بیدارزنی: وقتی داشتم خودم را برای رفتن به عدن، بندری در یمن جنوبی، آماده می‌کردم همکارم به من هشدار داد که «خودت را آماده کن»، به آنجا می‌رفتم تا تأثیر ویرانگر جنگ را در کشور بر زنان و کودکان پوشش دهم. «وضعیت آنجا بدترین چیزی بود که تا به حال دیده‌ام.»
در سال ۲۰۱۵ ائتلافی متشکل از ۹ کشور به رهبری عربستان سعودی و به پشتیبانی آمریکا و انگلیس شروع به بمباران شورشیان حوثی کردند. حوثی‌ها یک گروه شبه‌‌نظامی از شیعیان زیدی در بخش شمالی یمن هستند. این گروهِ تحت حمایت ایران کنترل بخش‌های زیادی از یمن را در دست گرفته است. ائتلاف بین‌المللی بخشی از مناطق تصاحب‌شده را پس گرفته اما سنعا و بندر مهم و کلیدی حدیده هنوز در تصرف حوثیان است؛ بندری که بیشتر کمک‌های بشردوستانه از اینجا وارد کشور می‌شود.
طبق اعلان رسمی تعداد قربانیان این جنگ بیش از ۱۰ هزار نفر بوده اگرچه احتمالاً بیشتر از این تعداد باشند. جنگ ۱۴ میلیون نفر را به آستانه قحطی و گرسنگی کشانده است. بیشتر آوارگان را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند که حالا در اردوگاه‌های موقت یا زاغه‌نشین‌های حومه عدن زندگی می‌کنند. بیشتر آنها بی‌سواد هستند و مجبورند برای دریافت کمک‌های بشردوستانه التماس کنند و به آنها وابسته باشند. بر اساس گزارش سازمان ملل، جنگ نهادهای دولتی‌ای را نابود کرده که مسئول حفاظت از آسیب‌‌پذیرترین اعضای جامعه در برابر خشونت بوده‌اند. در یمن ۲۲.۲ میلیون نفر نیازمند کمک هستند که از این تعداد بیش از ۳ میلیون زن و کودک در خطر خشونت خانگی، خشونت جنسی و تجاوز هستند.
همچنین بخوانید: ویژه نامه روز جهانی زن: زنان، جنگ و پناهندگی
به گزارش فعالان حقوق زنان حاضر در این منطقه، قلمرویی که به لحاظ رسمی به شمال یمن موسوم است و پایتخت نیز جزئی از آن است همیشه سرکوبگر بوده است. این در حالی است که منطقه‌ای که زمانی یمن جنوبی نام داشت و در سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۹۰ یک کشور مستقل بود سردمدار حقوق زنان در شبه‌جزیره عربستان به شمار می‌رفت. سال‌های پس از استقلال یمن جنوبی از بریتانیا در سال ۱۹۶۷ دوران طلایی برای زنان بود، زنان تحصیل‌کرده و شاغل بودند و به اندازه مردان قدرت و توانایی داشتند. قانون مصوب سال ۱۹۷۴ یک دستور کار مترقی در زمینه حقوق زنان وضع کرد که به زنان اجازه می‌داد در برخی موقعیت‌ها همانند مردان بتوانند درخواست طلاق دهند، رضایت زنان پیش از ازدواج را شرط لازم می‌شمرد و حداقل سن ازدواج را ۱۶ سال تعیین می‌کرد.
در سال ۱۹۹۰ که یمن شمالی و جنوبی با هم متحد و به یک کشور تبدیل شدند اوضاع کم‌کم تغییر کرد و توازن قدرت به نفع سیاست‌ها، فرهنگ و آداب و رسوم شمال تثبیت شد. در همان سال عربستان سعودی همسایه شمالی یمن اجاره اقامت کارگران یمنی را به دلیل حمایت این کشور از عراق به حالت تعلیق درآورد. عراق به خاک کویت تجاوز کرده بود و با عربستان سعودی و اتحادی از نیروهای حامی آن کشور در خلیج فارس می‌جنگید. سعودی‌ها قصد داشتند وهابیت را گسترش دهند که یک فرقه بنیادگرا از اسلام سنی بود و حقوق زنان و نقش آنها در جامعه را در سطح منطقه به شدت محدود می‌کرد. به این ترتیب صدها هزار نفر از مردان یمنی در حالی‌که این ایدئولوژی را با خود به همراه داشتند و در مساجد و مدارس سعودی تربیت شده بودند از عربستان سعودی خارج شدند.
نیسما منصور کنشگر و دانشجوی ۲۴ ساله رشته مهندسی از عدن زمانی را به یاد می‌آورد که هیچ دیوار بتنی‌ای وجود نداشت و کودکان می‌توانستند آزادانه در خیابان‌های آرام بازی کنند. او می‌گوید «این مسئله‌ی زنانتان را بپوشانید درست بعد از اتحاد ظهور کرد». «حالا به ندرت می‌توانی زنی را ببینی که صورتش را نپوشانده باشد. همه بسیار محافظه‌کارتر از قبل از تو می‌پرسند: چرا بیرون می‌روی؟ چرا کار می‌کنی؟ چرا دوستان مرد داری؟ حتی خود دختران نیز در حال انطباق با این ذهنیت هستند».
منصور با نهاد پیشگامانه پیگیری صلح[۱] کار می‌کند که نهادی متشکل از کنشگران زنی است که از جامعه جهانی می‌خواهند زنان را نیز در مذاکرات صلح آینده میان حوثی‌ها و دولت یمن که در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده شرکت دهند. (بعد از موافقت حوثی‌ها با توقف پرتاب راکت و حملات موشکی عربستان و متحدانش، دولت یمن قبول کرد در مذاکرات صلح سوئد تحت پشتیبانی سازمان ملل شرکت کند.)
او معتقد است اگر زنان در نظر گرفته نشوند یمن هرگز به ثبات و امنیت نخواهد رسید. منصور در مقام یک مهندس همچنین خواهان آن است که در پروسه بازسازی یمن پروژه‌های حساس به جنسیت تعریف شوند مثلاً چاه‌ها به روستاهای دورافتاده نزدیک‌تر باشند تا زنان مجبور نباشند راه درازی را طی کنند و امنیت خود را برای دسترسی به آب و انجام کارهای روزانه به خطر اندازند.
شورای انتقالی جنوبی یک سازمان تحت حمایت امارات متحده عربی و متشکل از رهبران استانی است که طرفدار جدایی جنوب هستند. این شورا برای روز ۱۴ اکتبر و به مناسبت گرامیداشت شورش سال ۱۹۶۳ در یمن جنوبی در برابر حکومت استعماری بریتانیا یک گردهمایی ترتیب داده بود اما در لحظه آخر برنامه را لغو و اعلام کرد که می‌خواهند هزینه‌های آن را به پروژه‌های بشردوستانه اهدا کنند.
در اوایل سال جاری (سال ۲۰۱۸) رشد جنبش جدایی‌طلبان موجب درگیری‌های جناحی میان ائتلاف حمایت‌شده از سوی عربستان شد و چشم‌انداز تجزیه مسالمت‌آمیز یمن را پیچیده‌تر کرد. به گفته مقامات سازمان ملل اگرچه کمیته بین‌المللی صلح خواسته‌های شورا را تصدیق می‌کند اما آنها بخشی از مذاکرات صلح پیش رو در سوئد نیستند.
با وجود اینکه مراسم بزرگداشت لغو شده بود صدها نفر به میدان شهر آمدند. جشن برگزار شده بود اما فضا ملتهب بود. گروه‌های راهپیمایی‌کننده از میان جمعیت مردانی عبور می‌کردند که قات میزدند[۲]. وانت‌های باربری با مسلسل‌های سوار بر پشتشان به آرامی در خیابان حرکت می‌کردند و مردان جوان مسلح با هیجان پیاده و سوار می‌شدند.
در سن اصلی، رهبران سیاسی اعم از زنان و مردان برای جمعیت رو به گسترش با احساس سخنرانی می‌کردند. نیمی از سن را زنان تشکیل می‌دادند. کنشگران زن، پوشیده در نقاب‌ها و عباهاشان، بدن‌های سیاه‌پوششان را با بنرهایی مزین کرده بودند که پرچم جنبش جدایی‌طلب جنوب را به نمایش می‌گذاشتند. آنها کیف‌های صورتی به همراه داشتند که پیام‌هایی با محتوای توانمندسازی زنان روی آنها نوشته شده بود و با شور و اشتیاق فراوان در میان جمعیت سرود می‌خواندند. یکی از کنشگران یک روز قبل می‌گفت «آنها می‌توانند ما را زنده زنده بسوزانند یا فرزندانمان را جلوی چشممان آتش بزنند». «ما حاضریم اینجا بمیریم اما خواهان حقوق بشر هستیم.»
بعد از تقریباً ۳۰ دقیقه بین دو تن از میان جمعیت نزاعی درگرفت و جمعیت روی سن را دچار وحشت کرد. در کمتر از یک ثانیه صدها نفر از هم پاشیدند و میدان را خالی کردند. کنشگران در حالی‌که سرهاشان را تکان می‌دادند و خنده ملایمی می‌کردند به خیابان آرامی رفتند که در پشت سن قرار داشت. یکی از آنها که پسر کوچکش همراهش بود نیز داشت زیر لب می‌خندید. او به من گفت «نگران نباش، اوضاع خوب است. در امان هستی.»
وقتی از او پرسیدم آیا کار درستی بوده که یک کودک را به مراسمی با این همه مرد مسلح آورده گفت او می‌خواهد فرزندانش این فداکاری‌ها برای رسیدن به آزادی و برابری را درک کنند و فکر نکنند آنها اموری مسلم و بدیهی هستند و آسان به دست آمده‌اند. این زنان دورانی را به یاد می‌آوردند که در سواحل شهرهای جنوبی بدون نیاز به پوشاندن سرهایشان قدم میزدند و بستنی می‌خوردند و آزادانه زندگی می‌کردند. بدون اینکه به فکر انتقام از جماعت چشم‌چران مردان بنیادگرای جوان باشند که اکنون با موتورسیکلت‌هایشان در خیابان‌های عدن می‌گردند.
منبع: https://www.nytimes.com/2018/11/20/magazine/yemen-war-women.html
[۱] Peace Track Initiative
[۲] قات زدن به عمل مکیدن تدریجی شیره برگ گیاه قات گفته می‌شود که نوعی مخدر است.