{{تا قانون خانواده برابر}}: در روزهای پایانی سال هشتاد و نه، سازمان کار آخرین آمار خود را از وضعیت بازار کار و میزان نرخ بیکاری اعلام نمود. آماری که ارائه آن واکنش های منفی بسیاری را به دنبال داشت به طوریکه جمشید انصاری نماینده زنجان در مجلس این آمار را فاقد اعتبار دانست و گفت: بر اساس اطلاعاتی که داریم نرخ بیکاری تا پایان تابستان 89، 15.5 درصد بوده که به دلیل افزایش نرخ بیکاری اعلام آن صلاح دیده نشده است. [این درحالی ست که وزیرکار نرخ بیکاری تا پایان سال 89 را تنها 10.9 درصد اعلام نموده است.->http://www.khabaronline.ir/news-140537.aspx] اما موضوعی که در این نوشته به آن پرداخته می شود، نرخ میزان مشارکت زنان در بازار کار فعلی ایران است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی سازمان کار هم اکنون تنها 13 درصد از زنان در بازار کار اشتغال دارند که طبق بررسی های صورت گرفته از این میزان 82.38 درصد از زنان در بخش های فرهنگی و آموزشی اشتغال دارند و سهم مشارکت زنان در حوزه های فنی و مهندسی کمتر از 5درصد می باشد. اما با توجه به فزونی جمعیت دختران تحصیلکرده در سالهای اخیر، نرخ پائین مشارکت زنان در بازار کار را چگونه می توان توجیه نمود؟ دلایل حضور اندک زنان در حوزه های فنی و مهندسی را به چه عواملی می توان مرتبط دانست؟
امروزه یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع، بهره وری درست و حداکثری آنها از منابع نیروی انسانی برشمرده می شود و از آن جا که زنان نیمی از نیروی انسانی در هر جامعه ای را تشکیل می دهند، جوامع امروزی در مسیر توسعه یافتگی خود نیاز به حضور و مشارکت هرچه بیشتر زنان در اجتماع دارند. اما زنان همواره برای پذیرش و حضور خود در اجتماع با چالش ها و مشکلات زیادی دست به گریبان بوده اند. زنان کشورهای توسعه یافته با خودباوری و فرهنگ سازی های انجام گرفته از سوی دولت هایشان، امروزه بعد از سالها مبارزه توانسته اند به حقوق نسبتاً برابری با مردان در سطح جامعه و محیط های کاری خود دست پیدا کنند. راهی که زنان در کشورهای درحال توسعه برای رسیدن به جایگاه واقعی شان در سطح جامعه می بایست طی کنند. اما چالش ها و موانع پیش روی زنان در بحث اشتغال و ورود به بازارکار در ایران را به چه عواملی می توان مرتبط دانست؟
علیرغم آنکه اقتصاد همواره مهمترین عامل تأثیرگذار در بحث اشتغال زنان عنوان شده است اما بر اساس بررسی های انجام گرفته شده بسیاری بر این باورند که فرهنگ و ارزش های رایج در یک جامعه تأثیر مستقیمی بر میزان مشارکت زنان در سطح اجتماع و بالتبع اشتغال آنها داشته است. هنور بر اساس ارزشهای رایج در جامعه بسیاری از رشته های تحصیلی و مشاغل، مرد محور باقی مانده اند و والدین علایق دخترانشان را به سمت و سوی رشته های تحصیلی و مشاغلی که بر اساس همان باورها برای زنان و دختران مناسبت تر است سوق می دهند (تقسیم سنتی مشاغل بر حسب جنسیت). همین تربیت سنتی موجب می گردد که بسیاری از دختران توانایی ها و ظرفیت های درونی خود را به درستی نشناسند و باور نکنند. یکی از دلایل گرایش پائین دختران به رشته هایی نظیر ریاضی- فیزیک، هنر و فنی- حرفه ای در مقاطع قبل از ورود به دانشگاه را می توان در همین تربیت سنتی و تقسیم بندی مشاغل بر اساس جنسیت در خانواده ها دانست.
اما در بحث اجتماعی، زنان همواره با مشکلات و موانع بیشتری روبرو بوده اند. که از جمله این موانع می توان به موارد زیر اشاره داشت:
– {{تفکیک جنسیتی در نظام آموزشی:}} از آنجا که بر اساس باورهای رایج در جامعه و سیاست های مصوب در خصوص اشتغال زنان، مهمترین نقش برای یک زن، همواره نقش مادری و همسری شناخته شده است؛ دختران در مقاطع قبل از ورود به دانشگاه در مدارس و سایر گروه های آموزشی بر اساس همین نگاه کلیشه ای عموماً به سمت رشته ها و مشاغلی گرایش داده می شوند که در آن به این الگوی رفتاری زن خدشه ای وارد نگردد. بر این اساس گرایش دختران به رشته های علوم انسانی و تجربی همواره بیشتر از رشته های ریاضی، فنی و حرفه ای بوده است. این سیاست های محدود کننده در هنگام ورود دختران به دانشگاه و انتخاب رشته های تحصیلی مورد نظرشان هم دیده می شود و متأسفانه علیرغم آنکه در سالهای اخیر محدودیت مشارکت زنان در برخی از رشته های تحصیلی لغو شده است اما همچنان دختران هنگام ورود به دانشگاه و انتخاب رشته تحصیلی از ورود به برخی رشته ها منع می شوند. ممنوعیت هایی که نهایتاً به محدودیت های شغلی آنها هنگام ورود به بازار کار منجر خواهد شد.
– {{قوانین ناظر بر اشتغال زنان:}} بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، شغل اصلی برای زنان همسری و مادری تعریف شده است. در ماده 5 این مصوبه مشاغل بر اساس تفکیک جنسیتی به 4 گروه تقسیم شده اند:
الف: مشاغلی که پرداختن بدان از سوی زنان مطلوب شارع است مانند مامایی و رشته هایی از پزشکی و تدریس
ب: مشاغلی که با ویژگی های بانوان از لحاظ روحی و جسمی متناسب است، مانند علوم آزمایشگاهی، مهندسی الکترونیک، داروسازی، مددکاری، مترجمی.
ج: مشاغلی که هیچ گونه مزیت و برتری در آن برای شاغلان زن و مرد وجود ندارد و یا انتخاب آن به صورت طبیعی صورت می گیرد و ملاک آن تخصص و تجربه است نه جنسیت (کارگری ساده در سایر رشته های فنی و خدماتی)
د: مشاغلی که یا به دلیل منع شرعی یا شرایط خشن کار و یا به دلیل ارزش های اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی برای بانوان نامناسب است مانند قضا و آتش نشانی.
– {{رویکرد تفکیک جنسیتی در هنگام استخدام ادارات و ارگان ها:}} به دلیل نگاه سنتی حاکم بر بسیاری از سازمان ها و ارگان های دولتی زنان غالباً با رویکرد تفکیک جنسیتی در هنگام استخدام مشاغلی نظیر مشاغل فنی و مهندسی که مأموریت های خارج از اداریِ بیشتری نسبت به سایر مشاغل دارند، مواجه می گردند. بسیاری از این مشاغل همچنان از سوی مدیران ادارات و ارگان های دولتی به عنوان یک کارنامناسب برای زنان تلقی می شوند. در بخش خصوصی نیز علیرغم افزایش سطح تحصیلات زنان و افزایش آموزش و مهارت های آنها همچنان به زنان به عنوان یک نیروی کار ارزان نگاه می شود و بسیاری از کارفرمایان به دلیل ترس از ترک کار پس از ازدواج و مرخصی های پس از زایمان از استخدام زنان سرباز می زنند یا آنها را با دستمزدهای پائین تر از مردان استخدام می کنند.
– {{قوانین ناظر بر خانواده:}} بر اساس ماده ی 1117 قانون مدنی شوهر می تواند همسر خود را از حرفه یا صنعتی که به زعم او منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن می باشد منع کند. همین امر موجب می گردد بسیاری از زنان به خاطر عدم موافقت شوهران خود علیرغم تحصیلات عالی و توانایی های بالایی که دارند از ورود به اجتماع و بازار کار محروم گردند.
موارد مطرح شده تنها بخشی از موانع و مشکلاتی ست که زنان هنگام ورود به بازارکار با آن روبرو هستند. بی شک زنان برای رسیدن به جایگاه واقعی خود در اجتماع نیاز به بازنگری جدی در این زمینه دارند. امید است که در آینده با:
– خودباوری و آگاهی بیشتر زنان نسبت به توانایی ها و ظرفیت های وجودی خود
– اصلاح نظام آموزشی و سوق دادن علایق دختران به تحصیل در رشته هایی که امروزه در جامعه نیاز به آن بیشتر احساس می شود مثل ریاضی- فیزیک، هنر و فنی – حرفه ای
– اصلاح نظام گزینش دانشجو و رفع هرگونه محدودیت و تبعیض بر محدود سازی ورود دختران به برخی رشته های تحصیلی
– بازنگری قوانین رسمی ناظر بر اشتغال زنان و دفاع از شایسته سالاری و مبارزه با تبعیض های جنسیتی در هنگام استخدام در ادارات و ارگان های دولتی و خصوصی
– و مهمتر از تمامی موارد ذکر شده با فرهنگ سازی و ایجاد زمینه مناسب جهت پذیرش و ورود زنان به جامعه و بازارکار، شاهد احیای جایگاه واقعی زنان و مشارکت هرچه بیشتر و موثر آنها در زمینه های مختلف اجتماعی باشیم.
{{منابع:}}
– قوانین و مقررات مربوط به اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران
– «قانون حمایت خانواده» مصوب 1353
– منشور حقوق و مسؤلیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/6/1383
– آرتیدار، طیبه، قوانین و مقررات ویژه زنان در جمهوری اسلامی ایران، ویرایش 2، تهران: برگ زیتون، 1379.