بیدار زنی:داشتن حق تولید مثل آزاد و آگاهانه، قلب تپنده‌ی برابری و تساوی زنان است. زنانی که نمی‌توانند انتخاب کنند چه زمانی باردار شوند و چه تعداد فرزند داشته باشند؛ در سایر حقوق خود چه به لحاظ خانوادگی و چه به لحاظ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برابر و آزاد نخواهند بود. این زنان حتی نمی‌توانند انتظار داشتن حقوق برابر در قوانین مدنی و قضایی کشور خود را داشته باشند. وقتی زنان برای بارداری و فرزندآوری استقلال نداشته باشند، انتظار به دست آوردن سایر برابری‌ها و آزادی‌ها برای آن‌ها غیر ممکن است.
در طول تاریخ، زنان در سراسر جهان،سال‌ها جنگیده‌اند و همچنان می‌جنگند تا به دولتمردان و حکومت‌ها بفهمانند که اتاق خواب و رحم آن‌ها خارج از اعمال قدرت حاکمان است و در حوزه‌ی خصوصی زنان تعریف می‌شود.
حق باروری به چه معناست؟
حق باروری به حق انتخاب آزادانه افراد یک جامعه برای داشتن فرزند، تعداد فرزندان، فاصله تولد فرزندان و همچنین حق برخورداری از اطلاعات در این حوزه و استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و بهداشت جنسی گفته می‌شود. این حق همچنین شامل حق تصمیم‌گیری آزاد برای تولید مثل به دور از اجبار، خشونت و تبعیض است که در اسناد حقوق بشر سازمان ملل به رسمیت شناخته شده است. ( کنفرانس بین‌المللی جمعیت و توسعه سازمان ملل، سپتامبر ۱۹۹۴)
بهداشت باروری:
بهداشت و مراقبت‌های بهداشتی بسته به موقعیت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی افراد می‌تواند متفاوت باشد اما هیچ کدام از این مراقبت‌های بهداشتی به اهمیت بهداشت جنسی و باروری در جوامع نیست. از عوامل تاثیرگذاربر بهداشت باروری و جنسی زنانمی‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– ازدواج زودهنگام و ازدواج کودکان: ازدواج زود هنگام به معنای از دست رفتن فرصت‌های زندگی مانند تحصیل و اشتغال است. ازدواج‌های زودهنگام، بارداری در سنین پایین را منجر می‌شود که این بارداری‌ها دارای خطرات جدی برای زنان است که حتی می‌تواند مرگ و میر آن‌ها را به دنبال داشته باشد.
– نابرابری‌های جنسیتی: نابرابری‌های جنسیتی منجر به عدم کنترل زنان و دختران بر زندگی جنسی و باروری آن‌ها می‌گردد. این نابرابری‌ها،خشونت‌های گسترده‌ای را علیه زنان بوجود می‌آورد. خشونت‌هایی نظیر قاچاق زنان و دختران، ناقص سازی جنسی(ختنه)، ازدواج در سنین پایین، بارداری‌های ناخواسته و…
– فقر: فقر موجب عدم دسترسی زنان به امکانات بهداشتی و رشد بی‌رویه جمعیت می‌گردد. افزایش زاد و ولد، استمرار و تشدید فقر را به همراه خواهد داشت.
– تعداد زایمان : هر حاملگی، احتمال مرگ ناشی از زایمان و یا عوارض پس از زایمان را در زنان افزایش می‌دهد.
– دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری: استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری می‌تواند مرگ و میر مادران را کاهش دهد. آمارها نشان می‌دهد که از هر سه مرگ مادران در هنگام حاملگی یا زایمان، یکی مربوط به بارداری‌های ناخواسته است که می‌تواند با دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری اتفاق نیفتد. این بدین معناست که در صورت دسترسی آسان و آزاد به وسایل پیشگیری از بارداری،می‌توان از مرگ و میر ۱۷۵ هزار زن در طول سال جلوگیری کرد.
– عوارض بارداری و زایمان: هرساله در سراسر جهان ۱۰ تا ۱۵ میلیون زن بهبیماری‌های ناشی از دوران بارداری و یا زایمان مبتلا می‌شوند. در دسترس بودن امکانات پزشکی و بهداشتی در طول دوره بارداری، زایمان و پس از زایمان می‌تواند منجر به کاهش روند فوق گردد.
– سقط جنین‌های غیرایمن: هر ساله یک چهارم بارداری‌ها در جهان به سقط جنین می‌انجامد (حدود ۲۲ میلیون) و یک چهارم این سقط جنین هاغیر ایمن و غیربهداشتی هستند. سقط جنین غیرایمن به سقط جنینی گفته می‌شود که در محیط‌های غیربهداشتی و یا توسط افراد غیرحرفه‌ای انجام پذیرد.
سقط جنین‌های غیرایمن در طول سال به مرگ ۶۸۰۰۰ زن در سراسر جهان منتهی می‌گردد که نیمی از این مرگ و میرها در زنان جوان و کم سن و سال اتفاق می‌افتد. در صورت دسترسی زنان به وسایل پیشگیری از بارداری و سقط جنین‌های ایمن،می‌توان از ۹۰ در صد این مرگ و میرها جلوگیری کرد.
بهداشت باروری در کشورهای درحال توسعه[۱]:
به طور متوسط زنان کشورهای در حال توسعه، بیش از زنان کشورهای توسعه یافته بارداری و زایمان را تجربه می‌کنند. از این رو آمار مرگ و میر زنان ناشی از بارداری و یا عوارض پس از آن، در کشورهای درحال توسعه بیشتر است. خطر مرگ و میر زنان ناشی از بارداری در کشورهای توسعه یافته، ۱ در ۳۸۰۰۰ است در حالی که این رقم برای زنان کشورهای در حال توسعه، ۱ در ۱۵۰ است.
در کشورهای توسعه یافته اکثر زایمان‌ها توسط افراد متبحر و متخصص انجام می‌گیرد این در حالی است که این رقم برای کشورهای در حال توسعه تنها ۳۴ درصد است.
اکثر سقط جنین‌های غیرایمن در کشورهای درحال توسعه که دسترسی زنان به وسایل پیشگیری از بارداری و سقط جنین‌های ایمن محدود است، اتفاق می‌افتد.
خطر مرگ و میر زنان در هنگام بارداری و یا زایمان در کشوری مثل سوئد ۱ در ۳۰۰۰۰ است در حالی که این رقم در کشوری مانند افغانستان ۱ در ۶ است.
این ارقام نشان می‌دهد که با تغییر سیاست‌ها و قوانیندر کشورهای در حال توسعهمی‌توان آمار مرگ و میر زنان در طول بارداری و یا عوارض ناشی از آن را کاهش داد.
پیشگیری از بارداری و بهداشت جنسی در ایران
جمهوری اسلامی ایران در دو دهه اخیربه دستاوردهای بزرگی در حوزه بهداشت و باروری رسیده است. به طوری که امروزه برنامه تنظیم خانواده اجرا شده در ایران به عنوان الگویی برای سایر کشورهای درحال توسعه بخصوص کشورهای مسلمان مانند مصر، اندونزی، عمان و یمن در آمده است[۲].
پس از انقلاب اسلامی در ایران و باتوجه به سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری، رشد جمعیت افزایش چشمگیری پیدا کرد. به طوری که جمعیت از ۳۴ میلیون نفر در سال ۵۵، به ۵۰ میلیون نفر در سال ۶۵ رسید(۳۹ درصد رشد). این رشد بی‌رویه مسئولان را به فکر مهار افزایش جمعیت انداخت. از این رو برنامه تنظیم خانواده با شعار فرزند کمتر، زندگی بهتر در سراسر کشور به اجرا گذاشته شد. با اجرای این برنامه،نرخ فرزندآوری از ۵٫۶ در ۱۳۶۴ به ۲ فرزند در سال ۱۳۷۹کاهش پیدا کرد[۳]. در اوایل دهه هفتاد، برنامه مکملی برای تنظیم خانواده به مرحله اجرا در آمد که شامل تشویق به فاصله‌گذاری بین فرزندان، محدود کردن بارداری در سنین پائین و دسترسی رایگان به وسایل پیشگیری از بارداری بود. تا اواسط دهه هشتاد سیاست‌های کلی حکومتی با سیاست‌های بهداشتی برای تنظیم خانواده که از سوی دولت ارائه می‌شد، یکپارچه بود[۴].
اما به نظر می‌رسد با تغییر لحن و تغییر برنامه در سطح بالای حکومت در چند ساله گذشته که این اواخر شدت و تحکم بیشتری پیدا کرده است، متاسفانه شاهد تغییر سیاست در حوزه بهداشت باروری به بهانه افزایش جمعیت در ایران خواهیم بود. اوایل تابستان ۹۲ طرحی تحت عنوان «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» توسط عده‌ای از نمایندگان مجلس ارائه شد. در طرح مذکور کاهش سن ازدواج، افزایش فرزندآوری و حتی کاهش طلاق در دستور کار قرار گرفته است. از سوی دیگر مجلسی‌ها در فروردین سال ۹۳ در اقدامی عجیب، فوریت طرح «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش نرخ رشد جمعیت کشور» را تصویب کردند. به موجب این طرح تمامی اقدامات درخصوص سقط جنین، عقیم سازی مانند وازکتومی و توبکتومی و هرگونه تبلیغ درباره تحدید موالید و کاهش فرزندآوری ممنوع و مرتکبان آن به مجازات مندرج در ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد. در آخرین اقدام مجلس هفتم تیرماه کلیات طرح افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت کشور را به تصویب رساند. طرحی که در صورت تصویب جزییات آن مجازات ۲ تا ۵ سال حبس برای انجام عمل های جراحی پیشگیری از بارداری (وازکتومی و توبکتومی) اعمال خواهد شد.
واضح است باتوجه به گسترش فقر، افزایش بیکاری و اوضاع نابسامان اقتصادی تصویب طرح‌هایی از این دست افزایش جمعیت مورد نظر حکومتیان را به دنبال نخواهند داشت و صرفا در آینده شاهد بارداری‌های ناخواسته و به دنبال آن افزایش سقط جنین‌های غیرایمن و زیرزمینی که بهداشت جنسی، باروری و سلامت زنان را به مخاطره خواهد انداخت خواهیم بود.
[۱]http://www.womenandchildrenfirst.org.uk/
[۲]http://www.unfpa.org/culture/case_studies/iran_study.htm
[۳]http://www.prb.org/pdf/IransFamPlanProg_Eng.pdf
[۴]http://www.guttmacher.org/pubs/journals/2509899.pdf