاد مستثناء می دانند. با این وجود با نگاهی به آمار جمعیتی کشور این واقعیت نمایان خواهد شد که زنان نیمی از جمعیت جامعه ما و جامعه جهانی را تشکیل می دهند، اما این حقیقت آماری هنوز به تمامی ابعاد اجتماعی در جامعه راه نیافته است. زنان هنوز از ورود در بسیاری از عرصه های اجتماعی از جمله سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر محروم هستند، ولی درعوض سهم زنان در بهره مندی از آسیب ها و معضلات اجتماعی تقریبا در سطح بالایی قرار دارد. به بیان دیگر، زنان نخستین قربانیان بسیاری از آسیبها ومعضلات اجتماعی هستند. اعتیاد از جمله آنهاست که در جامعه بخصوص در جامعه شهر نشین آمار بالایی را به خود اختصاص داده است. اعتیاد عبارت از تعلق یا تمایل مداوم برخی از افراد جامعه نسبت به مواد مخدر است که این اعتیاد و وابستگی در شکل استفاده غیر طبیعی و مکرر دارو نیز جلوه می کند که در نهایت به زیان های جسمی و روحی منجر شده و حتی می تواند با مرگ تدریجی یا یکباره شخص به پایان برسد.

اهمیت نقش سلامت زنان در جامعه

زنان به عنوان پایه های اصلی خانواده و محور اساسی سلامت، رشد، پویایی و اعتلای جامعه محسوب می شوند. ارتباط و تماس نزدیک زنان در خانواده بخصوص از بعد عاطفی تاثیر به سزایی در رشد و نموی فکری و ذهنی کودکان دارد، به عبارت دیگر زنان را می توان آینده سازان جامعه آتی دانست. از این رو به سلامت زنان همیشه به عنوان فاکتورهای مهم در سلامت خانه و خانواده و جامعه نگریسته می شود، شاید به همین دلیل است که بیست و هشتم مهرماه روز «سلامت زنان» اعلام شده تا زنگ بیداری باشد برای کسانی که به زن بعنوان موجودی استثنایی نگاه می کنند که هیچ گاه خسته و بیمار نمی شود، ناتوان و دردمند نمی شود، ولی به دلیل نقش حساس «زن» و موقعیت و جایگاه بسیار با اهمیت او در سلامت و سازندگی خانواده و جامعه، مراقبت و توجه به نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی او نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. WHO (سازمان جهانی بهداشت) سلامت را به معنی «برخورداری از رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی» تعریف می کند.

اگر چه در دودهه گذشته سازمانهای بین المللی توجه ویژه ای به سلامت جسمی و روانی زنان در جوامع روبه توسعه داشته اند، ولی با این حال باید دو موضوع کلیدی را همیشه در مورد زنان بعنوان آینده سازان جامعه در نظر گرفت:

 یکم – ار تباط مسقیمی بین تأمین نیازهای مادی و عاطفی به منزله اساسی ترین پایه برای تأمین بهداشت روانی زنان با تامین سلامت خانواده بخصوص کودکان وجود دارد.

دوم – تقسیم نقش ها و وظایف برابر میان زنان و مردان در خانواده ازاهمیت ویژه ای برخوردار است، به این معنی که تقارن و همگرایی در تقسیم برابر وظایف زنان و مردان در خانه همانند جامعه، موجب آرامش روانی زنان در خانواده خواهد شد.

آمار در مورد اعتیاد زنان چه می گوید

هرچند به دلیل ملاحظات سیاسی اجتماعی از سوی مقامات دولتی، آمار دقیقی در مورد میزان جمعیت زنان معتاد در کشور منتشر نمی شود؛ با این حال، حسن رفیعی، مجری طرح ارزیابی وضعیت اعتیاد گفته است: «60 هزار زن معتاد در کشور وجود دارد. طبق آخرین یافته‌های به دست آمده از ارزیابی وضعیت اعتیاد در کشور، پنج تا شش درصد معتادان کشور، زن هستند که با احتساب جمعیت پایه حداکثر یک میلیون و 200 هزار نفری برای معتادان رسمی کشور، این تعداد به 60 هزار نفر می‌رسد.»[1] این در حالی‌است که در منابع غیر‌دولتی توسط پژوهشگران، آماری 2 یا 3 برابر آمار اعلام شده در این زمینه اعلام می‌شود اینکه آمار زنان معتاد به کراک، تریاک وهرویین و دیگر مواد اپیوئیدی در ایران به بیش از150 هزار نفر می‌رسد[2].

اما بر اساس برخی پژوهشها 9.6 درصد معتادان کشور را زنان تشکیل می دهند. وزارت بهداشت نیز در آمار خود در مورد زنان معتاد از رقم 1 زن معتاد به ازای 8 مرد معتاد گزارش می دهد.[3] برخی گزارش ها هم بر این امر تاکید دارد که در مقابل هر 100 مرد معتاد 7 زن معتاد در کشور وجود دارد.[4] از سوی دیگر به گفته مسوولان زندانهای کشور، در حال حاضر 50 درصد زندانیان زن در رابطه با مواد مخدر و اعتیاد در زندان هستند که به نقل از همین مسوولان این آمار در سالهای اخیر افزایش نیز داشته است.[5] به طورکلی، با توجه به آمارهای گوناگون ارائه شده، هرچند غیر دقیق، می توان جمعیت زنان معتاد به مواد را در کشور بین 150 تا 200 هزار نفر (یعنی 0.6 تا 0.8درصد) تخمین زد.[6] با وجود این آمار و اطلاعات پراکنده و مقدماتی، دیگر نمی توان به راحتی گفت جمعیت اندکی از زنان گرفتار مواد مخدر و پیامدهای آن هستند.

این در حالی است که بسیاری از زنان و دختران نیز به دلیل تابوهای موجود در جامعه سنتی و مذهبی ایران و برچسبهایی که به یک زن و دختر معتاد در جامعه زده می شود، کمتر تصور مراجعه و معرفی خود به مراکز ترک اعتیاد را در سر می پرورانند. لذا اغلب، اعتیاد در زنان و دختران پنهان مانده و بخش قابل توجهی از جمعیت معتادان زن کشور درآمار گنجانده نمی شود.

زهرا 35 ساله به گفته خود شش سال است که تریاک مصرف می کند و در خانواده ای پرجمعیت و فقیر متولد شده است او که برای کنار گذاشتن اعتیاد خود به مرکز ترک اعتیاد یاس مراجعه کرده است می گوید: «پدر و برادرانم معتاد بودند هر روزه شاهد ضرب و شتم مادرم از طرف پدر و برادران بودم، دیگر خسته شده بودم وقتی با حسین (همسرش) آشنا شدم برای خلاصی از شر پدر و برادرانم با او که 10 سال از من بزرگتر بود پناه بردم و ازدواج کردم، اما از بدبختی او هم معتاد بود بعد از زایمان دچار افسردگی شدم برای دوای دردم شوهرم منقل و وافور را جلوی من گذاشت.»[7]

دکتر«نارنجی ها» مدیر کل فرهنگی اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه در مقابل هر 100 مرد معتاد 7 زن معتاد وجود دارد، گفت: « 62 درصد از زنانی که دارای همسر معتاد هستند به اعتیاد مبتلا می شوند.»  وی در ادامه اظهار داشت: «همچنین 82 درصد از زنانی که همسر معتاد دارند با اطلاع همسر خود مواد مخدر مصرف می کنند.»[8]

دکتر توکلی محقق اعتیاد با بیان اینکه بنابر آخرین آمارها، اعتیاد زنان در کشور نزدیک به 8 درصد رسیده است عنوان کرد: آمار زنان معتاد در کشور نگران کننده است.[9]وی افزود: «اکثر این زنان دارای همسر معتاد بودند که در زندگی با او به تدریج معتاد شده اند و دختران نیز بیشتر از طریق دوستان خود به این پدیده روی می آورند.» عضو انجمن مبارزه و پیشگیری از اعتیاد کشور ادامه داد: « زنان در سن پایین به دلیل تنوع طلبی، روحیه کنجکاو و در ارتباط با دوستان خود درگیر اعتیاد می شوند اما زنان در سن بالاتر به دلیل مشکلات جسمی و ارتباط های اجتماعی ناسالم به مصرف مواد مخدر روی می آورند.»

و دست آخر، صرامی، مدیر دفتر امور فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر، در بیست وهفتمین همایش کشوری انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: «از این مسایل نمی توان چشم پوشی کرد، سن اعتیاد از 23 سال به 15 سال رسیده و 60 درصد افراد متاهل به این معضل اجتماعی روی آورده اند.» وی افزود: «آمار اعتیاد زنان از 5 درصد ‌به 5.8 درصد رسیده است که این آمار جای نگرانی دارد.»[10]

کراک، در صدر مواد مصرفی

 رقم واقعی مصرف کنندگان مواد اپیوییدی (شبه تریاک) بسیار بالاتر است. میزان مصرف شیشه و کراک در بین مصرف کننده های زن در حد نگران کننده ای است و تعداد زنان مصرف کننده مواد تزریقی در کشور ۴ تا ۹ هزار نفر تخمین زده می شود.[11]

مریم کیاستی، عضو انجمن مبارزه و پیشگیری از اعتیاد کشور در گفتگو با تارنمای برنا درباره بیشترین ماده مصرفی از سوی زنان معتاد گفت: «بیشتر زنان کراک مصرف می کنند زیرا ارزان است و دسترسی به آن آسان بوده و توسط توزیع کننده های مواد، تبلیغ خوبی برای آن می شود.»

وی به درمان پذیری افراد معتاد اشاره کرد و زنان را درمان پذیرتر از مردها دانست. کیاستی در این باره گفت: زنان در درمان ماندگارتر از مردان هستند اما نباید این را نیز فراموش کرد که بیش از ۷۰ درصد معتادان بعد از ترک دوباره به مصرف مواد مخدر روی می آورند.

این پزشک درمانگر اعتیاد درباره علت بازگشت معتادان به مصرف مواد مخدر نیز اظهار داشت: «استفاده از مواد مخدر چنان شادی و لذتی در فرد مصرف کننده ایجاد می کند که وسوسه مصرف آن تا ابد با فرد معتاد است به همین دلیل برای ترک دادن معتادان، علاوه بر تجویز داروهای مخصوص باید مشاوره های روانی و محافظت های خانوادگی را نیز داشته باشیم.»[12]

میانگین سن اعتیاد در زنان

هر چند هنوز آمار دقیقی هم در مورد میانگین سن معتادان زن در ایران وجود ندارد، ولی با توجه به این که حدود 35 درصد جمعیت کشور را افراد زیر 18 سال تشکیل می دهند، می توان میزان میانگین آمار معتادان در ایران را حدس زد. شاید تنها اظهار نظر رسمی در ارتباط با میانگین سن اعتیاد در ایران مربوط به مریم کیاستی، عضو انجمن مبارزه و پیشگیری از اعتیاد کشور باشد، وی با بیان این که میانگین سن اعتیاد زنان در کشور ۱۷ سال است، گفت: «میانگین سنی اعتیاد در زنان بسیار متنوع است اما بیشترین آمار به سن پایین و در حدود ۱۷ ساله مربوط می شود.»

وی افزود: «در حال حاضر بین ۱۰ تا ۱۵ درصد مراجعه کننده ها به مراکز ترک اعتیاد را زنان تشکیل می دهند و آمار آنها روز به روز در حال افزایش است.»

عضو انجمن مبارزه و پیشگیری از اعتیاد کشور ادامه داد: «زنان در سن پایین به دلیل تنوع طلبی، روحیه کنجکاو و در ارتباط با دوستان خود درگیر اعتیاد می شوند اما زنان در سن بالاتر به دلیل مشکلات جسمی و ارتباط های اجتماعی ناسالم به مصرف مواد مخدر روی می آورند.»[13]

عوامل مهم در اعتیاد زنان

علل بسیاری در اعتیاد زنان نقش دارد، اما مهمترین آنها را اینگونه می توان برشمرد:

1. نقش اطرافیان و روابط صمیمی: بطور کلی دختران در سنین نوجوانی بشدت تحت تاثیر روابط عاطفی و صمیمانه در زندگی خانوادگی قرار دارند. کوچکترین نقصانی در توجه به بعد عاطفی دختران نوجوان، موجب گرایش آنها بسوی افراد دیگر در خارج از خانواده و در جامعه می شود. در موارد بسیاری جواز ورود و پذیرش به حلقه هم سن و سالان، مصرف مواد مخدر تشخیص داده شده است و از طرفی مسائل عاطفی ما بین دختر و جنس مخالفِ معتاد در گرفتار شدن شخص در سنین پایین به مواد مخدر نیز نقش دارد.
2. خشونت جنسی یا فیزیکی : خشونت نسبت به زنان چه بصورت جنسی و چه بصورت فیزیکی در دوران نوجوانی و جوانی وهم در دوران بزرگسالی از عوامل مستعد کننده فرد برای گرایش به سمت اعتیاد در نظر گرفته شده است. مجموعه تحقیقات درباره زنان معتاد نشان می دهد که زنان معتاد و الکلی نسبت به دیگر زنان میزان بیشتری از خشونت را تجربه و تحمل می کنند، چیزی در حدود ۹۰ در صد.[14]
3. نقش مردان در اعتیاد زنان: زنان در حالی دچار معضل و بیماری اعتیاد در جامعه می شوند که بر اساس یک تحقیق و پژوهش میدانی بیش از 70 درصد زنان توسط همسران معتاد خویش به دام اعتیاد گرفتار می آیند. در مواردی بسیار مردان معتاد برای مصرف راحت ‌تر مواد اعتیادآور، همسران خود را نیز وادار به مصرف این مواد می‌کنند.[15]

عوارض اعتیاد بر زنان بیش از مردان

شاید کم ترین عارضه اجتماعی اعتیاد در زنان، متلاشی شدن خانواده است. بر اساس آمار جهانی، اعتیاد در زنان عوارض خطرناک تری نسبت به مردان ایجاد می کند. به عنوان نمونه، فاصله زمانی اولین تجربه مصرف مواد تا تزریق مواد در زنان بطور متوسط 2 سال طول می کشد، در حالیکه این زمان در مردان حدود 8 سال است. با این حساب، زنان 6 سال زودتر از مردان به ورطه وابستگی شدید، که درمان طبعاً سخت تر و عوارض جسمی –روانی-اجتماعی آن نیز به مراتب بیشتر است، کشانده می شوند.[16]

تحقیقات نشان داده است، زنانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند از آسیب‌های مغزی قابل توجهی نسبت به مردان برخوردارند و تخریب جسمی و روانی ناشی از مصرف مواد مخدر برای آن‌ها بیش از مردان است. زنان معتاد در مقایسه با دیگر زنان، اختلالات افسردگی یا اضطراب و مشکلات روانی بیشتری نسبت به مردان تجربه می کنند. مطالعات نشان داده است آمارخودکشی در بین زنان معتاد بالا است و این رفتار بدلیل آسیب پذیری بالا و عزت نفس پایین در زنان معتاد، بیش از دیگر افراد سالم بوجود می آید.[17]

از طرفی، استعمال بیش از اندازه مواد مخدر در زنان، بیش از مردان منجر به مرگ سریعتر می شود. مرگ به دلیل خودکشی و تصادفات از جملگی آنها هستند.

همچنین به دلیل آنکه اعتیاد منشاء و زمینه ساز بسیاری از معضلات اجتماعی از جمله ارتباطات متعدد جنسی همانند روسپیگری است، تزریق مواد مخدر و وجود سرنگهای مشترک بین افراد، همراه با رابطه جنسی پرخطر در این زنان، خطر ابتلا آنها و همچنین دیگر افراد جامعه را به ایدز، هپاتیت و سایر بیماریهای مقاربتی تا حد قابل توجهی افزایش می دهد.

اثرات مخرب مواد مخدر می تواند به آسانی به شریک زندگی منتقل شود و تاثیرات منفی بر رشد جنین بخصوص در دوران بارداری بگذارد و جنین را با خطراتی همانند سقط غیر عمدی و خود به خود جنین، تولد نارس نوزاد، تولد نوزاد با وزن کم و مشکلات رفتاری و رشدی در کودکان مواجهه کند.

در نتیجه وقتی یک زن گرفتار اعتیاد می‌شود، تنها او درگرداب پیامدهای فردی و اجتماعی مصرف مواد اسیر نشده است، بلکه مصرف مواد، فرزندان و اعضای خانواده او را نیز تحت تاثیر مخرب خود قرار می‌دهد و خانواده را تا فروپاشی کامل پیش می برد. بی جهت نیست از اعتیاد زنان برابر با « = نابودی خانواده» یاد می کنند.