زنانه شدن یک اپیدمی

تا قانون خانواده برابر: ایدز بیماری مهلکی است، از سال ۱۹۸۱ (زمان شناسایی نخستین بیماران مبتلا به ایدز) تاکنون حدود ۳۰ میلیون نفر جان خود را بر اثر این بیماری از دست داده اند. همچنین برآوردها نشان می دهد تا پایان سال ۲۰۱۰ میلادی، بیش از ۳۴ میلیون نفر در سراسر جهان به ویروس اچ آی وی مبتلایند. البته آمارها نشان می دهد این بیماری در جهان دارد به یک اپیدمی زنانه تبدیل می شود. بنابر آنچه رئیس اداره ایدز وزارت بهداشت گفته موج سوم ایدز در راه است و انتقال بیماری میان زنان در حال افزایش.

بر اساس آخرین گزارش وزارت بهداشت تا تاریخ اول تیرماه سال ۱۳۹۰ مجموعاً ۲۳ هزار و ۱۲۵ نفر فرد مبتلا به HIV/AIDS در ایران شناسایی شده‌ اند. (1)

هرچند به گفته وزیر بهداشت، آمار واقعی مبتلایان به ایدز، چهار برابر آمار شناسایی شده تخمین زده می شود؛ یعنی احتمالا بیش از ۸۰ هزار مبتلا به بیماری ایدز در ایران وجود دارد. (2)

بر اساس اعلام اداره سلامت نوجوانان، جوانان و مدارس وزارت بهداشت، مطالعات سال 88 نشان می‌دهد از مجموع 20 هزار و 547 مورد آلودگی ثبت شده به ویروس ایدز 76 درصد آلودگی در گروه سنی 15 تا 44 سال اتفاق افتاده است. (3)

افزایش ابتلای زنان به ایدز

بیماری ایدز از طریق مقاربت جنسی غیر مطمئن (از طریق واژن یا مقعد)، دریافت خون آلوده، استفاده از سرنگ مشترک آلوده و از مادر مبتلا به HIV به کودکش در طی دوران بارداری، زایمان و تغذیه با شیر مادر منتقل می شود. مردانی که با مردان مقاربت جنسی دارند (MSM)، معتادان تزریقی (IDU)، ارائه دهندگان خدمات جنسی و مشتریان آنها در زمره گروه های پرخطر قرار دارند(.(4

«زنانه شدن» این اپیدمی در منطقه جنوب صحرا (افریقا) مشهود است. یعنی جایی که نزدیک به 60 درصد افراد آلوده را زنان تشکیل می دهند و 75 درصد جوانان آلوده، دختران بین سنین 15 تا 24 سال هستند(. (5

بر اساس آخرین برآوردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی، زنان نیمی از افرادی هستند که با HIV زندگی می کنند. تعداد زنان مبتلا به این ویروس طی 10 سال گذشته رو به افزایش است. بر اساس گزارش سال 2010 برنامه ایدز سازمان ملل متحد (UNAIDS)، بیست و دو و نیم میلیون نفر از 33.2 میلیون نفر مبتلا به ویروس HIV، در منطقه جنوب صحرای آفریقا زندگی می کنند.(6)

دختران 24-15 ساله ساکن این منطقه 8 بار بیشتر از پسران در معرض ابتلا به HIV قرار دارند. 80 درصد زنان مبتلا در سراسر جهان، در این منطقه زندگی می کنند. اروپای شرقی و آسیای مرکزی تنها مناطقی هستند که تعداد افراد مبتلا به HIV در آنها از سال 2000 به بعد، 3 برابر شده است. نسبت زنان مبتلا به HIV  نیز در این مناطق همچنان در حال رشد است(.(7

در مناطقی از آفریقای شرقی و جنوبی، بیش از یک سوم دختران جوان حامل HIV هستند. این روند در برخی کشورهای حوزه کارائیب هم قابل مشاهده است.

همچنین بر اساس آخرین آمار منتشر شده در ایران در یک سال اخیر ۵. ۹۱ درصد از مبتلایان را مردان و ۵. ۸ درصد را زنان تشکیل می دهند. به گفته رئیس اداره ایدز وزارت بهداشت در آماری که سال گذشته اعلام شد، زنان 8.3 درصد از جمعیت مبتلایان را به خود اختصاص داده بودند که این آمار با رشد 0.2 درصدی مواجه است(.(8

زنان بیش از مردان در مقابل ایدز آسیب پذیرند

ساختار تناسلی زنان به گونه ای است که خطر انتقال از یک مرد آلوده به یک زن دو و نیم برابر حالت عکس است، با این حال زنان برای حفاظت از خود نیاز به همکاری مردان دارند. علاوه بر آن در سراسر دنیا مسائل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مشابهی وجود دارد که امکان حفاظت از خود را از زنان سلب می کند. راهکارهای اصلی برای توانمند ساختن زنان در مبارزه با ایدز شامل بهبود روشهای پیشگیری، آموزش، مبارزه با خشونت، حفظ حقوق اجتماعی و کاستن از بار مراقبت بیماران است. کشورهایی که بتوانند گسترش HIV در زنان را مهار کنند، گسترش این بیماری را در کل جامعه مهار کرده اند.(9)

در ایران مردان بیشتر از زنان به ویروس HIV مبتلا هستند اما با توجه به این نکته که بسیاری از آنان دارای همسر (یا شریک جنسی) هستند، متوجه میزان بالای خطر انتقال آلودگی در بین زنان می شویم. به این ترتیب بسیار محتمل است که آمار زنان آلوده بزودی از تعداد مردان پیشی بگیرد چرا که به گفته کارشناسان شیوه ابتلا به ایدز از طریق سرنگ آلوده کم کم در حال تبدیل به رابطه جنسی است. در آمار بسیاری از کشورها، بیشتر زنانی که آلوده به HIV شده اند، از راه تماس جنسی با شریک جنسی آلوده مرد، ویروس را دریافت کرده اند.

تاثیر مستقیم دیگری که موجب آلودگی در زنان می شود، انتقال ویروس از طریق مادر به جنین است بنابراین آسیب پذیری زنان زنگ خطری برای افزایش آمار کودکان آلوده به ایدز است.

تابو بودن سکس در ایران

از سوی دیگر صحبت درباره مسائل و تمایلات جنسی در ایران جزء تابوهای حاکمیت و همچنین فرهنگ ایرانی است بنابراین نوجوانانی که به سن بلوغ می رسند همچنین جوانان و حتی افراد متاهل آگاهی مناسبی درباره روش های پیشگیرانه از بیماری های مقاربتی ندارند. این امر یکی دیگر از چالش های پیش روی افراد به ویژه زنان در مواجهه با ایدز است. این در حالی است دکتر محمود گلزاری عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در همایشی آمار قابل تاملی را از دوستی دختران دبیرستانی اعلام کرد و گفت: در ایران 80 درصد دختران دبیرستانی با یک پسر دوست هستند و حتی ممکن است ارتباط جنسی هم داشته باشند. او گفته نوجوانان آگاهی کافی نسبت به این مسئله ندارند.(10)

ازدواج زنان را مصون نمی کند

ازدواج و روابط تک همسری طولانی مدت، زنان را از آلوده شدن به HIV مصون نگه نمی دارد. مطالعات اخیر در کامبوج نشان می دهد 13 درصد از مردان شهرنشین و 10 درصد از مردان روستایی رابطه جنسی با زنان روسپی و در عین حال با همسران خود و یا دوست دختر ثابت داشته اند.(11)

در تایلند مطالعه ای که در سال 1999 صورت گرفت نشان می دهد 75 درصد از زنان مبتلا به HIV  احتمالا توسط شوهران خود به این بیماری آلوده شده اند. در بعضی موارد به نظر می رسد ازدواج عملا باعث افزایش خطر آلودگی می گردد. در بعضی از کشورهای آفریقایی، بزرگسالان و زنان ازدواج کرده بین سنین 15 تا 19 سال خطر بیشتری در ابتلا به HIV نسبت به زنان ازدواج نکرده هم سن خود ولی فعال از نظر جنسی دارند.(12)

روسپیگری و ایدز

سن روسپیگری در ایران طبق گفته قرایی مقدم آسیب شناس اجتماعی حدود 10-8 سال کاهش یافته و از سن 30-20 سالگی به 12 تا 18 سال رسیده است. اما مجید ابهری، متخصص علوم رفتاری می گوید که سن روسپیگری به 17 تا 25 سال رسیده است.(13)

همچنین در سال 85 چندتن از مسئولان کشور و پژوهشگران، رغم تقریبی زنان روسپی را 300 هزارنفر اعلام کردند. در بررسی که در آن زمان در خصوص گروه سنی زنان خیابانی انجام شد از بین شش هزار و 53 زن خیابانی که در کل کشور زندانی بودند، دختران بین 15 تا 25 سال، بیشترین تعداد را تشکیل می‌دادند.(14)

زنان روسپی در معرض خطر بیشتری نسبت به زنانی هستند که شریک جنسی ثابت دارند. در کشورهایی مانند تایلند که روسپیگری قانونی است و به منزله یک شغل محسوب می شود، زنان روسپی کارت بهداشت دارند و باید برای احراز سلامت به پزشک مراجعه کنند.

اما وقتی در ایران، زنان متاهل در رابطه جنسی با همسر خود قادر به انتخاب استفاده از کاندوم نیستند، نباید متوقع بود زن روسپی در رابطه با مردی که بدن او را برای کسب لذت می خرد قدرت استفاده از کاندوم را داشته باشد. بنابراین هیچ کنترل و نظارتی بر سلامتی این زنان نمی شود و اصولا جامعه این افراد را طرد می کند.

به گفته حمیدرضا شاعری رییس انجمن ایدز ایران لازم است آگاهی جمعیت هدف – زنان و دختران جوانی که فعالیت جنسی دارند- را درباره سلامت جنسی افزایش دهیم. او گفته این کار مستلزم گسترش اطلاع رسانی است اما زنان در دستیابی به اطلاعات در این زمینه محدودیت دارند.

اعتیاد و ایدز

مردان معتاد معمولا زنان خود را نیز معتاد می کنند. معتادان تزریقی که از یک سرنگ همگانی استفاده می کنند در معرض ابتلا به بیماری ایدز هستند.

بر طبق آماری که رئیس انجمن ایدز ایران اعلام کرده است بیشترین درصد ابتلا به این بیماری از طریق سرنگ آلوده است. بنابراین زنانی که همسر معتاد دارند یا خود معتاد تزریقی هستند ریسک آسیب پذیری بیشتری دارند. بنابراین گزارش در سال ۱۳۸۹ اعتیاد تزریقی 66.4 درصد، برقراری روابط جنسی 21.1درصد و انتقال از مادر مبتلا به کودک 2.5 درصد دلائل ابتلا به ایدز بوده است. (15)

امروزه تعداد زنان معتاد در بین سنین نوجوانی و جوانی در حال افزایش است. آمار معتادان زن، بین 5 تا 10 درصد جامعه معتادان کشور را تشکیل می دهد، یعنی بین 60 هزار تا 120 هزار زن مواد مخدر مصرف می کنند. همچنین تهران نیز به عنوان شلوغ ترین کلانشهر ایران، بیشترین معتادان پرخطر را دارد. براساس آمار، تعداد معتادان تزریقی تهران بین 7 تا 8 هزار نفر است. (16)

ایدز و خشونت علیه زنان

خشونت علیه زنان یکی از مشکلات جهانی است. این مساله باعث افزایش آسیب پذیری زنان می‌شود. خشونت خانوادگی یکی از مهمترین دلایل آزار زنان در بیشتر کشورهای جهان است که طیف وسیعی از مشکلات سلامت جسمی‏، روانی و جنسی را بجای می گذارد. تجاوز و خشونت جنسی بر علیه زنان درجهان افزایش یافته است.

بین 20 تا 48 در صد از دختران 10 تا 25 ساله گزارش کرده‌اند که اولین تماس جنسی شان به اجبار بوده است. خطر تنها به زنان جوانی که رابطه جنسی خارج از محدوده ازدواج دارند محدود نمی شود. حتی زنان جوانی که تنها با همسرانشان ارتباط جنسی دارند نیز در معرض خطر قرار دارند. استفاده از کاندوم در ارتباطات زناشویی بعنوان یک راه پیشگیری کمتر مورد توجه قـــرار می گیرد. در یک مطالعه در زامبیا، فقط 11 درصد از زنان معتقد بودند که می توانند از همسرانشان درخواست استفاده از کاندوم بکنند، حتی اگر ثابت شده باشد که آنان نسبت به همسران خود وفادار نبوده یا HIV مثبت هستند.( 17)

ایران هم مستثنی از دیگر نقاط دنیا نیست. هنوز در بسیاری از مناطق ایران و به خصوص در بین قشر کم سوادتر در رابطه جنسی بین زن و مرد، زن قدرت تصمیم گیری حتی در مورد آمیزش جنسی را ندارد. تمکین بر اساس قانون بر عهده زن است و او باید در هر زمان که همسرش خواست با او هم بستر شود. همچنین به نظر می رسد در ایران نیز زنان قدرت زیادی در انتخاب استفاده از کاندوم به منظور ارتباط جنسی امن تر ندارند.

بهترین راهکار اطلاع رسانی است

زنان بسیاری از آگاهی و ابزار لازم برای حفاظت خود در مقابل HIV محرومند. بررسی در 38 کشور جهان نشان می دهد که زنان 15 تا 24 ساله آگاهی بسیار کمی درباره HIV دارند. (18)

بر اساس تحقیقی که صندوق کودکان سازمان ملل متحد، یونیسف، در مورد میزان آگاهی نوجوانان ایران درباره بیماری ایدز تهیه کرده است، یک سوم دختران نوجوان در ایران نمی توانند حتی یکی از راه های انتقال ویروس HIV، عامل بیماری ایدز را نام ببرند. بر اساس این تحقیق که یونیسف آن را “ناامید کننده” توصیف کرده است، دختران و پسران نوجوان ایرانی خود را در معرض خطر بیماری ایدز نمی بینند. (19)

امروزه در جهان یاد دادن شیوه های جلوگیری از ابتلا به بیماری ایدز، به مهم ترین ابزار کنترل این بیماری تبدیل شده است. منوچهر ثابتیان، پزشک ایرانی مقیم لندن، ضمن تاکید بر ضرورت آموزش به کودکان می گوید: “در انگلستان در سال های آخر دبستان تمام فیزیولوژی روابط جنسی برای دانش آموزان توضیح داده می شود. آموزندگان و معلمان موظف هستند درباره جدیدترین شیوه های جلوگیری از بارداری و روش های بهداشتی روابط جنسی به دانش آموزان توضیح دهند.”(20)

به گفته او حتی در آفریقا هم که زمانی شاهد اپیدمی بیماری ایدز بوده ایم، در مناطقی که از نظر آموزشی و توزیع کاندوم قدم های خوبی برداشته شده است، ضریب مبتلایان به این بیماری کاهش پیدا کرده و آمار مبتلایان به ایدز رشد منفی داشته است.(21)

در ایران هم چنان آگاهی به عنوان بهترین وسیله برای پیشگیری اهمیت داده نمی شود و گروه های در معرض خطر اطلاعات درستی درباره این بیمار ی و راه های مقابله با آن ندارند.

در سال 85 جزوه های آموزشی درباره بیماری ایدز در بعضی از مدارس ایران توزیع شد، که در بخش شیوه های جلوگیری از ابتلا به این بیماری، به انتقال ویروس ایدز از راه رابطه جنسی اشاره شده بود و در آن هر نوع رابطه خارج از چارچوب ازدواج نهی شده بود. با تغییر مدیریت ها، این جزوه ها جمع آوری شد و در عمل، آموزش دانش آموزان درباره ایدز متوقف شد.(22)

با توجه به هشدار های وزیر بهداشت، به نظر می رسد که مسئولان آموزش و پرورش در ایران باید محدودیت ها را کنار گذاشته و صریح تر از پیش، برنامه آموزش دانش آموزان درباره مسائل مربوط به روابط جنسی را در دستور کار قرار دهند. همچنین، اطلاع رسانی درباره سلامت جنسی در دانشگاه ها و مدارس، فرهنگسراها و اماکنی که جوانان به آن ها رفت و آمد دارند، باید گسترش پیدا کند. ایدز تنها با آگاهی همه افراد جامعه مهار می شود. فراموش نکنیم سلامت زنان سلامت جامعه است.

(1)[http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1416757->http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1416757]

(2)[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2010/12/101129_l38_iran_aids_day.shtml->http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2010/12/101129_l38_iran_aids_day.shtml]

(3) [http://bia2canada.blogfa.com/post-1671.aspx->http://bia2canada.blogfa.com/post-1671.aspx]

(4) [http://fairfamilylaw.org/spip.php?article3345->http://fairfamilylaw.org/spip.php?article3345]

(5)[http://www.unic-ir.org/publication/farsi/HIV,AIDS_3.pdf->http://www.unic-ir.org/publication/farsi/HIV,AIDS_3.pdf]

(6) [http://fairfamilylaw.org/spip.php?article3345->http://fairfamilylaw.org/spip.php?article3345]

(7) همان

(8) [http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1416757->http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1416757]

(9) [http://www.iranhiv.com/women1.htm->http://www.iranhiv.com/women1.htm]

(10) [http://www.ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=85243->http://www.ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=85243]

(11) [http://www.unic-ir.org/publication/farsi/HIV,AIDS_3.pdf->http://www.unic-ir.org/publication/farsi/HIV,AIDS_3.pdf]

(12) همان

(13) [http://www.khabaronline.ir/detail/157322->http://www.khabaronline.ir/detail/157322]

(14) [http://khabaronline.ir/news-159046.aspx->http://khabaronline.ir/news-159046.aspx]

(15) [http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1416757->http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1416757]

(16) [http://www.khabaronline.ir/detail/163878->http://www.khabaronline.ir/detail/163878]

(17) [http://www.iranhiv.com/women1.htm->http://www.iranhiv.com/women1.htm]

18) [http://www.unic-ir.org/publication/farsi/HIV,AIDS_3.pdf->http://www.unic-ir.org/publication/farsi/HIV,AIDS_3.pdf]

19) [http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2010/12/101129_l38_iran_aids_day.shtml->http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2010/12/101129_l38_iran_aids_day.shtml]

(20) همان

(21) همان

(22) همان