بیدارزنی: در اردوگاه پناهندگان مخمور در شمال عراق، نسل فراموش‌شده‌ای از زنان پناهنده اقامت دارند که با یاد دختران و پسران خود که در راه آزادی مبارزه کرده‌اند و در جنگ از بین رفته‌اند، روزگار می‌گذرانند. بریتان تنها ۱۸ سال داشت، وقتی هواپیماهای جنگی بر فراز کوهستان‌های قندیل غریدند و موقعیت او را هدف قرار داده و او را کشتند. …

در سال‌های اخیر به خصوص در بحث‌های آکادمیک و در رسانه‌ها توجه زیادی به خشونت‌های جنسی به‌ویژه تجاوز به زنان و دختران در طول جنگ و ایجاد قوانین بین‌المللی بشردوستانه برای محافظت از آن‌ها شده است. اگرچه این اقدامات حائز اهمیت است اما در درگیری‌های مسلحانه بیشتر توجهات بین‌المللی بر خشونت‌های جنسی محدود شده است و سایر مشکلات زنان در جنگ‌ اغلب مغفول مانده‌اند. این مقاله سعی دارد به بررسی مشکلات چندوجهی زنان در زمان درگیری های مسلحانه بپردازد.

نوشتار حاضر بر آن است که حقوق پناهندگان و اسناد و رویه‌های حقوقی مربوط به آن را، از منظر مطالعات فمینیستی مورد توجه قرار دهد. با وجود تفاوت در رویکردها و جنبش‌های گوناگون فمینیسم، برخی انتقاداتی که این گروه به حقوق بشر و مشخصاً حقوق پناهندگان وارد می‌دانند مشترک بوده است و عموماً کمبودهای این نظام حقوقی را ناشی از بی‌توجهی به مسائل و مشکلات خاص زنان و تجربیاتشان و هم‌چنین عدم حضور آنها در مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های ناظر بر این حوزه می‌دانند. در مقاله حاضر، علاوه بر بیان انتقادات کلی فمینیست‌ها به این شاخه از حقوق و اسناد مربوط به آن، مسائل و مشکلاتی که زنان به دلیل و بر مبنای جنسیتشان در سه مرحله قبل از پناهندگی، در خلال رسیدگی به درخواست پناهندگی و پس از آن با آن مواجهند مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پناهجویان سودان جنوبی برای جمع‌آوری چوب باید از بوته‌هایی که دور تا دور کمپ یافت می‌شود استفاده کنند. علاوه بر سختی این کار، مردان جامعه میزبان اغلب زنان و دختران پناهجو را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند. حتی گاهی به دلیل محدود بودن منابع موجود در منطقه، زنان جامعه میزبان نیز اقدام به آزار و اذیت زنان پناهجو می‌کنند. بسیاری از این زنان در حین جمع‌آوری چوب و یا طی مسیر دریافت غذا مورد آزارهای جنسی قرار می‌گیرند

به مناسبت هشتم مارس و به دلیل گستردگی شعله‌های جنگ و درگیری‌ها که این روزها از گوشه و کنار جهان زبانه کشیده است و هزاران نفر را در سراسر جهان آواره کرده است؛ پرونده‌ای را با عنوان «زنان، جنگ و پناهندگی» در هفته پیش رو منتشر خواهیم کرد که طی آن، پیامدهای جنگ بر زنان و تجربه آن‌ها از آوارگی و پناهندگی بررسی می‌شود.

حتی بدون سیاست‌های خصوصی‌سازی در ایران، درهای مشاغل دولتی که بخش‌های بالاتر هرم مشاغل را به خود اختصاص می‌دهند، به روی زنان چندان باز نبوده است. سیاست‌های خصوصی‌سازی در ایران در عمل، با تعلیق اجرای قانون کار به‌خصوص در مشاغل زنانه، با برون‌سپاری بخش‌های زنانه‌تر سازمان‌های دولتی به پیمان‌کار خصوصی و تشویق سرمایه‌گذاران خصوصی به سرمایه‌گذاری در بخش‌های دولتی همچون آموزش‌وپرورش که مقصد اصلی زنان در بازار کار دولتی است، به راندن بیش از پیش زنان به بازار کار غیررسمی و فربه‌تر شدن این بخش منجر شده است.

به نظر می‌رسد هدف اصلی در برگزاری این کلاس‌ها با عناوینی متفاوت و بعضا جذاب، بازتولید همان نگاه سنتی و مذهبی به زنان البته با ادبیات و شیوه‌های متفاوت نسبت به قبل است، همان نگاه ابژه محوری که زنان را در خدمت مردان می‌پندارد و از آن‌ها می‌خواهد شیوه‌های نوین ارائه خدمات به شوهرانشان را یاد بگیرند تا مبادا فیل مردانشان یاد هندوستان کند

با ملاحظه فرهنگ‌های متفاوت و نوع رفتار آنها با زنان، قبول کردن نسبی‌گرایی فرهنگی خیلی دشوار می‌شود. در برخی از جوامع دختران را ختنه می‌کنند، در سنین پایین بدون اینکه بخواهند یا بدانند که چه می‌خواهند به ازدواج اجباری مجبور می‌شوند، حق تحصیل ندارند و تجاوز را فقط خارج از ازدواج قابل تعریف می‌دانند. پذیرش سخنِ نسبی‌گرای فرهنگی به این معنا خواهد بود که در این فرهنگ‌ها ختنه کردن دختران رواج دارد، یا در فرهنگی به خصوص ازدواج اجباری یک هنجار است. با وجود اینکه این نکته محل اختلاف نظر نیست، پس چرا نسبی‌گرای فرهنگی آنها را تکرار می‌کند؟

در کنار این تصویرسازی غیرمنصفانه، الگوی جنسیتی «زنِ خوبی» نیز وجود دارد، که از زنان می‌خواهد در کنار مطیع و سر به راه بودن، همه چیز تمام نیز باشند یا به قول معروف از هر انگشت شان یک هنر بریزد. تحمیل رقابت به دختربچه ها برای ورود به مسابقه‌ای بی‌پایان برای جلب نظر و حفظ مردان خانواده اعم از پدر، برادر و همسر یکی از مصداق‌های این واقعیت اجتماعی است. در واقع، نقطه نهایی این رقابت، همان چیزی است که آن را جلب رضایت همسر می‌نامیم، زیرا ورود به این رقابت نه به منظور کسب استقلال و ارتقای شأن اجتماعی زنان، بلکه به منظور بالا بردن توانمندی‌های آن‌ها برای جلب نظر مردی است که بعدا قرار است شوهر آن‌ها باشد. در واقع، در پس زمینه چنین الگوسازی‌هایی، جای زن نه اجتماع، بلکه گوشه خانه‌اش است، زیرا از این منظر، نقش‌های ذاتی زن چنین هستند و از این نقش‌ها گریزی نیست.

زنان و دختران به عنوان بخش کوچکی از جمعیت جهان در نظر گرفته می‌شوند و این امر با وجود تداومِ رسم دخترکشی همچنان صادق است. دخترکشی چیست؟ پدیده‌ای باستانی که امروزه در جوامع به شدت مردسالاری که برای دختران ارزشی قائل نیستند، دیده می‌شود؛ بنابراین، مرگِ جنسیت‌گزین که شامل کشتنِ نوزادانِ دختر است، همچنان ادامه دارد. در کشوری مانند چین، احتمال مرگ نوزادان دختر در یک سال اول زندگی دو برابر نوزادان پسر است؛ بنابراین بیایید صریح باشیم: حقوق زنان، همان حقوق بشر است. این حقوق شامل رفتار با زنان و دختران با همان احترامی‌ست که برای مردان و پسران قائلیم. واضح است که هر جنسیتی به انسانیت خود آگاه بوده و زندگی آن‌ها از ارزشی یکسان برخوردار است.