بیدارزنی و ملی‌گری در جهان سوم

مهرخانه: نسیم السادات محبوبی‌شریعت‌پناهی

بیدارزنی و ملی‌گری در جهان سوم
نویسنده: کوماری جایواردنا
مترجم: شهلا طهماسبی
نشر ژرف؛ 1392

کتاب “بیدارزنی و ملی‌گری در جهان سوم” نوشته کوماری جایواردنا نویسنده سری‌لانکایی‌الاصل و تحصیل‌کرده در دانشگاه‌های معتبر اروپایی پاریس و لندن است. نویسنده کتاب در پی آن است تا تاریخ زنانی را از اواخر قرن نوزدهم مورد بررسی قرار دهد که مبارزات سیاسی خود را در کشورهای آسیا و خاورمیانه آغاز کردند؛ این در حالی است که نویسنده مدعی آن است که در مورد این زنان اطلاع زیادی در دست نیست. 

او در دیباچه این کتاب شرح می‌دهد که این کتاب، حاصل تجدیدنظر در اثر پرحجم‌اش با عنوان “فمینیسم و ناسیونالیسم در جهان سوم” است و دلایل خود را برای نگارش این کتاب چنین بیان می‌کند:
1.    آشنا کردن زنان جهان سوم با تاریخ فمنیسم؛
2.    نقش زنان در شکل‌گیری مبارزات و جنبش‌های اولیه در کشور خودشان؛
3.     آشنا کردن زنان در این کشور‌ها با تاریخ و جنبش‌های شکل‌گرفته در دیگر کشورهای جهان سوم؛ تا از این رهگذر افرادی را که قصد دارند زنان را از تلاش برای دستیابی به حقوق حقه‌شان باز دارند و هم‌چنان در موقعیت فرودست نگه دارند، از صافی بگذراند.

جایواردنا یافته‌های مطالعات خود را در سیزده فصل مطرح کرده است: 

فصل اول که پیشگفتار کتاب است، به بررسی شباهت‌ها و همانندی‌های موجود در کشورهای مورد مطالعه و همچنین تفاوت‌های بارز در استراتژی زنان این کشور‌ها بر اساس پیشینه تاریخی هر یک از آنها پرداخته است. کشورهای مورد مطالعه در این فصل عبارت‌اند از: مصر، ایران، ترکیه، هند، سریلانکا، چین، ژاپن، کره، فیلیپین، ویتنام و اندونزی. 

وجه تشابه این کشور‌ها از نظر نویسنده آن است که یا مستقیماً مورد تجاوز و سلطه قدرت‌های امپریالیستی بوده و یا غیرمستقیم در خدمت اهداف آنان بودند. باید توجه داشت که از نظر نویسنده وجه تمایز این کشور‌ها پیشینه فرهنگی و ایدئولوژیکی آنها است.

فصل دوم کتاب با عنوان «تمدن» در مورد نحوه رهایی زنان در ترکیه است که در سه بخش تنظیمات (تجدید سازمان)، جنبش ترک‌های جوان و انقلاب کمالیست، به بررسی جنبش زنان در تکیه پرداخته و از جوانب مختلف دستاوردهای این زنان را مورد بررسی قرار داده است.

در فصل سوم که عنوان آن «اصلاح‌طلبی و حقوق زنان در مصر» است، نویسنده در بخش‌هایی مجزا چون اصلاح‌طلبی در مصر، مردان اصلاح‌طلب و حقوق زنان در مصر، ناسیونالیسم و اعتراضات زنان؛ به بررسی جنبش‌های زنان در مصر و دستاوردهای این جنبش‌ها برای آنان، پرداخته است.

جایواردنا فصل چهارم را به جنبش زنان در کشور ایران اختصاص داده که عنوان آن «مبارزات زنان و آزادی از بالا در ایران» است که در ذیل سه عنوان زنان رهبر، مردان اصلاح‌طلب و حقوق زنان و سیاست‌های رضاخان؛ به ارائه یافته‌های خود در مورد تاریخ جنبش زنان در ایران می‌پردازد. 

فصل پنجم نیز اختصاص به زنان افغانستان و تلاش‌شان در جهت رهایی دارد؛ از این‌رو تلاش این گروه از زنان در بستر تاریخی و پرتلاطم افغانستان، مورد بررسی قرار گرفته شده است.

در فصل ششم با عنوان «زنان، اصلاحات اجتماعی و ناسیونالیسم در هند»، نویسنده ذیل این عنوان به طرح مباحثی چون اشکال مقاومت، طغیان علیه رسوم مخوف علنی، رشد جنبش اصلاح‌طلب، طغیان زنان، گاندی و حقوق زنان، نهرو و حقوق زنان و زنان در فعالیت سیاسی می‌پردازد و وضعیت جنبش زنان هند را در طول تاریخ پرفراز و نشیب این کشور مورد بازخوانی قرار می‌دهد.

نویسنده در فصل هفتم، «رهایی و انقیاد زنان در سری‌لانکا» در ذیل سه عنوان بوداییت و زنان، تغییرات در دوره امپریالیسم و مبارزه برای حقوق سیاسی و حق رأی؛ به بررسی وضعیت زنان در کشور و زادگاه خود می‌پردازد و دستاوردها و تاریخچه تحول وضعیت زنان در این کشور را مورد بررسی قرار می‌دهد.

فصل هشتم تحت عنوان «جنبش برای حقوق برابر زنان در اندونزی» با مطالبی در مورد ظهور امپریالیسم غرب، کارتینی و گسترش آموزش و رهایی زنان، رشد ناسونالیسم و طغیان زنان؛ به بازخوانی تاریخ مبارزات زنان اندونزی و دستاوردهای این مبارزات برای زنان اندونزیایی پرداخته است. 

فصل نهم حاوی مرور تاریخی «مبارزات زنان برای کسب حقوق دموکراتیک در فیلیپین» است که در دو بخش استیلای اسپانیایی‌ها و مبارزات برای استقلال ملی و دوره فرمان‌روایی آمریکاییان تنظیم شده است تا نمایی از وضعیت جنبش زنان در فیلیپین و نتایج حاصل از این جنبش در بهبود وضعیت زنان در این کشور را برای خواننده ترسیم کند.

فصل دهم با «عنوان فمینیسم و مبارزات انقلابی در چین» در شش بخش کنفوسیونیسم و زنان، جنبش اصلاح‌طلب، طغیان علیه نظم کهن، زنان در انقلاب بورژوا- دموکراتیک، زنان و جنبش‌های چهارم ماه مه و زنان و مبارزات انقلابی دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰؛ به مبارزات زنان این کشور اختصاص دارد و تلاش آنان را در جهت ارتقا وضعیت زنان این کشور، در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

در فصل یازدهم نویسنده تحت عنوان «زنان اصلاح‌طلب و انقلابی در ویتنام» در سه بخش انتقاد از طریق شعر و ادبیات، ویتنام و امپریالیسم فرانسه و زنان و انقلاب؛ به تاریخ جنبش زنان این کشور پرداخته است.

در فصل دوازدهم نیز کوماری جایواردنا «زنان و نهضت مقاومت در کره»؛ در یک بخش با عنوان«زنان در دوره حاکمیت ژاپنی‌ها» مورد بررسی قرار داده است.

و سرانجام در فصل سیزدهم نویسنده به «مبارزه برای کسب حقوق زنان در ژاپن» در شش بخش اصلاح لباس در ژاپن، آموزش و غربی‌کردن، زنان در نیروی کار، زنان در جنبش حقوق همگانی، جنبش حقوق زنان و نظامی‌گری و مبارزات زنان به تشریح وضعیت زنان و جنبش‌های آنان پرداخته است.

* دانشجوی دکترای مطالعات زنان