بیدارزنی: روز جهانی زن از ابتدا مناسبتی برای گرامیداشت زنان کارگر و مبارزه با سرمایه‌داری بوده است.
سال ۱۹۸۴ کلارا زتکین صفحاتی از جریده‌ی زنان سوسیال-دموکرات با نام «برابری» را که از سه سال پیش راه‌اندازی کرده بود به موضوع منازعه علیه جریان اصلی فمینیسم آلمانی اختصاص داد. زتکین نوشت «فمینیسم بورژوا و جنبش زنان پرولتاریا دو جنبش اجتماعی اساساً متفاوت هستند».
به گفته‌ی زتکین فمینیست‌های بورژوا از خلال نزاع میان جنس‌ها و ستیز بر ضد مردان طبقه‌ی خودشان، به دنبال اصلاحات هستند بدون اینکه موجودیت سرمایه‌داری را به پرسش بکشند. در مقابل زنان کارگر به واسطه‌ی جدال طبقه علیه طبقه و در نبردی مشترک با مردان طبقه‌ی خود به دنبال فراتر رفتن از سرمایه‌داری هستند.
تا سال ۱۹۰۰ زنان در حزب سوسیال-دموکرات آلمان (اس.پی.دی.) کنفرانس‌های شش ماه یک بار خود را درست پیش از کنفرانس‌های حزب برگزار می‌کردند؛ کنفرانس‌هایی که در آن‌ها پیرامون تمام موضوعات داغ جنبش زنان کارگر بحث می‌کردند. این توان ایدئولوژیک و سازمانی، جنبش زنان کارگر سوسیالیست آلمانی را به ستون اصلی جنبش زنان سوسیالیست جهانی تبدیل کرده بود.
در سال ۱۹۰۷ کنفرانس جهانی زنان سوسیالیست اولین گردهمایی خود را در شهر اشتوتگارت آلمان برگزار کرد و مهم‌ترین خواسته‌اش را چنین مطرح کرد: «حق رأی زنان جهان فارغ از در نظر گرفتن دارایی، مالیات، تحصیلات یا هرگونه مانع دیگری که ممکن است سد راه زنان طبقه کارگر برای بهره‌مندی از حقوق سیاسی‌شان شود». نمایندگان تأکید داشتند که مبارزه برای کسب حق رأی «نه در همراهی با جنبش زنان بورژوا بلکه با مشارکت احزاب سوسیالیست» انجام می‌شود.
دعوت به دوره‌‌ی بعدی کنفرانس جهانی زنان سوسیالیست، که سه سال بعد در کپنهاگ برگزار شد، همان وفاداری به نبرد طبقاتی پرولتاریا را به نمایش گذاشت: «ما از تمام احزاب سوسیالیست و سازمان‌های زنان سوسیالیست و همچنین همه سازمان‌های زنان کارگر که پایه و اساس مبارزات طبقاتی هستند دعوت می‌کنیم که نمایندگانشان در این کنفرانس شرکت کنند».
کشورهایی از سراسر اقیانوس اطلس در این کنفرانس شرکت کردند. سال پیش از آن زنان کارگر سوسیالیست آمریکا ۲۸ فوریه را «روز زن» نامگذاری کرده بودند و سال بعد کنفرانس کپنهاگ آن را رخدادی معرفی کرد که «توجه دشمنان ما را به خود جلب کرده است».
به دنبال حرکت رفقای آمریکایی، لوییس زیتس نماینده کشور آلمان پیشنهاد کرد روزی برای «روز جهانی زن» تعیین و سالانه جشن گرفته شود. زتکین و صد نماینده‌ی زن از هفتاد کشور دیگر با این پیشنهاد موافقت کردند.
قطعنامه‌ی روز جهانی زن به این ترتیب خوانده شد:
بنا بر توافق سازمان‌های سندیکاییِ سیاسی و طبقاتیِ طبقه کارگر کشورهای تحت پیمان، زنان سوسیالیست از همه ملیت‌ها باید روز جهانی زن را سازمان دهند و در این روز پیش از هر چیز حق رأی زنان را تبلیغ و ترویج کنند. این خواسته باید در پیوند با موضوع کلی زنان و بر اساس درک سوسیالیستی به بحث گذاشته شود.
منظور نمایندگان این کنفرانس از عبارت «درک سوسیالیستی» این بود که نه تنها حق رأی زنان را ترویج کنند بلکه قانون کار برای زنان کارگر، حمایت اجتماعی برای مادران و کودکان، رفتار برابر با مادران مجرد، فراهم کردن مهدهای کودک، توزیع رایگان غذا و امکانات آموزشی در مدارس و همبستگی جهانی را نیز در دستور کار قرار دهند.
به بیان ساده روز جهانی زن از ابتدا روز جهانی زنان کارگر بود. با اینکه هدف اول آن کسب حق رأی برای زنان جهان بود اما آرمان‌های آن بسیار والاتر بودند: براندازی سرمایه‌داری و پیروزی سوسیالیسم، لغو برده‌داری مزدی کارگران و برده‌داری خانگی زنان از طریق اجتماعی کردن کار آموزش و مراقبت.
اولین روز جهانی زن
اولین روز جهانی زن نه در ۸ مارس بلکه در ۱۹ مارس ۱۹۱۱ برگزار شد. این تاریخ به یاد انقلاب ۱۸۴۸ برلین انتخاب شده بود. روز قبل از آن یعنی ۱۸ مارس به «شهدای قهرمان مارس» اختصاص داده می‌شد.
در آلمان دو و نیم میلیون اعلامیه با موضوع مشارکت در روز جهانی زن تهیه و توزیع می‌شد. اعلان جریده «برابری» پیرامون این روز چنین بود: «رفقا! زنان و دختران کارگر! ۱۹ مارس روز شماست. حق شماست. پشت خواسته شما سوسیال-دموکراسی و کار سازمان‌یافته قرار دارد. زنان سوسیالیست همه کشورها با شما متحد هستند. ۱۹ مارس باید روز شکوه شما باشد!»
در آلمان بیش از یک میلیون زن، که عمدتاً از سوی حزب سوسیال-دموکرات آلمان و اتحادیه‌ها متشکل شده بودند، در خیابان‌ها فریاد «پیش به سوی حق رأی زنان» را سر می‌دادند و خواستار برابری سیاسی و اجتماعی بودند. آن‌ها «گردهمایی‌های سیاسی عمومی پرآوازه»ای را ترتیب دادند -چهل و دو نشست فقط در آلمان برگزار شد- و پیرامون موضوعاتی بحث کردند که زندگی‌هایشان را تحت تأثیر قرار داده بود.
سال ۱۹۱۴ گرامیداشت روز جهانی زن در ۸ مارس به شکل یک حرکت جهانی برگزار شد. سمبل این مناسبت پوستری بود با شعار «روز زن/ ۸ مارس ۱۹۱۴- پیش به سوی حق رأی زنان» و تصویر زنی که لباسی مشکی به تن داشت و پرچم سرخ را تکان می‌داد. در آلمان -که مشغول غلبه بر آشفتگی حاصل از جنگ جهانی اول بود- پلیس نصب پوسترها و یا توزیع آن‌ها در مکان‌های عمومی را ممنوع کرده بود. چهارمین روز جهانی زن حرکتی جمعی برضد یک جنگ امپریالیستی بود که سه ماه بعد به وقوع پیوست.
سه سال بعد وقتی‌که انقلاب فوریه روسیه را به لرزه درآورد ۸ مارس اهمیتی تازه پیدا کرد (۲۳ فوریه در تقویم جولین مقارن با ۸ مارس در تقویم میلادی است). زنان کارگر روس نقش به‌سزایی در آن انقلاب داشتند. با وجود مخالفت احزاب از جمله بولشویک‌ها آن‌ها تظاهرات روز جهانی زن را به یک اعتصاب فراگیر تبدیل کردند که کل طبقه‌ی کارگر پتروگراد را تحت تأثیر قرار داد و انقلاب روسیه از دل آن زاییده شد.
همچنین بخوانید: زنانی که پایه گذار تغییرند
جنگ راه افتاد!
آگوست ۱۹۱۴ جنگ جهانی اول شروع شد و عصر جدیدی را در رشد و گسترش جنبش جهانی زنان سوسیالیست رقم زد. کل انترناسیونال دوم –و بنابراین جنبش جهانی زنان سوسیالیست- در راستای تعصبات میهن‌پرستانه به شاخه‌های ملی تقسیم شد. حزب سوسیال-دموکرات آلمان (و کمیسیون عمومی سندیکاها که به این حزب وابسته بود) با ممنوع کردن تظاهرات انتقادیْ سیاست «صلح اجتماعی» را تصویب کرد. آن‌هایی که این ممنوعیت را زیر پا گذاشتند و روز جهانی زن را به صورت عمومی جشن گرفتند از سوی دولت و پلیس سرکوب شدند.
در اوایل نوامبر ۱۹۱۴ کلارا زتکین سخنرانی قرایی برضد جنگ و در حمایت از یک حرکت جمعی به سوی صلح ایراد کرد و در آن «زنان سوسیالیست همه‌‌ی کشورها» را مخاطب قرار داد. کلارا زتکین در مخالفت با امپریالیسم سومین و آخرین کنفرانس زنان سوسیالیست را در آوریل ۱۹۱۵ ترتیب داد. (لنین به همراهی یک هیئت بلشویکی از جمله همسرش کروپسکایا و لیلینا زینوویف در این کنفرانس شرکت کرد.)
در همان حال که جنگ امپریالیستی پیرامون آن‌ها در جریان بود این کنفرانس فریاد نبرد جهانی «جنگ علیه جنگ» را سر داد. زتکین بعد از بازگشت به آلمان به جرم توزیع مانیفست که جزوه‌ای غیرقانونی بود دستگیر شد.
یادمان سالانه
بعد از فروپاشی دومین امپراطوری آلمان و تشکیل شوراهای کارگران و سربازان در سرتاسر این کشور در نوامبر ۱۹۱۸ بورژوازی یک ضد انقلاب دموکراتیک را به وجود آورد. آن‌ها حق رأی را به زنان اعطا کردند اما در وایمار پارلمان و مجلس مؤسسان متشکل از نمایندگان شوراهای کارگران تأسیس شد.
احکام و پیشنهادات بورژوایی را فریدریش ایبِرت نخستین رئیس‌جمهور وایمار (و به گفته کارل اسکورسکی «استالینِ سوسیال-دموکراسی») اجرا می‌کرد. توسط او -و بوروکراسی اتحادیه- خواسته حق رأی زنان جهان که از سوی جنبش انقلابی کارگر به عنوان یک خواسته موقت تصویب شده بود به سدی بر سر راه انقلاب سوسیالیستی تعبیر شد.
از آنجا که روز جهانی زن از شاخه چپ جنبش زنان کارگر نشئت گرفته بود رهبری حزب سوسیال-دموکرات آلمان گرامیداشت ۸ مارس را از دستور کار خارج کرد.
حزب کمونیست برای آن‌که اعتبارش به خدشه نیفتد روز جهانی زن را با شعار «با تمام قدرت به سوی شوراها! با تمام قدرت به سوی سوسیالیسم!» جشن گرفت و این روز در ژوئن ۱۹۲۱ به کوشش کلارا زتکین رسمی شد. دومین کنفرانس جهانی زنان کمونیست به ریاست زتکین و در مسکو برگزار شد و آنجا اعلام شد که از این پس روز جهانی زن در تمام دنیا در تاریخ ۸ مارس جشن گرفته می‌شود.
از آن زمان تا امروز روز جهانی زن در کشورهای سراسر جهان جشن گرفته می‌شود و به یاد آورنده‌ی توان انقلابی زنان کارگر است.
منبع: جاکوبین