بیدارزنی: صحبت کردن درباره مسائل جنسی بهخصوص مسائل جنسی مرتبط با زنان برای مدتزمان طولانی تابو بوده است. امروزه اما در مجلات، شبکههای تلویزیونی و فضای مجازی، این موضوع آشکارا به بحث کشیده میشود. نکته مهمتر این که، زنان بهطور فزاینده آگاهیشان نسبت به مسائل جنسی و سلامت جنسی خود در حال افزایش است. زنان در سنین مختلف در حال یادگیری بیشتر در ارتباط با تمایلات جنسی خود هستند.
تمایلات جنسی[۱] چیست؟
تمایلات جنسی یک زن همانند تمایلات جنسی در مردان، شامل طیف گستردهای از فعالیتهای فیزیکی و تجربیات روانی است. تمایلات جنسی تنها محدود به عمل جنسی نمیشود. احساسی که نسبت به خود و یا دیگران دارید و احساسی که به رابطه جنسی و تجربیات گذشته خود دارید، همه و همه تمایلات جنسی امروزه شما را میسازد. احساس شما نسبت به شریک جنسیتان و ارتباطی که با او دارید قطعا بر روی احساس رضایت جنسیتان تأثیر میگذارد .
تمایل زنان به سکس و تحریکات جنسیِ آنها، طیف گستردهای دارد. اوج تمایلات جنسی زنان در سیسالگی و اوایل چهلسالگی است. دورهای که زنان رضایتبخشترین تجربیات جنسی خود را در طول زندگی تجربه میکنند.
وضعیت زندگی، سن، سطح هورمونها، وضعیت کلی سلامت و رفاه میتواند بر کیفیت تجربیات جنسی زنان مؤثر باشد. مشکل جنسی به هرگونه مشکلی که بر میزان رضایت یک زن از فعالیت جنسیاش تأثیر بگذارد، گفته میشود.
چرخه واکنش جنسی:
برای درک چرایی وقوع مشکلات جنسی، آشنایی با چرخه واکنش جنسی ضروری است. این چرخه برای زنان و مردان یکسان است؛ اگرچه زمان و تغییرات فیزیکی در زنان و مردان با هم متفاوت است.
چرخه واکنش جنسی در زنان دارای چهار مرحله است:
- تمایل (اشتیاق): تمایل، نقطه شروع یک رابطه جنسی سالم است که موجب افزایش احساس رضایت و برانگیختگی نسبت به رفتارهای جنسی میشود. احساس اشتیاق، بالا رفتن ضربان قلب و تند شدن تنفس و گرگرفتگی ازجمله علائم این مرحله است.
- تحریک (دوامِ برانگیختگی جنسی): تحریک جنسی از طریق حواس لامسه، بینایی شنوایی، بویایی، چشایی یا تخیل و فانتزی- که موجب ایجاد تغییرات فیزیکی در زن میشود- به وجود میاید. خارج شدن ترشحات واژنی و مرطوب شدن واژن (مهبل) از جمله این تغییرات است، این ترشحات، همچون روان کننده در زمان دخول عمل میکند، واژن گشادتر میشود، کلیتوریس بزرگتر میشود و نوک پستانها سفت میشوند.
- ارگاسم (اوج لذت جنسی): در اوج برانگیختگی، عضلات واژن بهصورت منظم منقبض میشوند. همین امر احساس لذت را برای زن به دنبال دارد؛ که از آن بهعنوان ارگاسم یا اوج لذت جنسی یاد میشود.
- آرامش: واژن، کلیتوریس و عضلات اطراف واژن به حالت طبیعی اولیه خود باز میگردند. احساس رضایت، آرامش و خوابآلودگی از جمله علائم این مرحله است.
هر زن مراحل این چرخه را بسته به ویژگیهای منحصر به فرد خود طی میکند. مشکلات جنسی زمانی پیش میآید که هرکدام از مراحل فوق به دلیلی رخ ندهد.
علائم مشکلات جنسی در زنان:
انواع مشکلات جنسی در زنان میتوانند مطابق با هرکدام از مراحل ذکر شده در چرخه واکنش جنسی رخ دهند. ناتوانی در رسیدن به هرکدام از این مراحل میتواند به احساس عدم رضایت جنسی منجر شود. این مشکلات میتوانند برای زنان استرسزا و ناراحتکننده باشند زیرا هرکس شایسته داشتن یک زندگی رضایتبخش جنسی است. این مشکلات همچنین میتوانند برای شریک جنسی زن نیز ناراحتکننده باشند و بر روی رابطه آنها تأثیر منفی بگذارند.
مشکلات جنسی زنان:
اغلب مشکلات جنسی گزارششده از سوی زنان را میتوان در سه دسته کلی تقسیمبندی کرد:
- نداشتن تمایل جنسی: عدم میل جنسی از جمله مشکلات متداول در زنان و مردان است. نداشتن تمایل جنسی، چرخه واکنش جنسی را در همان ابتدا و پیش از شروع متوقف میکند. نداشتن میل جنسی در برخی از افراد موقتی است و برای عدهای مشکلی مداوم است.
- عدم برانگیختگی و یا رسیدن به ارگاسم: ناتوانی در رسیدن به مرحله برانگیختگی در اغلب مواقع به عدم تمایل و کشش جنسی برمیگردد. در برخی موارد، زنان میل جنسی را در خود احساس میکنند اما به مرحله برانگیختگی نمیرسند. ارگاسم ممکن است به تأخیر بیفتد یا در مواردی بهطور کلی اتفاق نیفتد. این امر میتواند برای زنی که از مرحله میل جنسی و برانگیختگی گذشته است، بسیار استرسزا باشد و چرخه معیوبی را به وجود آورد که میل جنسی در زنان را به دلیل نرسیدن به مرحله ارگاسم از بین ببرد. براساس آمار ۳ تا ۷ درصد زنان از نوعی از اختلال در ارگاسم رنج میبرند.
- درد در هنگام دخول: درد در هنگام دخول (مقاربت دردناک) همانند سایر مشکلات جنسی غیرمتداول نیست. این امر میتواند به عدم تمایل زنان به داشتن رابطه جنسی منجر شود.
دلایل مشکلات جنسی زنان:
مشکلات جنسی دلایل متنوع و پیچیدهای دارند. برخی از مشکلات، مشکلات جسمی قابل بازگشت هستند. برخی مشکلات بنیادیتر هستند که میتوانند ناشی از بیماریهای جدی، شرایط دشوار زندگی یا مشکلات روحی باشند.
موارد زیر میتوانند مشکلات جنسی را در افراد به وجود آورند:
- مشکلات ناشی از یک رابطه نابرابر: داشتن اختلاف در سایر جنبههای زندگی مانند اشتغال، پرورش کودکان، مشکلات مادی میتوانند موجب بروز مشکلات جنسی در افراد شوند. اعمال قدرت و سایر آزار و اذیتها از سوی یکی از طرفین رابطه میتواند آثار مخربی بر رابطه جنسی دو طرف داشته باشد. این معضلات میتوانند مانعی برای ابراز تمایل و خواستههای جنسی از سوی زن به شریک جنسیاش شود.
- مشکلات عاطفی: افسردگی، اضطراب (درخصوص رابطه جنسی یا سایر چیزها)، استرس، خشم و احساس گناه میتوانند بر عملکرد و رفتار جنسی زنان تأثیر بگذارند.
- عدم برانگیختگی و تحریکشدگی کافی: عدم آگاهی زن و یا شریک جنسی او در ارتباط با تحریکات جنسی و واکنش به آنها میتواند از رسیدن به احساس رضایت جنسی در زنان جلوگیری کند. ارتباط نادرست و عدم علاقه بین طرفین هم میتواند یکی از موانع احساس رضایت جنسی در زنان باشد.
- مشکلات و بیماریهای مختص به زنان: برخی از اختلالات و بیماریها در زنان میتوانند موجب رابطه جنسی دردناک و کاهش احساس رضایت جنسی زنان شوند:
- خشکی واژن: رایجترین دلیل خشکی واژن در زنان جوان عدم تحریک و برانگیختگی کافی است. در زنان مسنتر کاهش سطح استروژن قبل از یائسگی و یا در دوران یائسگی از دلایل اصلی خشکی واژن است. ترشحات کم و خشکی واژن همچنین ممکن است به عدم تعادل هورمونی، سایر بیماریها و استفاده از داروهای خاص مرتبط باشد. خشکی واژن میتواند از برانگیختگی زن جلوگیری کند و یا به نزدیکی دردناک منتج شود.
- واژینیسموس: انقباض و درد ناگهانی در عضلات اطراف واژن که موجب سفت شدن واژن میشود. این انقباض ممکن است از ورود جسم خارجی به درون واژن به طور کلی ممانعت کند و یا اینکه موجب دخول دردناک شود. واژینیسموس ممکن است به دلیل زخم یا آسیب ناشی از عمل جراحی، آزار و اذیت، عفونت و یا زایمان یا التهاب ناشی از وسایل پیشگیری از بارداری مثل اسپرم کشها و یا کاندوم به وجود آید. ترس، ازجمله عوامل دیگر این مشکل است.
- بیماریهای مقاربتی: سوزاک، تبخال، زگیل تناسلی، کلامیدیا، سفلیس و سایر بیماریهای عفونی که از طریق رابطه جنسی گسترش مییابند، میتوانند موجب تغییر در اندام تناسلی شوند که رابطه جنسی دردناک را به دنبال دارند.
- واژینیت (عفونت واژن): التهاب بافت درون واژن که به دلیل عفونت ایجاد میشود. عفونت واژن از جمله عوامل رابطه جنسی دردناک است.
- اندومتریوز[۲]، تودههای لگنی، کیست تخمدان و زخمهای ناشی از جراحی: هرکدام از موارد ذکرشده میتوانند موجب انسداد و تغییرات فیزیکی که مانع دخول میشوند یا رابطه جنسی را دردناک و آزاردهنده میسازند شوند.
- بیماری التهابی لگن: عفونت واژنی که به دهانه رحم، رحم و تخمدان سرایت کرده است. این بیماری با درد همراه است که رابطه جنسی را بسیار دردناک میکند.
- تغییرات فیزیکی: بسیاری از تغییرات فیزیکی و یا استفاده از داروهای مختلف میتوانند به کاهش رضایت زنان در رابطه جنسی منجر شوند:
- خستگی
- بیماریهای مزمن مانند دیابت، بیماریهای قلبی، بیماریهای کلیوی و کبدی
- سرطان
- اختلالات عصبی
- اختلالات عروقی (فشارخون)
- عدم تعادل هورمونی
- یائسگی
- بارداری
- استفاده از الکل و مواد مخدر
- مصرف دارو: مصرف برخی داروها کاهش میل جنسی و برانگیختگی را به دنبال دارند. یکی از گروههای شناختهشده از داروهای ذکر شده داروهای ضدافسردگی مانند پروزاک و سرترالین هستند. از دیگر داروها میتوان به داروهای شیمی درمانی، داروهای فشارخون و داروهای آنتی سایکوتیک اشاره کرد.
- تجربیات جنسی آزاردهنده: گاهی اوقات دلیل داشتن رابطه جنسی دردناک در زنان، عدم اطمینان کامل به شریک جنسی خود است که موجب بروز استرس و عدم برانگیختگی در آنها میشود. زن ممکن است احساس ترس، گناه و خشم داشته باشد که همین احساسات عدم رضایت در رابطه جنسی را به دنبال خواهند داشت. این احساسات ممکن است در روابط پایدار مثل رابطه زناشویی هم وجود داشته باشد.
- نگرش فرد نسبت به رابطه جنسی: برخی از افراد در بیشتر مواقع به دلیل نوع تربیت کودکی و یا تجربیات بد در گذشته، به رابطه جنسی بهعنوان یک رابطه نرمال و لذتبخش بین خود و شریک جنسیشان نگاه نمیکنند. آنها ممکن است در هنگام سکس احساس شرم، ترس، گناه و یا خشم داشته باشند. از سوی دیگر ممکن است فرد دارای انتظارات غیرواقعی از یک رابطه جنسی باشد. پورنوگرافی و یا تصویرهای جنسی که فرد در فیلمها و یا تلویزیون میبیند گاهی موجب فانتزیها و تصورات غیرواقعی از رابطه جنسی در افراد میشود. این افراد هنگامیکه در رابطه جنسی به مشکل میخورند و یا احساس رضایت نمیکنند دچار احساس شکست، اضطراب و یا سرخوردگی میشوند.
- مشکلات جنسی طرف مقابل: مشکلات جنسی فرد مقابل در رابطه مانند ناتوانی جنسی یا عدم تمایل جنسی میتواند در عدم احساس رضایت جنسی زنان در یک رابطه جنسی تأثیرگذار باشد.
چه وقت نیاز به درمان پزشکی است؟
همه مشکلات جنسی نیاز به مراقبتهای پزشکی ندارند. اکثر افراد مشکلات جنسی موقت ناشی از مصرف دارو، اضطراب، خستگی ناشی از مشکلات روزمره را در زندگی خود تجربه میکنند. چنانچه به دلیل مشکلات در دیگر حوزههای زندگی خود تحتفشار هستید و یا از این میترسید که رابطهتان درخطر باشد، از کمک گرفتن از فرد دارای تجربه احساس خجالت نکنید. اگر مشکلات جنسیتان فراتر از مشکلات فیزیکی و جسمی است میباید از افراد متخصص در حوزه بهداشت روانی کمک بگیرید. چنانچه مشکلات جنسی شما بیش از چند هفته ادامه پیداکرده است مراجعه به پزشک میتواند راهگشا باشد. پزشک میتواند نوع مشکل شما را تشخیص دهد و راهحل مناسب برای آن مشکل پیدا کند. پزشک همچنین ممکن است متخصصان حوزههای دیگر مانند روانکاو، مشاور روابط ازدواج و یا مشاور روابط جنسی را در صورت نیاز به شما معرفی کند.
- برخی مشکلات و تغییرات که باید به آنها توجه کرد و باید تحت درمان پزشکی قرار بگیرند:
- چنانچه رابطه جنسیتان قبلا دردناک نبوده است و به طور ناگهانی رابطه جنسی برایتان آزاردهنده میشود. دلیل این تغییر میتواند عفونت و یا سایر تغییرات فیزیکی که نیاز به مراجعه پزشک دارند باشد.
- چنانچه شما و یا شریک جنسیتان از ابتلا به بیماریهای مقاربتی خود مطلع میشوید، حتما باید نسبت به درمان آن اقدام کنید؛ و حتما باید بیماری خود را به دیگر شریکهای جنسی که ممکن است داشته باشید اطلاع دهید.
- هرگونه واکنش غیرمعمول به رابطه جنسی مانند سردرد، درد در قفسه سینه، یا درد در سایر نقاط بدن نشانهای است برای مراجعه به پزشک.
تشخیص مشکلات جنسی در زنان:
ارزیابی دقیق یک مشکل جنسی با گفتگوی دقیق و صادقانه پزشکی امکانپذیر است. مطمئن شوید که در رابطه با تمامی مشکلات جسمی، روحی و روانیتان، عملهای جراحی که در گذشته داشتهاید و یا داروهایی (داروهای شیمیایی و گیاهی) که مصرف میکنید با پزشک متخصص خود صحبت کردهاید. بسته به نوع مشکلی که پزشک متخصص تشخیص میدهد ممکن است معاینات لگنی انجام شود و یا برای معاینات دیگر به پزشکهای متخصص ارجاع داده شوید.
مشکلات جنسی زنان و راههای مراقبتی در خانه:
مشکلات جنسی همیشه نیازمند به درمانهای پزشکی نیستند. برخی از مشکلات با صبر و حوصله بهوسیله خود فرد و یا شریک جنسی او و در طول زمان حل میشوند. رفع برخی مشکلات نیازمند صحبت کردن صادقانه با شریک جنسیتان است. زنانی که یاد گرفتهاند تا در رابطه با نیازها و خواستههای جنسی خود با شریک جنسیشان صحبت کنند شانس بیشتری برای داشتن یک زندگی جنسی رضایتبخش دارند. دنبال راهحل سرگرمکننده برای مشکلتان بگردید. اضافه کردن کمی چاشنی هیجان و عشق میتواند برای تغییر روال روزمره رابطه جنسیتان موثر باشد.
راههایی که زنان میتوانند بهوسیله آنها بر مشکلات جنسیشان غلبه کنند:
- زمانی را برای تنها بودن خود یا خلوت با شریک جنسیتان معین کنید. بدون حضور بچهها و سایر عواملی که حواستان را پرت میکنند.
- خود ارضایی و آشنایی با بدن خود: اینکه چه رفتارهایی موجب برانگیختگیتان میشود.
- خیالپردازی و اینکه چه چیزهایی موجب تحریک جنسی در شما میشود. میتوانید از فانتزیهای خود با شریک جنسیتان صحبت کنید.
- استفاده از ماساژ و سایر تماسهای بدنی
- استفاده از حالات جدید رابطه جنسی
- استفاده از تکنیکهای تمدد اعصاب مثل حمام آب گرم قبل از رابطه جنسی
- استفاده از ژلهای روان کننده برای از بین بردن خشکی واژن
- استفاده از کتاب، فیلمهای آموزشی مرتبط با مسائل جنسی
مشکلات جنسی زنان و درمانهای پزشکی:
چنانچه مشکل جنسیتان به دلیل مشکلات جسمی است پزشک متخصص با توجه به تشخیص نوع اختلال، درمان مناسب را پیشنهاد خواهد داد. این درمان میتواند شامل تغییر سبک زندگی، استفاده از دارو و یا عمل جراحی باشد.
- برخی روشهای موثر درمانی که به راحتی در دسترس هستند:
- ژلهای روان کننده واژنی: این محصولات برای زنانی که مشکل خشکی واژن دارند توصیه میشوند. ژلهای روان کننده را میتوانید بدون نسخه از داروخانهها تهیه کنید.
- استروژن موضعی: این محصولات میتوانند باعث رابطه جنسی بدون درد در زنان یائسه یا زنانی که دارای واژن خشک یا حساس هستند شوند. استروژن میتواند بهصورت پماد و یا شیاف واژنی مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از این محصول با دستور پزشک مجاز است.
- دستگاه مختص درمان کلیتوریس: این دستگاه که مورد تایید سازمان غذا و دارویی ایالات متحده آمریکا است برای درمان زنان مبتلا به اختلالات تحریک جنسی به کار برده میشود. دستگاه شامل یک فنجان کوچک با قدرت مکش است که قبل از رابطه جنسی بر روی کلیتوریس قرار داده میشود. دستگاه دارای باتری است و مکش ایجاد شده توسط این دستگاه موجب جمع شدن خون در کلیتوریس و بالارفتن فشار عصب وابسته به آن میشود. این دستگاه موجب افزایش ترشحات واژنی، احساس برانگیختگی و افزایش تعداد ارگاسم در زنان میشود. این دستگاه با نسخه پزشک قابل دسترسی است.
- سیلدنافیل (ویاگرا): این دارو برای مردانی که دارای اختلال نعوظ هستند، تجویز میشود. علیرغم مطالعات انجامگرفته هیچ داروی مشابهی برای زنان وجود ندارد. هرچند در سالهای اخیر سازمان مواد غذایی و دارویی آمریکا دارویی را برای تقویت میل جنسی زنان مورد تایید قرار داده است. این داروها دارای عوارض مشابهی مانند گرگرفتگی، کماشتهایی، سردرد و گرفتگی بینی، اختلال در بینایی هستند. این داروها میتوانند برای افرادی که دارای فشارخون پایین هستند بسیار خطرناک باشند. همچنین میتوانند ایست قلبی در مردان را به دنبال داشته باشند. استفاده از ویاگرا برای افرادی که دارای مشکلات قلبی هستند میتواند کشنده باشد.
- بوپروپین (ولیوترین): داروی ضدافسردگی که برای برخی اختلالات ارگاسمی در زنان نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
- عملهای جراحی:
عملهای جراحی برای مشکلات فیزیکی خاص نظیر وجود تومور و یا کیست که کاهش رضایت جنسی را به دنبال دارند مورد استفاده قرار میگیرند.
- رواندرمانی:
چنانچه مشکل جنسی پیشآمده به عدم دانش و آگاهی طرفین برگردد؛ سکس درمانگر و یا پزشک متخصص باید اطلاعات لازم را در خصوص چرخه واکنش جنسی و علائم مرتبط با مراحل این چرخه به دو طرف رابطه آموزش دهد:
رواندرمانی میتواند به زنان در شناسایی مشکل خود در زندگی که بهعنوان مشکل جنسی مطرح شده است کمک نماید.
- برای برخی زنان دلیل بروز مشکلات مشخص است. این مشکلات میتوانند ناشی از تجربیات رابطه جنسی زن درگذشته یا آزار و اذیتهای جنسی مانند تجاوز باشند.
- برای سایر زنان اما دلیل مشکلات چندان روشن نیست. این مشکلات میتوانند به دلیل مسائل عاطفی حلنشده یا احساس عدم رضایت از سایر جنبههای زندگی فرد باشد.
- در موارد دیگر رواندرمانگر بر ارزیابی چگونگی نگرش زن نسبت به ارتباط جنسی تمرکز دارد.
- هدف از بین بردن رفتارهای جنسی ناخوشایند گذشته و جایگزینی آنها با رفتارهای جنسی و ایجاد نگرش جدید که موجب افزایش رضایت جنسی فرد میشوند است.
چنانچه مشکل در رابطه طرفین باشد مشاوره زوجدرمانی توصیه میشود.
یک مشاور زوج درمانگر برای کمک و تشخیص مشکلات دو طرف یک رابطه و حل این مشکلات آموزش دیده است:
- در مرحله اول مشاور با واکاوی رابطه دو طرف به تشخیص نوع مشکل میپردازد.
- سپس مشاور با ارائه تمرینات و فعالیتهای مرتبط در جهت بهبود روابط دو طرف و بالابردن میزان اعتماد آنها اقدام میکند.
- در بسیاری از موارد رواندرمانی موجب از بین رفتن مشکلات جنسی و ارتباطی طرفین میشود.
- سکس تراپی:
یک سکس درمانگر در مرحله اول به بررسی رابطه جنسی میان طرفین میپردازد. بعد از شناسایی رفتار جنسی طرفین و دلیل مشکل جنسی سکس درمانگر تمرینات ویژهای را جهت باز توجه طرفین رابطه به انتظاراتشان از یک رابطه جنسی ارائه میدهد. این تمرینات میتواند شامل مراحل زیر باشد:
- چگونگی دور کردن استرس و اضطراب و محدود کردن عوامل بیرونی استرسزا
- چگونگی ابراز تمایلات جنسی به شکل مثبت
- تکنیکهای لمسی که لزوما جنسی نیستند
- بهبود یا افزایش میل جنسی یا برانگیختگی جنسی
- به حداقل رساندن درد در هنگام نزدیکی
سکس درمانگر اغلب تمرینات خود را با روش «تمرکز حسی» شروع میکند. در مراحل اولیه تمرینات بدون تماسهای جنسی و با تشویق طرفین به بازگویی تمایلات جنسی خود و اینکه دوست دارند چگونه لمس شوند شروع میشود. هدف این تمرینات این است که دو طرف رابطه متوجه شوند چگونه باید تمایلات و ترجیحات خود را در رابطه جنسی بیان کنند و آنها را به رسمیت بشناسند.
تمرینات زیر ممکن است از سوی سکس تراپ برای درمان واژینیسموس توصیه شوند:
- تمرینات کگل[۳]: زنانی که بارداری و یا زایمان را تجربه کردهاند با این تمرینات در کلاسهای آموزشی دوران بارداری خود آشنا شدهاند. تمرینات کگل به منقبض و شُل کردن پیاپی عضلههای قسمت تحتانی لگن خاصره گفته میشود که بهمنظور تقویت و کنترل ارادی این عضلهها انجام میشود.
- استفاده از دیلاتور[۴]: برخی از زنان برای از بین بردن اسپاسمهای واژنی از دیلاتورها استفاده میکنند. دیلاتور با سایز کوچک ابتدا به مدت ۱۰ دقیقه درون واژن قرار داده میشود و در طول زمان دیلاتورها با سایزهای بزرگتر جهت تمرین عضلات واژن مورد استفاده قرار میگیرند. تمرینات کگلی میتوانند شانس موفقیتآمیز بودن این روش را افزایش دهند.
پیشگیری از ایجاد مشکلات جنسی:
مهمترین عاملی که میتواند از ایجاد مشکلات جنسی جلوگیری کند و یا برای فایق آمدن بر آنها کمک کند این است که صادقانه مشکلاتتان را با شریک جنسیتان در میان بگذارید. اتخاذ شیوه سالم زندگی میتواند موجب تندرستی و سلامت جسمی و روانی شما شود. اعتمادبهنفس و عزت نفستان را افزایش دهد؛ و موجب افزایش حساس رضایت جنسیتان شود:
- تغذیه سالم
- عدم استفاده از دخانیات
- انجام تمرینات ورزشی حداقل سی دقیقه در روز
- استراحت و خواب کافی
- کنترل استرس
- مصرف حداقل الکل
- انجام تستهای پزشکی بهصورت مداوم مانند تست پاپ اسمیر
منبع: http://www.emedicinehealth.com/female_sexual_problems/viewer-comments_em-1035.htm
[۱] sexuality
[۲] ضایعهای خوشخیم است که سلولهای آن به سلولهای داخل رحمی شباهت دارند. ضایعه اندومتریوز بهصورت نابجا در حفره لگن و خارج از رحم رشد مینماید.
[۳] Kegel exercises
[۴] dilators