آگاهی و نگرش برخی سیاست‌گذاران ایرانی نسبت به سقط جنین

تا قانون خانواده برابر: سقط جنین‌های غیرقانونی و غیربهداشتی سومین علت عمده مرگ ومیر مادران هستند. این امر بر سلامت جسمی، عاطفی و اجتماعی زنان و خانواده‌های آنان تاثیر می‌گذارد. سقط جنین یک پدیده چند بعدی همراه با پیامدهای اجتماعی، حقوقی و مذهبی است. دیدگاه‌های سیاست‌گذاران بر رویکرد هر جامعه به سقط جنین اثر می‌گذارد. این مطالعه به دنبال شناخت نگرش و آگاهی تصمیم‌گیرندگان سطوح بالا نسبت به سقط جنین است.

در این پژوهش کیفی با استفاده از پرسشنامه‌ای نیمه ساخت‌یافته برای جمع‌آوری داده‌‌ها با ۲۹ نفر از مجموع ۸۰ تن از روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی، مدیران ارشد اجرایی در نظام حقوقی، پزشکی قانونی و تصمیم‌گیرندگان نظام سلامت و تعدادی از روحانیون، مصاحبه شد.

عدم تمایل و بی‌میلی قابل توجهی در میان مصاحبه‌شوندگان برای شرکت در مطالعه وجود داشت. اکثریت شرکت‌کنندگان از شیوع سقط جنین‌های غیرقانونی و عوارض آنها به‌خوبی آگاه بودند. همگی موافق سقط جنین در صورتی بودند که سلامت مادر و یا جنین در معرض خطر است. سقط جنین به دلایل سلامت باروری توسط اقلیتی از پاسخ‌دهندگان مورد حمایت قرار گرفت. اکثریت آنها با سقط جنین زمانی که بارداری ناشی از تجاوز، ازدواج موقت یا خارج از روابط ازدواج بود، مخالفت کردند. تصمیم‌گیری برای سقط جنین توسط مادر باردار، به عنوان یکی از حقوق وی، موافقت چندانی به همراه نداشت.

به نظر می‌رسید که برای پاسخ‌دهندگان، سلامت جسمی مادر یا جنین نسبت به سلامت روانی یا اجتماعی آنها از اهمیت بیشتری برخوردار بود. در نظر سیاست‌گذارانِ مورد مصاحبه، مشکلات و تنگناهای مادر دلیلی برای القای سقط جنین محسوب نمی‌شد.

مقدمه

به گفته سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه حدود ۵۰ میلیون بارداری به سقط جنین ختم می شود ^(۱). سقط جنین‌های غیرقانونی، اغلب در شرایط ناایمن و ناسالم و توسط افراد فاقد صلاحیت انجام می‌شود و پیامدهایی چون افزایش شیوع بیماری و مرگ و میر زنان در سن باروری را در پی دارد. ^(۵–۲)

سقط جنین ناسلام و ناایمن به عنوان یک مسئله‌ی سلامت عمومی و یکی از علل عمده‌ی مرگ و میر مادران شناخته می‌شود.^(۶) براساسا برآورد سازمان جهانی بهداشت از هر ۸ مرگ ومیر مربوط به بارداری یکی از مرگ‌ها در نتیجه سقط جنین ناایمن است. ^{(۷، ۸)}

ویژگی‌های تهدیدکننده زندگی و عوارض مادام‌العمر سقط جنین‌های غیرقانونی عبارتند از: خونریزی رحم، عفونت و ناباروری از یک سو، و اختلالات روانی مانند پشیمانی و تاثر، احساس گناه، سیگار کشیدن، اعتیاد به الکل، خودآزاری، و حتی خودکشی. از سوی دیگر ^{(۹ ، ۱۰)} آخرین مورد به خصوص در نتیجه اثرات مستقیم شیوه های سقط جنین ایجاد می شود.^(۱۲-۱۱) همچنین نشان داده شده که عواقب روانی و اجتماعی سقط جنین متاثر از کیفیت زندگی خانواده، تعداد فرزندان، بارداری های برنامه ریزی شده و یا ناخواسته، باورها و زمینه ژنتیکی هستند. ^(۱۳)

با این حال، امروزه، سقط جنین را می توان با روش ها و فن آوری های مدرن در شرایط بسیار سالم و استریلیزه انجام داد که می تواند روشی بسیار ایمن باشد. قانونی کردن سقط جنین می تواند به ترویج اجرای سقط جنین ایمن، پیشگیری از سقط جنین های ناایمن و کاهش مرگ و میر مادران و عوارض ناشی از سقط جنین های غیرقانونی کمک کند.^(۱۴)

از نقطه نظر سلامت باروری، سقط جنین، چه ایمن یا نا ایمن، ممکن است ناشی از بارداری های ناخواسته، خانواده های پر جمعیت، فقر، اولویت دادن به یک جنس، ناهنجاری های جنین، تهدید سلامت مادر، عدم موفقیت در جلوگیری از بارداری، روابط غیر قانونی یا خارج از زناشویی باشد. ^{(۱۷–۱۵)}

در مطالعه ای انسان شناسی تحت عنوان «باورهای سنتی و رفتارهای فرهنگی زنان در سنین باروری در تهران»، مصاحبه های عمیق چهره به چهره با تعدادی از سیاستگذاران مهم حقوقی، اجتماعی و سلامت انجام شد تا تناسب محیط های بالینی یا مکان های ناسالم موجود برای سقط جنین پنهانی، و غیر قانونی با روش های نا ایمن توسط پرسنل غیر حرفه ای بدون مجوز را مقایسه کند.^(۱۸) در گذشته، سقط جنین به طور عمده از طریق روش های سنتی^(۱۹) توسط درمانگرهای سنتی و تقریبا در مکان های غیر بهداشتی انجام می گرفت و توجهی به عواقب سقط جنین چه از جانب ارائه دهندگان خدمات، و یا متقاضیان سقط جنین صورت نمی گرفت و صرفا آن را به عنوان یک مسئله بسیار خصوصی بدون دخالت رسمی دولت و یا مقامات بهداشتی در نظر می گرفتند. اما، امروزه، سقط جنین به عنوان یک روش درمانی پزشکی با هزینه های اجتماعی و پیامدهای اقتصادی اش در نظر گرفته می شود. همچنین مقررات، دخالت دولت و حتی سازمان های بین المللی دارای نفوذ و قدرت در این رابطه تأثیر می گذارد.

کاهش عواقب گسترده سقط جنین نیاز به سیاست های دولت از نظر ارائه خدمات، تولید و تخصیص منابع، بازاریابی اجتماعی، قانونی و یا غیرقانونی کردن آن دارد. به دلیل نقطه نظرهای متناقض مختلف درباره سقط جنین در میان جوامع فردی و دولت ها، سیاستگذاری و اجرای سیاست ^{(۲۰، ۲۱)} هر دو نیاز به تلاش های قابل توجه فکری، برنامه ریزی دقیق و مشارکت جامعه دارند. چنین موضوع حساسی مبنای مناسبی برای پژوهش در زمینه سقط جنین را هم بطور کلی و هم به طور خاص، از نقطه نظر سیاست‌گذاران فراهم می‌کند. رویکرد نسبت به سقط جنین در ایران تحت تاثیر عوامل مختلفی است و به طور کلی، مادران به عنوان متقاضیان سقط جنین و پزشکان به عنوان ارائه دهندگان خدمات، به یک اندازه در این رابطه محکوم شده اند.^{(۲۲ ، ۲۳)}

رشد سریع جمعیت، افزایش سن ازدواج و شهرنشینی همراه با تابوهای اجتماعی که افراد مجرد را از داشتن روابط جنسی قبل از ازدواج منع می کند و در نظر گرفتن این روابط به عنوان شیوه های غیر قانونی و نامشروع، می توانند به عنوان علل اصلی بارداری های ناخواسته و تقاضای بالا برای سقط جنین در نظر گرفته شوند. فقدان تعداد ایده آل برای بعد خانواده در میان زوج های ایرانی، همراه با مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز ممکن است نتایج مشابه ایجاد کنند.

همچنین بخوانید: سلامت باروری، بارداری ناخواسته و سقط جنین در ایران

در حال حاضر، مجلس شورای اسلامی ایران سقط جنین را در چارچوب های بسیار محدود که نیاز به مجوزهای پزشکی قانونی برای سقط جنین دارد، قانونی کرده است. با وجود این محدودیت، سقط جنین هنوز موجب نگرانی سیاست گذاران و رهبران دینی، و همچنین خانواده ها و خود زنان باردار، به خصوص با توجه به افزایش سن ازدواج، جمعیت بالای جوانان، و موانع اجتماعی و اقتصادی ازدواج به عنوان تنها راه مشروع رفتارهای جنسی است. این زمینه ظاهرا می تواند سقط جنین های به دلیل بارداری های ناخواسته و نامشروع را افزایش دهد. بنابراین، به نظر می رسد که نیاز فوری به اتخاذ یک رویکرد مشارکتی نسبت به سقط جنین با ورود همه بخش های اصلی جمعیت درگیر در این پدیده وجود دارد. از آنجا که دیدگاه تصمیم گیران بر رویکرد نسبت به سقط جنین در جامعه تاثیر می گذارد، تصمیم گرفتیم آگاهی و نگرش های آنها را در این زمینه بررسی کنیم.

روش پژوهش

شناخت آگاهی و گرایش برخی از سیاست گذاران عالی رتبه اجتماعی، حقوقی و سلامت نسبت به سقط جنین، با توجه به ماهیت بسیار حساس و بحث برانگیز موضوع، هدف این مطالعه بود. در راستای این هدف، پژوهش حاضر با در نظر گرفتن مراحل ذیل انجام شد.

تمام منابع موجود و مربوط از جمله جنبه های مختلف سقط جنین بطور تحلیلی بررسی شدند.

با تعدادی از کارشناسان به نام بهداشت خانواده و سلامت باروری از دانشگاههای علوم پزشکی، وزارت بهداشت، سازمان های غیر دولتی و بخش خصوصی مشورت شد، و بر اساس یافته های اولیه از دو مرحله قبلی، مطالعه ای کیفی از طریق مصاحبه های فردی نیمه ساختار یافته برنامه ریزی شد. هسته پرسش ها «تعریف سقط جنین»، «بارداری‌های ناخواسته»، «وضعیت فعلی و شیوع سقط جنین در جامعه»، «علل و پیامدهای سقط جنین»، «سلامت مادر و جنین»، «حقوق خانواده ها و افراد»، «سلامت باروری و شرایط اجتماعی و اقتصادی»، «نقش مردان به عنوان همسران و همچنین ارائه دهندگان خدمات»، «برتری های جنسی»، «تصمیم گیرنده درمورد سقط جنین در خانواده»، «سقط جنین های مجاز»، «کیفیت خدمات (قانونی یا غیر قانونی)»، و «روش‌های غیر پزشکی/سنتی سقط جنین» بودند.

پرسشنامه پایلوت شده و نسخه نهایی آن آماده شد. برنامه ریزی مصاحبه، چالش برانگیزترین بخش مطالعه بود، به دلیل اینکه دسترسی به اکثر افراد دشوار بود یا این که آنها نسبت به مصاحبه در این باره بی میل، و یا بی علاقه بودند. در مجموع، ۸۰ تن از روسای دانشگاه های علوم پزشکی، مدیران ارشد اجرایی در نظام حقوقی، پزشکی قانونی و تصمیم گیرندگان در نظام سلامت و تعدادی از روحانیون رده بالا برای مصاحبه انتخاب شدند. اما تنها ۲۹ تن پس از پیگیری های قابل توجه پذیرفتند که با آنها مصاحبه شود. سپس داده‌هایِ جمع‌آوری شده کدگذاری، طبقه‌بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند، خلاصه شدند و نتایج به دست آمد.

یافته‌های پژوهش

بیست و نه تن از تصمیم گیرندگان، مصاحبه در مورد این موضوع را پذیرفتند. آنچه در ذیل می آید خلاصه ای از یافته های مصاحبه است:

پاسخ دهندگان نسبت به تعریف و طبقه بندی سقط جنین از نقطه نظرهای پزشکی، حقوقی و اجتماعی بخوبی آگاه بودند.

نظر پاسخ دهندگان نسبت به انجام سقط جنین، حتی به طور غیرقانونی در جامعه مثبت بود. برخی از آنها معتقد بودند که شیوع سقط جنین بسیار بالاتر از میزانی است که به طور رسمی بیان شده است.

به گفته مصاحبه شوندگان ما، خانواده های فقیر، جوان و پر جمعیت از گروه های اصلی متقاضی سقط جنین بودند.

بارداری های ناخواسته و غیر مجاز، ناهنجاریهای آناتومیک، ناهنجاریهای جنینی و موقعیت اجتماعی پایین به عنوان علل اصلی سقط جنین در نظر گرفته شدند.

عواقب منفی سقط جنین از نظر جسمی، اخلاقی و روانی توسط پاسخ دهندگان مشخص بود. اگر چه برخی از آنها معتقد بودند که اگر سقط جنین های غیرقانونی تحت نظارت یک پزشک حاذق در شرایط سالم انجام می شد، هیچگونه عواقب منفی درپی نمی داشت. به گفته یکی از مصاحبه شوندگان، عوارض جانبی سقط جنین به طور عمده به سن جنین بستگی دارد – هرچه سن جنین بالاتر باشد، خطرات آن برای مادر بیشتر است. عفونت، پاره شدن رحم، نازایی و مرگ بخش هایی از عوارض سقط جنین بودند که مصاحبه شوندگان بیان کردند.

مصاحبه شوندگان روش های سنتی / غیرپزشکی را به عنوان سقط جنین های غیرقانونی می دانستند. در پاسخ به سوال طرح شده «سقط جنین قانونی چیست؟» و «آیا چنین چیزی در واقعیت وجود دارد؟»، همه مصاحبه شوندگان به سلامت مادر و جنین اشاره کردند. به عبارت دیگر، سلامت مادر و جنین به عنوان یگانه و تنها دلیل سقط جنین قانونی و مجاز توسط پاسخ دهندگان در نظر گرفته شد.

مصاحبه شوندگان به نقش مردان در سقط جنین، به عنوان همسر، به عنوان ارائه دهندگان خدمات مربوط به سقط جنین، و به عنوان قانونگذاران تاکید کردند. یکی از مصاحبه شوندگان معتقد بود که مرد حق این را ندارد که همسر خود را به سقط جنین وادارد، و مخاطب دیگر تصمیم دو طرفه آنها را برای سقط جنین ترجیح میداد. با این حال، یکی از پاسخ دهندگان معتقد بود که در صورت اضطرار و شرایط تهدیدکننده زندگی، خود زن می تواند درخواست سقط جنین نماید، و هیچ نیازی به موافقت شوهر وجود ندارد، چرا که دادگاه به نمایندگی از شوهر تصمیم می گیرد.
هیچ توضیح روشنی از سوی مصاحبه شوندگان درمورد “رابطه بین حقوق فرد، حق انتخاب و سقط جنین” ارائه نشد.

اقلیتی از پاسخ دهندگان با سقط جنین در موارد تجاوز به عنف و یا روابط خارج از ازدواج و یا صیغه موافق بودند.

به نظر می رسید که، اقلیت پاسخ دهندگان در چارچوب حقوق سلامت باروری دیدگاه های کمتر حق مداری نسبت به سقط جنین داشتند و در صورت ناخواسته بودن بارداری، پر جمعیت بودن خانواده، مادر بالای ۳۵ سال، بارداری در دوران شیردهی، و رعایت نشدن فاصله بین بچه ها یا فاصله کمتر از سه سال از بارداری قبلی موافق انجام سقط جنین بودند.

تقریبا همه پاسخ دهندگان با سقط جنین به دلیل برتری دادن به یک جنس، فقر، حفظ انسجام خانواده یا پیشگیری از طلاق مخالف بودند.

اقلیتی از پاسخ دهندگان نسبت به سقط جنین درصورت بارداری حین استفاده از روش های جلوگیری از بارداری نگرشی مثبت داشتند.

با توجه به نقش دولت، پاسخ دهندگان معتقد بودند که ترویج سقط جنین قانونی، انجام اقدامات پیشگیرانه، ارائه خدمات سلامتی با کیفیت خوب برای سقط جنین قانونی، بهبود آموزش های سلامت جنسی ، حفظ سلامت جامعه از طریق تصمیم گیری منطقی و تخصصی و اجرای قوانین و مقررات مناسب وظایف اصلی دولت در این رابطه بودند.

در فقدان سقط جنین قانونی، کودکان متولد شده از بارداریهای ناخواسته ممکن است رها شوند و یا مورد خرید و فروش قرار گیرند. این شرایط برای بسیاری از پاسخ دهندگان غیر قابل باور بود. برخی از مصاحبه شوندگان چنین مثال هایی را بسیار بدتر از خود سقط جنین می دانستند. برخی از مصاحبه شوندگان این موقعیت را ناشی از فقر فرهنگی، مشکلات اجتماعی و اختلالات خانوادگی توصیف می کردند.

بحث

آگاهی و نگرش برخی سیاستگذاران اجتماعی، حقوقی و سلامت نسبت به سقط جنین از طریق یک مطالعه کیفی بررسی شد. اگر چه مطالعات کیفی محدودیت هایی دارند و نمی توان نتایج را تعمیم داد، ولی ما سعی کردیم با سیاست گذاران سازمان های مختلف و گوناگون مصاحبه کنیم. آگاهی کلی شرکت کنندگان خوب بود و آنها معنی سقط جنین، شیوع آن در جامعه، شرایط ناسالمی که در آن سقط جنین انجام می شد، و عوارض ناشی از سقط جنین های پنهانی را می دانستند. اما نگرش غالب شرکت کنندگان نسبت به سقط جنین «منفی» بود.

تعداد زیادی از پاسخ دهندگان موافقت خود را با سقط جنین، هنگام در خطر بودن سلامت مادر و یا جنین، اعلام کردند. آنها قویا از سقط جنین در چنین شرایطی پشتیبانی کردند. اما اصطلاح «سلامت مادران» باید از نظر جنبه های جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی آن روشن و تعریف شود.^{(۲۴، ۲۵)} بنظر می‌رسد در سال های اخیر، سقط جنین قانونی و درمانی آمار سقط جنین های غیرقانونی در ایران را کاهش داده است.^(۲۶) با این حال، تعداد زنانی که نیاز به سقط جنین پیدا می کنند، مشخص نشده است.^{(۲، ۷)} مطالعه ی مقایسه ایِ ، فراوانیِ سقط جنین قانونی و یا درمانی در دپارتمان مرکزی سازمان پزشکی قانونی تهران نشان داد که برخی از بیماری های دیگر نیز ممکن است به لیست اندیکاسیون ها و موارد سقط جنین قانونی اضافه شود.^(۲۸) در مطالعه حاضر، اکثریت پاسخ دهندگان با وجود آگاهی از عوارض ناشی از سقط جنین غیرقانونی و پرخطر، با سقط جنین در موارد بارداری های ناخواسته همراه با استفاده از روشهای جلوگیری، جمعیت بالای خانواده، بارداری درهنگام تغذیه با شیر مادر، تجاوز جنسی، روابط خارج از زناشویی، و غیره موافقت نکردند. در تایلند، سقط جنین غیرقانونی است، اما زمانی که برای سلامت زنان ضروری باشد و یا وقتی که نتیجه تجاوز به عنف باشد اجازه انجام آن داده می شود.^(۲۹) در یک مطالعه که استنباط سیاستگذاران نیجریه را نسبت به سقط جنین بررسی می کرد، مشخص شد که یک سوم پاسخ دهندگان در موارد تجاوز یا زنای با محارم با سقط جنین موافق بودند.^(۳۰) بر خلاف نتایج حاصل از مطالعه حاضر که تنها تعداد بسیار اندکی از شرکت کنندگان با سقط جنین در این موارد موافقت کردند.

به دلیل تعارض حقوق بین مادر و جنین بحث هایی در مورد سقط جنین در متون دینی وجود دارد.^(۳۱،۳۲) مادران ممکن است در تصمیم گیری اینکه به بارداری خود پایان دهند یا خیر استقلال کامل نداشته باشند. علاوه بر این، ختم بارداری ممکن است پیگرد قانونی به همراه داشته باشد.

ممنوعیت سقط جنین در متون اسلامی مورد بحث قرار گرفته است. اگرچه، مانند هر قانون کلی دیگری دارای چند استثنا است و در برخی شرایط مجاز خواهد بود.^(۳۳) حق حیات جنین محترم است، با این حال، در صورتی که بارداری برای مادر به شدت خطرناک باشد و تداوم آن تهدیدکننده زندگی وی بوده یا او را دچار مشکلات شدیدی کند که در چار چوب حقوقی اسلام به آن عسر و حرج یا سختی شدید و غیرقابل تحمل گفته می شود، سقط جنین مجاز است.^{(۳۴، ۳۵)}

در حال حاضر، بسیاری از مراجع اسلامی در بعضی از شرایط مانند آسیب جدی به سلامت مادر، تنها قبل از ولوج روح اجازه سقط جنین را می دهند.^(۴۳-۳۶) با این حال، توافق بر سر زمان دقیق ولوج روح بحث دیگری است که باید در جای دیگر به آن پرداخت.^{(۴۴، ۴۵)} آیت الله بهشتی، یکی از روحانیان مشهور شیعه، معتقد بود که بر اساس فقه اسلامی و دیدگاه‌های مراجع معروف، سقط جنین قبل از دمیدن روح قتل نفس محسوب نمی‌شود.^(۴۶) درنتیجه، زمانی که بارداری ممکن است به مادر آسیب بزند، نجات زندگی وی بر جنین اولویت دارد.

در این مطالعه، نسبت به سقط جنین به ویژه اگر درمورد جنین دختر باشد، یا به عبارت دیگر ناشی از رجحان جنسی باشد، عکس‌العمل شدیدی بین پاسخ‌دهندگان مشاهده شد. در حالیکه در برخی از مناطق جهان مثل آسیای جنوبی نرخ‌های بالای سقط جنین مبنی بر انتخاب جنس گزارش می‌شود.^(۴۷)

نتیجه‌گیری

انجام مطالعات در ابعاد مختلف سقط جنین و استراتژی حمایت و توجه به مشکلات زنان باردار به عنوان ذینفعان اصلی در این زمینه، ممکن است به سیاستگذاران مربوطه در تصمیم گیری بهتر کمک کند. در ضمن، برای مادرانی که قصد انجام سقط جنین ناایمن را دارند باید خدمات مشاوره ای مربوطه مهیا باشد.^(۵۰)

به نظر می رسد که سیاست گذاران مصاحبه شونده به رغم آگاهی گسترده خود در مورد این مسئله، به اندازه کافی با نگرانی های مادران باردار، خطرات سقط جنین و پایمال شدن حقوق آنها درگیر نبودند. نرخ های مرگ و میر، کیفیت پایین زندگی و سالهای از دست رفته و سپری شده با معلولیت و ناتوانی اثباتی برای این نوشته هستند. در واقع، مادران انتظار حمایت مستقیم سیاست گذاران را دارند و انتظار می رود که بهتر و بیش از پیش متوجه واقعیت های سقط جنین باشند.^(۵۱) زمان آن رسیده که رویکردهای جدیدی بکار رود و مادران، به عنوان ذینفعان، برای تصمیم گیری دعوت شوند (۵۲).

پذیرش قانون سقط درمانی در ایران ناشی از یک رویکرد واقع بینانه به سلامت مادران بود. به طور مشابه، بسیاری از دلایل و جنبه های دیگر سقط جنین باید مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این، دیدگاه های تصمیم گیرندگان در مورد سقط جنین باید اصلاح شود. “عسر و حرج” باید به اندازه کافی روشن و مشخص شود. خدمات اجتماعی و سلامتی مناسب باید برای زنان فراهم شود، به منظور افزایش سلامت زنان، برنامه های ترویجی و تفهیمی برای تصمیم گیران مهیا و اجرا گردد. علاوه بر این، پیشگیری از عوارض با افزایش دانش عمومی در جهت کاهش سقط جنین عمدی به دست می آید.

منبع:

ارجاعات:

1. World Health Organization [Internet]. Geneva: WHO. Facts and figures from the world health report; 2005 [cited 2010 Aug 9]; [6 screens]. Available from: www.who.int/whr/2005/media_centre/facts_en.pdf

2. World Health Organization. Safe abortion: technical and policy guidance for health systems. 1st ed.
Geneva: WHO; 2003. p. 10-4.

3. Agha Yari T, Mehryar A. Estimation of induced abortion rates in Iran: Application of proximate determinants model. J Popul Assoc Iran. 2007; 2(3): 61-91. Persian.

4. Zare N, Dastoori P. [Estimating the proportion of illegal abortion in 15-49 year-old women by randomized response technique]. Med J Tabriz Univ Med Sci. 2004 ;(61):36-9. Persian.

5. Jalili Z, Rouhani AA, Mohammad Alizadeh S, Jafari S, Sharifi M. [Perceptions of gynecologists and general physicians about therapeutic (legal) abortion: A study from Kerman, Iran]. Payesh J. 2006; 5 (3):169-75. Persian.

6. Fawcus SR. Maternal mortality and unsafe abortion. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2008; 22(3): 533-48.

7. Singh S. Hospital admissions resulting from unsafe abortion: estimates from 13 developing countries. Lancet. 2006; 368(9550):1887-92.

8. Paxman JM, Rizo A, Brown L, Benson J. The clandestine epidemic: the practice of unsafe abortion in Latin America. Stud Fam Plann. 1993; 24(4):205- 26.

9. IPPF: International Planned Parenthood Federation [Internet]. London: International Planned Parenthood Federation (IPPF); 2010. Death and Denial, Unsafe abortion and Poverty; 2009 Nov 18 [cited 2010 Aug 9]; [about 2 screens]. Available from: http://www.ippf.org/en/Resources/Reports-reviews/Death+and+Denial.htm

10. World Health Organization. Unsafe abortion: Global and regional estimates of the incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2003 [Internet]. Geneva: WHO; 2007 Sep [cited 2010 Apr 14]. 44p.
Available from: http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241596121_eng.pdf

11. Serour GI. Medical and socio-cultural aspects of infertility in the Middle East. ESHRE Monogr. 2008; 1:34-41.

12. Fine-Davis M. The psychological effect of abortion on women: a review of the literatures. Dublin: Crisis Pregnancy Agency; 2008. 49 p. Reports No.: 20.

13. Glasier A, Gebbie A, Loudon N. Handbook of family planning and reproductive healthcare. 4th ed. London: Churchill Livingstone; 2000.

14. Briozzo L, Vidiella G, Rodríguez F, Gorgoroso M, Faúndes A, Pons JE. A risk reduction strategy to prevent maternal deaths associated with unsafe abortion. Int J Gynaecol Obstet. 2006; 95(2):221-6.

15. Saeedi MR, Vaziri S, Jamshidpour M, Najafi F, Leghaei Z, Mahjoub P, et al. [Assessment of abortion and its causes and consequences during
15 last years in Kermanshah]. In: Comprehensive Study on Abortion in Iran; 2003 Feb 26-27; Kermanshah. Tehran: Avicenna Research Institute; 2003. p. 98-9. Persian.

16. Ahmadnia Sh, Mehriar AH. [Unwanted pregnancy and some related factors in Iran]. In: Comprehensive
Study on Abortion in Iran; 2003 Feb 26-27; Kermanshah. Tehran: Avicenna Research Institute; 2003. p. 100-1. Persian.

17. Chinichian M, Holakoei Naeini K, Refaei Shirpak Kh. [A qualitative study on reasons of intended abortion in Iran]. Payesh J. 2007; 6(3):219-32. Persian.

18. Chinichian M, Poorreza A. [Anthropological study of the beliefs and behaviors of women about abortion in Azarbayejan neighborhood in an area in downtown Tehran]. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2004; 2(1):1-2. Persian.

19. Katiraei M. [Az Khesht ta Khesht]. 1st ed. Tehran: Institute of social research and studies; 1969. p. 7. Persian.

20. PCF: Pro+choice forum [Internet]. London: IPPF; 1997-2010. Abortion law; 2002 Feb [cited 2010 Aug 8]; [about 20 screens]. Available from: www. prochoiceforum.org.uk/al12.php

21. IPPF: International Planned Parenthood Federation [Internet]. London: IPPF; 1952-2010. Respects women’s rights; 2008 Jan 21 [cited 2010 Aug 8]; [about 3 screens]. Available from:
http://www.ippf. org/en/News/Intl+news/Respect+womens+rights.htm

22. Hojati Ashrafi Gh. [Islamic punishment law book]. 4th ed. Tehran: Ganje Danesh; 2002. p. 96-132. Persian.

23. Rezaei J. [Abortion]. J Teb Tazkieh. 2004; 52:74-84. Persian.

24. Shamshiri Milani H. [Health, its dimensions and status of abortion related to health]. In: Comprehensive Study on Abortion in Iran; 2003 Feb 26-27; Kermanshah. Tehran: Avicenna Research Institute; 2003. p. 104. Persian.

25. International Planned Parenthood Federation (IPPF). Medical and service delivery guidelines for sexual and reproductive health services. 3rd ed. London: IPPF; 2004. p. 281.

26. Sadr Sh, Abedi MH, Ghadaiani MH, Abedi M. [Assessment of abortion official permissions of Iranian forensic medicine organization during one year]. Forensic Med J. 2005; 11(4):198-200. Persian.

27. Shamshiri Milani H. [Intended abortion]. J Res Med Sci. 2006; 30(4):263-5. Persian.

28. Bazmi Sh, Behnoush B, Kiani M, Bazmi E. Comparative study of therapeutic abortion permissions in central clinical department of Tehran legal medicine organization before and after approval of law on abortion. Iran J Pediatr. 2008; 18(4):315-22.

29. Whittaker A. Reproducing inequalities: abortion policy and practice in Thailand. Women Health. 2002; 35(4):101-19.

30. Okonofua FE, Hammed A, Nzeribe E, Saidu B, Abass T, Adeboye G, et al. Perceptions of policymakers in Nigeria toward unsafe abortion and maternal mortality. Int Perspect Sex Reprod Health. 2009; 35(4):194-202.

31. Eslami SH. [Ethical approaches to abortion; a case study]. J Reprod Infertil. 2005; 6(4):321-42. Persian.

32. Mehrgan AH. [Abortion and human rights in the outlook of international laws]. J Reprod Infertil. 2005; 6(4):410-40. Persian.

33. Haji Ali F. [Abortion reverence or permission]. J Maqalat Barrasiha. 2004; 37(3):55-81. Persian.

34. Nobahar R. [Abortion in the mirror of “Nafie Haraj” rule, holistic assessment of abortion in Iran]. In: Comprehensive Study on Abortion in Iran; 2003 Feb 26-27; Kermanshah. Tehran: Avicenna Research Institute; 2003. p. 85. Persian.

35. Nematti A. [Abortion in the views of Contemporary Islamic Jurisprudence]. J Reprod Infertil. 2005; 6(4)36974.

36. The Grand Ayatollah Makarem Shirazi’ s Office website [Internet]. Qom: Imam Hossein’s (a.s.) school. Abortion; [cited 2010 Aug 8]; [about 7 screens]. Available from: http://english.makarem.ir/estefta/?it=807&mit

37. The Grand Ayatollah Rohani’s office website [Internet]. Qom: Ayatollah Rohani SM. 2004 Feb 25 [cited 2010 Mar 16]; [about 1 screen]. Available from: http://www.rohani.ir/estefta/search.php.Persian.

38. The Grand Ayatollah Hosseini Shahroudi’s office website [Internet].
Qom: Ayatollah Hosseini Shahroudi SM; [Estefta’at abortion]; [cited 2010Aug 8]; [about 5 screens]. Available from: http://www.shahroudi.com/Portal.aspx?pid=71243&Cultcure=Persian&CaseID=34314&PageIndex=0&Query=جنین% سقط٢٠.Persian.

39. The Official Website of Grand Ayatollah Sistani [Internet]. Qom: Grand Ayatollah Sistani. [Questions and Answers: abortion]; [cited 2010 Aug 8]; [about 3 screens]. Available from: http://www.sistani.org/local.php?modules=nav&nid=5&cid=914.Persian.

40. Mousavi Ardebili A. Laws book. 19th ed. Qom: Nejat; 2009. P.559-60.Persian.

41. The Grand Ayatollah Gerami’s office website [Internet]. Qom: Ayatollah Gerami; 2006-2010. [Questions and answers, answer No: 3192]; 2006 Jul 10 [cited 2010 Mar 16]; [about 1 screen]. Available from: http://www.gerami.org/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=6.Persian.

42. The website of the office of Grand Ayatullah Saanei [Internet]. Qom: Grand Ayatullah Saanei; [Esteftaat: intended abortion prior to insufflation of holy spirit] ; [cited 2010 Aug 8]; [about 2 screens]. Available from: http://saanei.org/?view=01,05,13,246,0.Persian.

43. Tabibi Jebelli M. [Review of abortion permit theory in view of the Imamieh Jurisprudents]. Name Mofid J. 2003; 9(37):75-96. Persian.

44. Haji Ali F. [Abortion therapy and its social pathology]. Women’s Stud. 2005; 2(6):61-98. Persian.
45. Rezaei J. [Abortion]. J Teb Tazkieh. 2004; 52:74- 84. Persian.

46. Beheshti M. Health and Family Planning. 1st ed. Tehran: Bogh’eh; 2000. p. 78-9. Persian.

47. Abrejo FG, Shaikh BT, Rizvi N. ‘And they kill me, only because I am a girl’…a review of sex-selective abortions in South Asia. Eur J Contracept Reprod Health Care. 2009; 14(1):10-6.

48. Jalilian N, Deh Haghi AA, Jalilian N. [Abortion in view of the religions known in Iran constitution]. In: Comprehensive Study on Abortion in Iran; 2003 Feb 26-27; Kermanshah. Tehran: Avicenna Research Institute; 2003. p. 93. Persian.

49. Behjati Ardekani Z, Akhondi MA, Sadeghi MR, Sadri-Ardekani H. [The necessity of a comprehensive study on abortion in Iran]. J Reprod Infertil. 2005;6(4):299-320. Persian.

50. Shamshiri Milani H, Jafari Pardasti H, Goudarzi F. [Abortion]. 1st ed. Tehran: Parsa; 2007. p. 42-4. Persian.

51. Rasekh M. [Battle of Life: A Brief Study of Theories on Abortion]. J Reprod Infertil. 2003; 4(3): 220-36. Persian.

52. Shamshiri-Milani H. [Mother’s rights to life, a medical approach to abortion]. J Reprod Infertil. 2005; 6(4):457-64. Persian.