تا قانون خانواده برابر: «…میراث ظلم هنوز بر گرده زنان سنگینی می‌کند. مادامی که زنان درگیر فقر هستند و مادامی که از بالا به آنها نگاه شود، حقوق بشر چیزی کم دارد. مادامی که تفکرات منسوخ و قدیمی مانع شوند که زنان مشارکت موثری در جامعه داشته باشند، رشد و پیشرفت به کندی انجام خواهد گرفت. مادامی که مردم از پذیرفتن نقش برابر بیش از نیمی از خودشان سر باز زنند، ما محکوم به شکستیم.» (سخنرانی ماندلا در روز زن – 1996)
ماندلا معروف‌تر از آن است که نیاز به معرفی داشته باشد. مردی که به نماد آزادی و آزادگی در قرن اخیر بدل شده و الهام بخش بسیاری از گروه‌ها و مدافعان حقوق بشر، سیاستمداران و فعالان مدنی در سراسر این کره خاکی است. برنده جایزه صلح نوبل و بزرگ مرد مبارزات ضد آپارتاید که عنوان اولین رییس‌جمهور سیاه‌پوست آفریقای جنوبی را یدک می‌کشید. اما آنچه بیش از هر چیز او را بر سر زبان ها انداخت، منش اخلاقی و سیاسی منحصر به فرد او بود که از او الگویی جهانی ساخت تا به هر بهانه‌ای یادش کنند، بزرگش دارند و از او الهام گیرند؛ حال می‌خواهد جشن استقلال کشوری باشد یا افتتاحیه جام جهانی فوتبال. هنوز یک هفته از مرگ «مادیبا» نمی‌گذرد. نگاهی کوتاه به نقش «پدر آزادی آفریقای جنوبی» در بهبود وضع زنان کشورش شاید امر شایسته‌ایست تا در غم فقدان او به سوگ بنشینیم.
سال 1994، نلسون ماندلا که به تازگی سکان قدرت آفریقای جنوبی را به دست گرفته بود، در طی یک سخنرانی پرشور گفت: «آزادی به دست نمی‌آید مگر آنکه زنان از هر گونه ظلم و فشاری رها شوند». با همین نگاه بود که در سال‌های اول ریاست جمهوری‌اش، معاهده بین‌المللی منع تبعیض علیه زنان که یک سال پیش از روی کار آمدن او، توسط دولت پیشین به امضا رسیده بود را به تصویب رساند و گام‌های جدی خود برای رفع نابرابری علیه زنان در آفریقای جنوبی را آغاز کرد.
در 9 آگوست 1995، مردم آفریقای جنوبی برای اولین بار شاهد «روز ملی زنان» در کشورشان بودند. ماندلا در آن روز تلاش کرد تا مسیر خود در زمینه حقوق زنان را به صراحت مشخص نماید و بر اهمیت این موضوع در برنامه‌هایش تاکید کند: «از برای احترام به سپاه زنان که پیش از ما مسیر مبارزه برای دستیابی به عدالت را نشان دادند، موظفیم که در قوانین عالی این سرزمین اصول مستحکمی را طرح کنیم که حقوق زنان را برپا دارد. هم خود زنان و هم دیگر آحاد جامعه باید این مهم را از جمله مسئولیت‌های اولیه خود بدانند…. باید به خاطر داشته باشیم که همه با هم قادر خواهیم بود که آفریقای جنوبی را به سوی روزهایی بهتر به پیش ببریم.»
اما شاید ماندگارترین گام ماندلا در مسیر دفاع از حقوق زنان، نقش بی‌بدیل او در تهیه قانون اساسی جدید کشور آفریقای جنوبی پس از رژیم آپارتاید در سال 1997 باشد. بی شک قانون اساسی این کشور یکی از پیشروترین قوانین در زمینه دفاع از حقوق زنان در جهان است. این قانون در موارد متعددی به موضوع برابری جنسیتی می‌پردازد و هرگونه تبعیض جنسی را برنمی‌تابد. در این قانون به صراحت آمده است که «دولت نباید غیرمنصفانه، به طور مستقیم و یا غیرمستقیم، در زمینه‌های نژاد، جنسیت، امور جنسی، وضع تاهل، پایگاه‌های اجتماعی و قبیله‌ای، رنگ، گرایش جنسی، سن، حجر دینی، عقیده، فرهنگ، زبان و تولد علیه کسی تبعیض روا دارد.» در جای دیگر تاکید دارد که «هر کس بر تمامیت روان و بدن خود حق دارد، که شامل حق بر الف) تصمیم‌گیری درباره تولید مثل و ب) حفظ امنیت و آسایش درون و کنترل بر بدن خود می‌شود.» این قانون همچنین زمینه‌های حقوقی لازم برای محافظت از زنان در مقابل مواردی چون تجاوز و خشونت‌های خانوادگی را نیز فراهم می‌آورد. از سوی دیگر قانون اساسی آفریقای جنوبی با برشمردن حقوقی چون آموزش، بهداشت و سلامت، سکونت (داشتن خانه)، غذا و آب مناسب بستر مناسبی را برای بهبود وضع زنان ایجاد کرده است. اگرچه این دسته از حقوق به طورمستقیم متوجه زنان نمی‌شود و اختصاص به آنها ندارد، اما اثر چشمگیری در بهبود حقوق زنان آفریقای جنوبی تا به امروز داشته است.
در کنار تعریف و تصویب قوانین مدرن و پیشرو، دولت ماندلا اقدام به تاسیس نهادها و تشکل‌هایی در راستای برابری جنسیتی و دفاع از حقوق زنان نمود. به طور مثال در سال 1996، «کمیسیون برابری جنسیتی» در افریقای جنوبی تاسیس شد. این نهاد دولتی که هنوز هم به کار خود ادامه می‌دهد، موظف است که سیاست‌های عمومی و خصوصی و دیگر فعالیت‌های موجود که بر وضع زنان کشور تاثیرگذار است را رصد کند و در مواقع لزوم در جهت صیانت از حقوق زنان طرح‌هایی ارائه و اقدامات مقتضی را انجام دهد. «کمیسیون ملی حقوق بشر» و «دفتر حفاظت ملی» نیز دیگر نهادهایی هستند که در مسیر دفاع از حقوق زنان در کشور افریقای جنوبی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
اگرچه ماندلا در سال 1999 قدرت سیاسی را ترک کرد، اما به همراه همسرش گراکا ماچل، که در سن هشتاد سالگی با او ازدواج کرده بود، به تلاش خود برای احقاق حقوق زنان نه تنها در آفریقای جنوبی که در سایر کشورها ادامه داد. در سخنرانی که در سال 2006 و به مناسب دریافت عنوان «سفیر سازمان عفو بین‌الملل» در شهر ژوهانسبورگ ایراد کرد، ماندلا اظهار داشت که: «زنان و دختران نیازمند محیطی امن برای تحصیل و کار هستند. هم اکنون، تبعیض و خشونت در کنار عدم دسترسی ایشان به لوازم و امکانات مورد نیازشان برای تبدیل حقوق مفروض خود به واقعیت، موجب تشدید وضع اسفناک آنها شده است. اگر دختران محیط امن و بدون تبعیضی نداشته باشند تا تحصیلاتشان را ادامه دهند و یا به کاری مشغول شوند، تبعات آن به طور مداوم در زندگیشان جاری خواهد بود و حق انتخاب و آزادی آنان که امروز برای ما مسلم است، نادیده گرفته خواهد شد.»
هر چند که هنوز زنان آفریقای جنوبی راه طولانی تا به دست آوردن جایگاه واقعی خود در جامعه و برخورداری از تمامی حقوق برشمرده در قوانینشان دارند، اما بی شک نمی‌توانند از نقش «مادیبا» در این میان چشم بپوشند. با وجود تمام نابرابری‌هایی که هنوز در آفریقای جنوبی وجود دارد، زنان نسبت به گذشته به مراتب بیشتردر عرصه عمومی به چشم می‌آیند و در زمینه‌های گوناگونی چون سیاست، تجارت، رسانه و جوامع مدنی فعالیت می‌کنند. امری که در طول تاریخ آفریقای جنوبی بی‌سابقه است. بر اساس آمار منتشر شده، امروز در حدود 40 درصد از مقامات و مسئولان محلی، پارلمان و کابینه دولت را زنان تشکیل می‌دهند که دست‌آورد چشمگیری برای این کشور آفریقایی است.
ابتدای این نوشته با نقل قولی از این نماد مبارزه برای برابری شروع شد و چه حسن ختامی بهتر ازفراخوان او خطاب به هموطنانش در آستانه ورود به قرن 21:
«بیایید برای اتحاد، صلح و توسعه، به همراه زنان دست‌هایمان را به هم دهیم. بیایید با دست‌آوردهایی ملموس وعینی به قرن جدید پا بگذاریم تا واژه‌های زیبای خود را دریابیم. قدرت برابر و شکوه، ارزانی زنان آفریقای جنوبی!»