{{تا قانون خانواده برابر}}: طرح تفکیک جنسیتی داستان جدیدی نیست. بعد از انقلاب فرهنگی و بازگشایی دانشگاه ها، مصادیق متنوع و متفاوت این طرح به تدریج ایجاد شد، به مرور زمان گسترش یافت و حتی به تاسیس دانشگاه های تک جنسیتی مانند دانشگاه الزهرا یا امام حسین انجامید. این روزها اما تفکیک جنسیتی با جدیت بی سابقه ای در بسیاری از دانشگاه های سراسر کشور در حال اجراست.
نیمه دوم سال 89 بیشترین بحث و مجادله میان مخالفان و موافقان این طرح درگرفت. مخالفان این طرح دلایلی چون افت کیفیت آموزش و فقدان زیر‌ساخت‌ها و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری لازم برای اجرای چنین طرحی را در مخالفت با تفکیک جنسیتی ارائه می‌کردند و حتی عده‌ای چنین طرحی را توهین به دانشجو تلقی می‌نمودند.1 موافقان طرح هم با استناد به وجود دانشگاه های تک جنسیتی موفق چون دانشگاه الزهرا از تفکیک جنسیتی دانشگاه ها دفاع می‌کردند.2
در این میان مسوولان وزارت علوم رویکرد یکسان و ثابتی نسبت به این ماجرا نداشتند: “در پی درخواست های مردمی از دولت نهم برای توسعه دانشگاه های تک جنسیتی همچون دانشگاه الزهرا(س)، توسعه دانشگاه ها و موسسات تک جنسیتی غیردولتی در دستور کار قرار گرفت و برای تعدادی از آنها نیز مجوز داده شد”. دکتر خواجه سروی معاون فرهنگی وزارت علوم در گفت وگو با ایسنا با بیان این مطلب و اشاره به اینکه آنچه در مسیر اسلام باشد از آن حمایت می‌کنیم، گفت: “ایجاد دانشگاه های تک جنسیتی در برخی رشته‌ها طرح مثبتی است که مجموعه معاونت آموزشی وزارت علوم در این زمینه در حال انجام کار کارشناسی است”. 3
چندی پس از این اظهارات، کامران دانشجو نیز اعلام کرد مجموعه معاونت آموزشی وزارت علوم در زمینه ایجاد دانشگاه هایی با رشته‌های خاص و یا رشته‌های خاصی برای بانوان که ممکن است مورد نیاز باشد و ایجاد آن کار مثبتی است، در حال انجام کار کارشناسی است. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر جداسازی کلاس‌های درس در دانشگاهها، تاکید کرد: “چنین چیزی نیست وقتی جامعه از ما بخواهد به سمت اخلاق و رفتار اسلامی حرکت کنیم ما باید به این سمت حرکت کنیم اما قائل به کشیدن دیوار نه در دانشگاه و نه در جای دیگر نیستیم، مگر اینکه جامعه مطالبه کند”.4
علیرغم نظر کلیه موافقان و مخالفان، واقعیت این است که طرح تفکیک جنسیتی در سال جاری در بسیاری از دانشگاه های کشور در حال اجرا است. در ماه های اخیر دانشگاه های تهران، تربیت معلم، علامه طباطبایی، صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت، خواجه نصیر، صنعتی اصفهان و فردوسی مشهد در راس تیتر اخبار تفکیک جنسیتی قرار گرفتند.
اما در این میان دانشگاه علم و صنعت سهم بیشتری از جدیت و پشتکار مسئولین در اجرای طرح تفکیک جنسیتی را به خود اختصاص داده است. به طوریکه در اقدامی بی سابقه 9 تن از استادان این دانشگاه، نامه سرگشاده‌ای به علی لاریجانی، رییس مجلس ایران نوشته و ضمن اعتراض به شرایط مندرج در دفاتر انتخاب رشته این دانشگاه در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، خواستار توقف اتخاذ این دست “تصمیمات عجولانه و غیرکارشناسانه” برای پیشگیری از یک “فاجعه علمی” شدند.5
اظهارات مسئولین و واکنش استادان، بخشی از روایت تفکیک جنسیتی در دانشگاه علم و صنعت است. برای تکمیل این پازل و ارائه تصویری از درون این دانشگاه، به گپ و گفت کوتاهی با سه تن از دانشجویان این دانشگاه در باب سهمیه بندی جنسیتی، تفکیک جنسیتی و مصادیق آن و واکنش جامعه دانشگاهی به اجرای این طرح و وضع نشسته ایم: (لازم به ذکر است هرسه این دانشجویان (دو دختر و یک پسر) که از ورودی های سال 85 هستند، با توجه به برخوردهای امنیتی اخیر در دانشگاه علم و صنعت و تهدید شدید دانشجویان به تعلیق و محرومیت از تحصیل در مقاطع بالاتر به و با توجه به اینکه همچنان مشغول به تحصیل هستند، ترجیح می دهند نامی از آنها ذکر نشود).
پاسخگوی اول (دختر) درباره چگونگی پذیرش کارشناسی و کارشناسی ارشد سال جاری می گوید: “مطابق آنچه در دفترچه انتخاب رشته آزمون کارشناسی ارشد سال 1390 آمده، در کلیه رشته ها در مقطع کارشناسی ارشد ظرفیت روزانه که تقریبا 90% ظرفیت کل هر رشته را تشکیل می دهد، مختص پسران اعلام شده است و از کل ظرفیت شبانه تنها نزدیک به 10% (هر رشته 2 الی 3 نفر) به دختران اختصاص یافته است. به عبارت دیگر کلیه پسرانی که به علم و صنعت راه می یابند در ظرفیت روزانه گنجانده شده اند در حالی که دختران از تحصیل مجانی در مقطع کارشناسی ارشد به کل محروم شده اند و تنها امکان استفاده از ظرفیت ناچیز 2 الی 3 نفری شبانه را خواهند داشت. در مقطع کارشناسی نیز دختران بی نصیب نمانده اند. مطابق آنچه در دفترچه انتخاب رشته ی آزمون کارشناسی سال 1390 آمده است، با کاهش شدید پذیرش دختران مواجه هستیم. من آمار دقیقی در این مورد ندارم اما همین مثال را کافی می دانم که بگویم در سال 1385 رشته ی مهندسی برق 127 نفر پذیرش جدید داشت که از این 127 نفر 27 نفر دختر بودند، حال آنکه در سال 1390 در ظرفیت پذیرش جدید از 100 نفر تنها 8 نفر را به دختران اختصاص داده اند. جالب تر اینکه دختران ممتازی هستند که با امتیاز معدل بالای خود می بایست در مقطع کارشناسی ارشد در علم و صنعت پذیرش می شدند که با شرایط فعلی وضعیت پذیرششان چه روزانه و چه شبانه هنوز معلوم نیست”.
پاسخگوی دوم (دختر) در پاسخ به سوال مشابه چنین می گوید: “تا آنجا که من اطلاع دارم دانشگاه علم و صنعت امسال در مقطع کارشناسی ارشد در اکثر رشته ها هیچ دختری را نپذیرفت و حتی دختران دانشجویی که می توانستند به عنوان دانشجوی ممتاز بدون آزمون به مقطع کارشناسی ارشد راه پیدا کنند مجبور شدند با شرایط شبانه پذیرش شوند. در مقطع کارشناسی هم ظرفیت اکثر رشته ها برای دختران به شدت کاهش پیدا کرده و در بعضی رشته ها هیچ گرایشی یا فقط یک گرایش کم طرفدار را به دخترها اختصاص داده اند و در بقیه ی گرایش ها فقط پسران را می پذیرند”.
با این اوصاف به عقیده پاسخگوی سوم (پسر)، روند اجرای طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه علم و صنعت پیش از اعمال سهمیه بندی جنسیتی بارز در ترم جاری آغاز شده است: “مصادیق تفکیک جنسیتی در دانشگاه ما دقیقا مربوط به ترم جدید نمی شود. از سال های قبل وجود داشته و مواردی هم به مرور در طی ترم های متمادی به این سمت رفته و الان به جایی رسیده که در برخی دروس آزمایشگاهی در برخی دانشکده ها (مانند مهندسی شیمی و برق و چند دانشکده ی دیگر)، تمامی کلاس های علوم پایه، گیت های ورودی (از سال ها قبل)، سایت های برخی دانشکده ها (مانند برق)، سالن های مطالعه (تقریبا به صورت کامل)، حتی آسانسورها در برخی دانشکده ها (مانند برق) و … تفکیک جنسیتی در آن ها وجود دارد”.
پاسخگوی اول اضافه می کند: “گویا به مناسبت 7 مهر روز ولادت حضر معصومه که در تقویم رسمی روز دختر نامگذاری شده است، روبروی اداره حراست و حدفاصل مسجد دانشگاه و بانک، پارکی مخصوص دختران افتتاح شده است”.
پاسخگوی دوم در ادامه می گوید: “درهای ورودی دانشگاه دو اتاقک جداگانه برای دخترها و پسرها دارد که در عبور از در خواهران حداقل دو کارمند مخصوص چک کردن پوشش و آرایش آن ها وجود دارند که اجازه دارند مانع ورود دانشجو به محیط دانشگاه بشوند. سالن مطالعه ی تمام دانشکده ها به جز دانشکده ی ریاضی برای دخترها و پسرها جداست و هیچ کدام اجازه ی استفاده از دیگری را ندارند. سایت کامپیوتر هم در بعضی از دانشکده ها مثل دانشکده ی کامپیوتر جدا است. از سال پیش تمام کلاس های ازمایشگاه را جدا کرده اند که این باعث مشکلات زیادی در اخذ درس آزمایشگاه بدون تداخل ساعتی برای دانشجویان شده چون حق انتخاب برای هر دانشجو در انتخاب ساعت کلاس کمتر شده وبرای دخترها معمولا حق انتخاب کمتر از نصف می شود چون تعداد گروه های ارایه شده برای دانشجویان پسر(با توجه تعداد اکثریت آنها در تعداد) بیشتر است. اطلاعیه هایی مبنی بر این که اختلاط دختر و پسر در دانشگاه به جز در موارد ضروری ممنوع می باشد کنار سردر داخل دانشگاه نصب شده است. اگر دانشجوها دور هم در جمع دوستانه ای نشسته باشند حراست به آن ها تذکر داده و آن ها را وادار به پراکنده شدن می کند. چمن های قسمتی از دانشگاه که بین دانشجویان به پارک صنایع معروف بود را از بین بردند تا دیگر دانشجویان در ساعات بی کاری شان نتوانند آنجا دور هم جمع شوند”.
پاسخگوی اول چگونگی برخورد با دانشجویان در مورد پوشش و حجاب را با ذکر یک تجربه شخصی بیان می کند: ” یک بار یک حراستی در طبقه 5 دانشکده در حالی که منتظر استادم بودم به شلوار بنده ایراد گرفت و کارت دانشجویی ام را خواست. ندادم و بحثمان بالا گرفت طوری که اعضای دانشکده متوجه شدند و جلوی دعوا گرفته شد. و اتفاق جالب تر آنکه بعد از چند روز این آقای حراستی من را اتفاقی در دانشگاه دید و به طرز تمسخر آمیزی خواست که بابت کارش معذرت خواهی کند. ولی باز هم دیدم که همان شخص دختران را برای لباسشان مواخذه می کند. در حالی که دانشگاه عده ی زیادی زن را برای این کار مامور کرده است. همچنین چندین بار هم با برادران بسیجی بر سر لباسم بحث داشتم و حتی یکبار با حراست گزارش دادم ولی هیچ نتیجه ای نداشت”.
پاسخگوی سوم در باره این نوع برخوردها می گوید: “برخورد ها از ترم دوم سال تحصیلی 89-90 شدت بیشتری یافت و افرادی (هم مرد و هم زن) تحت عنوان ضابطین عفاف و حجاب در دانشگاه گشت می زدند و به نوع پوشش دانشجویان دختر و پسر، سیگار کشیدن آن ها، هم صحبتی دانشجویان دختر و پسر با هم گیر می دادند. این افراد بعدها با کارت هایی که نشان می داد به استخدام حفاظت فیزیکی دانشگاه در آمده اند و امضای رییس حراست دانشگاه (آقای رحمانی) هم زیر آن است، خودشان را نیروهایی قانونی و زیر نظر مجموعه ی دانشگاه و حراست معرفی کردند. برخوردشان در حد نصیحت و تذکر و دادن یک نمونه از آیین نامه ی پوشش به دانشجویان برای بارهای اول بود. اما در صورت تکرار و یا در صورت ایستادگی و اعتراض دانشجو (چون معمولا دانشجویان به دلیل ترس یا هر دلیل دیگری به حرفهایشان گوش می کردند و اعتراضی نمی کردند) با برخورد تندتر و خشن تری مواجه شده و به حراست دانشگاه یا کمیته ی انضباطی احضار می شدند و مورد بازخواست قرار می گرفتند و بعضا پای خانواده هایشان هم وسط کشیده می شد”.
در ادامه در مورد واکنش استادان و دانشجویان به اجرای طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه علم و صنعت و جو موجود در مقابل کلیه اقدامات و سرکوب ها سوال می کنم. پاسخگوی دوم در پاسخ به این پرسش می گوید: ” بیشتر دانشجویان و اساتید ناراضی اند اما من در مورد واکنش خاصی از جانب ایشان مطلع نیستم”.
پاسخگوی سوم اما پاسخ کامل تری دارد: ” ابتدا صحبت هایی با اساتید شد که بعضا مخالف و بعضا موافق طرح بودند. سپس تورمارهای اعتراضی دانشجویان دختر در دانشکده های مختلف با همکاری طیف مذهبی و بعضا دفاتر فرهنگی و بسیج دانشجویی جمع شد، سپس این طومار با قرار گرفتن در سلف و تریای پسران به امضای دانشجویان پسر نیز رسید و بین هزار تا 2 هزار نفر دانشجوی پسر در ساعاتی اندک آن را امضا کردند اما لحظاتی که مسئول این طومار از تریای پسران خارج شده بود، این طومار توسط حراست دانشگاه دزدیده شد. دو تجمع اعتراضی روبروی ساختمان ریاست دانشگاه انجام شد که در روز اول فقط دانشجویان دختر و در تجمع دوم هم دانشجویان دختر و هم دانشجویان پسر حضور داشتند. در ماه گذشته هم که 9 استاد دانشگاه علم و صنعت در نامه ای خطاب به علی لاریجانی رییس مجلس اعتراض خود به این مسأله را ابراز داشته بودند. پیش تر هم اساتید دیگری گفته بودند خودشان از طریق نهادهای قانونی (احتمالا مانند مجلس) پیگیر امور هستند و به دانشجویان توصیه می کردند شما فعلا اعتراضی نکنید تا ما از راهش مسائل را پیگیری کنیم”.
پاسخگوی اول درباره واکنش استادان نسبت به فضای موجود مثال های متعددی می زند: “در دانشکده استادی داریم که جلسه ی اول پسران را بیرون می کند و به دختران تذکر می دهد که اگر حجابشان را رعایت نکنند خودشان بروند حذف کنند. استادی داریم که اسم دختران را به دیوار می زند که به دفترش بروند و با الفاظ رکیک و حتی جنسی از دختران می خواهد که حجابشان را رعایت کنند. در دانشکده ما آسانسور ها برای “دختران و اساتید” و “پسران” جدا شده است. استادی داریم که دختری را برای آنکه سوار آسانسور پسران شده است مواخذه و حتی تهدید کرده است. اساتیدی هم داریم (داشتیم) که جبهه ی معقولانه ای به سیاست های دانشگاه می گیرند که متاسفانه یا اخراج شده اند و یا به اخراج تهدید شده اند. از سال گذشته تا کنون در دانشکده ی برق 4 نفر از اساتید برتر به جرم خودی نبودن اخراج شده اند”.
نگاهی اجمالی به اخبار و آمار منتشر شده در ماه های اخیر و همچنین اظهارات مصاحبه شوندگان در این گزارش کوتاه نشان می دهد که طرحی که در دانشگاه علم و صنعت در حال اجرا است، نه طرح پرجنجال “تفکیک جنسیتی” که پروژه حذف تدریجی زنان از عرصه این دانشگاه است. با در نظر گرفتن این نکته که همچنان اکثریت غالب ورودی های دانشگاه های فنی-مهندسی مانند علم و صنعت را پسران تشکیل می دهند، ایجاد محدودیت ها و محرومیت هایی از این دست برای دختران زمینه ساز حذف آن ها از تحصیل در رشته های فنی-مهندسی و به تبع آن حذف ایشان از بازار کار مرتبط و ایجاد اختلال در بخشی از فرآیند توانمندسازی زنان است که علیرغم کلیه فشارها و محدودیت های ایجاد شده توسط دولت و سایر نهادها، در سال های اخیر سرعت رشد و کیفیت قابل توجهی داشته است.
اجرای طرح سهمیه بندی و تفکیک جنسیتی در اکثر دانشگاه های ایران به ویژه دانشگاه علم و صنعت که در سال جاری به حذف نسبی دختران از محیط این دانشگاه منجر شده، جدیدترین فاز از پروژه‌ای است که چند سال است تلاش می کند دانشگاه ها را در ایران برای همیشه به یک نهاد غیر سازنده و خنثی تبدیل کند. این پروژه توسط جریانی اداره می‌شود که دانشگاه مستقل و پویا را مانعی برای دستیابی به اهداف سیاسی خود می داند. اخراج دانشجویان و استادان دگراندیش، پروژه های تعلیق و ستاره دار کردن دانشجویان و کنترل و سرکوب بی سابقه فضای دانشگاه ها با اقداماتی از قبیل نصب دوربین و در نهایت اجرای پیگیر طرح تفکیک جنسیتی، مجموعه اقداماتی است که بنیادگرایی حاکم در مقابله با نهاد جریان ساز دانشگاه انجام داده است و در پیشبرد آن اهتمام اساسی دارد.
و در این میان سرکوب ویژه زنان از طریق اعمال محدودیت ها و فشارهای قرون وسطایی در زمینه حجاب اجباری و نوع پوشش در دانشگاه ها و محروم کردن آنها از حق تحصیل برابر، گواه روشنی برای دشمنی آشکار و جدی حاکمیت با فرآیند پیشرفت و توانمندسازی زنان در تمام عرصه ها به ویژه آموزش محسوب می شود.
1- http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=127123
2- http://www.hamshahrionline.ir/print-136690.aspx
3- همان
4- http://www.hamshahrionline.ir/news-96009.aspx
5- http://www.dw-world.de/dw/article/0,,15331146,00.html