تا قانون خانواده برابر: ششم فوریه (17 بهمن) در تقویم سلامت جهان “روز بین المللی عدم هرگونه مدارا با قطع آلت جنسی زنان1 ” نام گرفته است. به همین منظور با دکتر شذاالمهدی، پزشک و فعال حقوق زنان در سودان به گفتگو نشسته ایم. دکتر المهدی تحصیلات پزشکی خود را در دانشگاه های خارطوم، جان هاپکینز و جرج واشنگتن ایالات متحده به پایان رسانده است. او مقالات متعدی در زمینه تجاوز در شرایط جنگی با محوریت دارفور نگاشته و همچنین به عنوان عضوی از “مرکز ابتکار راهبردی برای زنان شاخ آفریقا2 “، “مرکز بین المللی حقوق بشر خارطوم3 ” و “مرکز منابع سلامت زنان4 ” فعالیت های مستمری در حوزه مسائل جامعه مدنی به ویژه سلامت و حقوق جنسی و باروری داشته است.
پیش از خواندن مصاحبه لازم است یادآوری شود تا پیش از دهه 70 میلادی واژه ختنه زنان (Female Circumcision) برای اطلاق به این عمل استفاده می شد اما در دهه 70 در اثر تلاش های پیگیر فعالان حقوق زنان و آگاهی رسانی فمینیست ها واژه “Female Genital Mutilation” جایگزین آن شد که در فارسی برای آن از معادل هایی مانند ناقص سازی عضو جنسی زنان، مثله کردن جنسی زنان و قطع یا بریدن آلت تناسلی (جنسی) زنان استفاده می شود. دلیل تلاش جدی برای این جایگزینی آن است که استفاده از واژه ختنه زنان “این شبهه را ایجاد می کند که در این عمل همان اتفاقی که برای آلت تناسلی مردان می افتد، برای اندام جنسی زنان نیز رخ می دهد. در نتیجه بسیاری از محققان برای بیشتر آشکار کردن شدت این عمل و خشونت بیش از حد ناشی از آن و همچنین پیامدهای درازمدت و جبران ناپذیر آن از اصلاح قطع یا ناقص سازی عضو جنسی زنان استفاده می کنند تا تمایز حاصل از این عمل را با پیامدهای ناشی از ختنه مردان متمایز کنند و بر عوارض بسیار منفی آن تاکید کنند. در واقع استفاده از عبارت های جایگزین به جای عبارت قدیمی ختنه زنان به منظور نشان دادن عمق و شدت پیامدهای جسمی، جنسی، روانی و حقوق بشری این عمل ضروری است* “. به همین دلیل مترجم در ترجمه این مصاحبه تعمدا از استفاده از معادل بسیار رایج ختنه زنان اجتناب نموده و از عبارت ناقص سازی عضو جنسی زنان استفاده کرده است.
- ناقص سازی عضو جنسی زنان چیست و چه انواعی دارد؟
سازمان بهداشت جهانی ناقص سازی عضو جنسی زنان را اینگونه تعریف می کند: “انجام کلیه اعمالی که بدون دلایل پزشکی منجر به قطع تمام یا بخشی از قسمت خارجی آلت تناسلی زنان یا ایجاد جراحت در اندام تناسلی زنان می شود”. این عمل روی دختران در سنین مختلف از چند روزه تا سن بلوغ و گاهی در بیمارستان و بدون بیهوشی انجام می شود. با این حال رایج ترین شیوه آن توسط پزشکان سنتی و قابله های محلی و با استفاده از ابزاری چون تیغ، قیچی و چاقو صورت می گیرد. ناقص سازی عضو جنسی زنان در چهار دسته عمده طبقه بندی می شود که شامل بریدن پوست اطراف کلیتوریس، قطع کلیتوریس همراه تمام یا بخشی از لب های کوچک، قطع تمام یا بخشی از آلت تناسلی خارجی به همراه تنگ کردن سوراخ واژن و دیگر اعمال از قبیل داغ کردن، شکافتن، خراشیدن یا سوزاندن بافت های اطراف آلت تناسلی زنان و پاره کردن بافت های اطراف واژن که با شدت های مختلف صورت می گیرد.
- ریشه های فرهنگی ، مذهبی، اجتماعی و … ناقص سازی عضو جنسی زنان چیست؟
نوع سوم عمل ناقص سازی یعنی همان قطع تمام یا بخشی از آلت تناسلی خارجی به همراه تنگ کردن سوراخ واژن که در زبان عامیانه “ختنه فرعونی5” نام دارد، مربوط به دوران مصر باستان است. به همین دلیل عده ای ربط دادن سنت ناقص سازی به اسلام را ناعادلانه می دانند زیرا بر اساس اسناد تاریخی پدیده ای بسیار قدیمی است. با این حال زنان در جوامع یهودی، مسیحی و مسلمان نیز گرفتار این معضل هستند. در برخی جوامع زنانی که تحت عمل ناقص سازی عضو جنسی زنان قرار نگرفته اند، برای رسیدگی به مسئولیت خورد و خوراک و یا حمل آب و غذا ناپاک تلقی می شوند. باور دیگری وجود دارد که می گوید در صورت عدم انجام ناقص سازی عضو جنسی، آلت جنسی زنان به حدی رشد خواهد کرد که در میان پاهای او آویزان می شود. به طور کلی برای انجام این عمل باورهای متعدی در جوامع مختلف وجود دارد.
- ناقص سازی عضو جنسی زنان چه نتایج و عوارضی برای بدن و روان زنان در پی دارد؟
عوارض فوری این عمل می تواند شامل شوک درد، خونریزی، عفونت ادراری، عفونت زخم ناشی از عمل، ابتلا به سپستمیا6، کزاز، انتقال بیماری های عفونی جنسی مانند ایدز و هپاتیت به دلیل استفاده از ابزار آلوده و غیراستریل، ترس، کاهش اعتماد به نفس و اختلالات استرسی پس از سانحه باشد. مواردی چون دیسمنوره، ناباروری، اختلال در عملکرد اندام های زنانه و پیامدها و عوارض روانی تا پایان عمر از عوارض بلند مدت این عمل است.
- ناقص سازی عضو جنسی زنان در کدام مناطق دنیا شیوع بیشتری دارد؟ آیا روند فعلی انجام آن رو به کاهش است؟
طبق آمار سازمان جهانی این عمل در 28 کشور دنیا صورت می گیرد و بین 140-100 میلیون زن در سراسر دنیا این عمل را تجربه کرده اند که 92 میلیون مورد آن در آفریقا است. در دهه های اخیر کاهش قابل توجهی در میزان انجام ناقص سازی عضو جنسی زنان صورت گرفته است به ویژه در مناطقی که قانونی برای ممنوعیت انجام آن تصویب شد. در سودان هنوز هیچ قانون صریحی در مورد ممنوعیت این عمل وجود ندارد.
- میزان ناقص سازی عضو جنسی زنان در سودان چقدر است؟
براساس آمار سال 2000 یونیسف، 89% زنان 49-15 ساله در شمال سودان تحت ناقص سازی عضو جنسی قرار گرفته اند. نقشه زیر در سال 2008 توسط مرکز منبع اطلاعات کشور (سودان) تهیه شده است.
- فعالان حقوق زنان و فمینیست های سودانی تاکنون چه اقداماتی برای توقف ناقص سازی عضو جنسی زنان در این کشور انجام داده اند؟
برنامه های ارتقای آگاهی، برگزاری کمپین، شبکه سازی، استفاده از رسانه ها، اصلاح قانون پزشکی، تقویت نظام حقوقی برای محکوم کردن ناقص سازی عضو جنسی زنان به عنوان جنایت علیه کودکان و ادغام این برنامه ها در سیستم آموزش و پروش از جمله فعالیت های فعالان حقوق زنان و فمینیست های سودانی است. آموزش پزشکی به منظور کاهش عوارض و پیامدهای نامطلوب این عمل و تلاش برای کسب حمایت منطقه ای و بین المللی جنبه دیگری از فعالیت ها محسوب می شود.
- تا کنون چه اقداماتی برای توقف ناقص سازی عضو جنسی زنان در سراسر دنیا صورت گرفته است؟
صندوق جمعیت ملل متحد7پروژه ای برای توقف ناقص سازی عضو جنسی زنان در دست انجام دارد. یونیسف و سازمان ملل متحد نیز برنامه های مشابهی دارند. شبکه های منطقه ای مختلفی نیز در شرق و شمال آفریقا برای مبارزه با این عمل فعالیت می کنند.
- در پایان اگر مایل هستید نکته ای درباره پدیده ناقص سازی عضو جنسی زنان اضافه کنید.
ناقص سازی عضو جنسی زنان، نقض حقوق بشر، حق انسان بر بدن و ناقض کرامت انسانی زنان است. این عمل نه یک سنت منطقه ای یا مذهبی بلکه نوعی شکنجه تحقیرآمیز و غیرانسانی است. آرزو می کنم ناقص سازی عضو جنسی زنان سنت ناپسند بعدی باشد که در سراسر دنیا به فراموشی سپرده می شود. ما در سودان هنوز عقب هستیم و باید تلاش بسیاری برای توقف این عمل غیرانسانی انجام دهیم و میلیون ها کودک بی گناه را نجات دهیم.
پاورقی:
- International Day of Zero Tolerance to Female Genital Mutilation
- Strategic Initiative for Women in the Horn of Africa
- The Khartoum International Center for Human Rights
- The Salmmah Women’s Resource Center
- Pharaonic Circumcision
- Septicemia: نوعی باکتری که عفونت گسترده خونی ایجاد می کند.
- UNAFPA
*از کتاب: کریمی، فاطمه، 1389، تراژدی تن، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان