سهم زنان سرپرست خانوار از مسکن چیست؟

حمایت از زنان سرپرست خانوار همواره به بحث در راستای توانمندسازی و اشتغال زایی برای انان منتهی می‌شود، اما یکی از مهمترین چالش‌های زندگی این قشر همواره بحث مسکن و سرپناه خصوصا در کلان شهری همچون تهران است. در همین راستا طرح “مسکن مهر” به مثابه فرصتی برای این زنان مطرح شد و در ادامه آن چندی است صحبت از “مسکن اجتماعی” برای زنان سرپرست خانوار شنیده می‌شود. 

به گزارش مهرخانه، 2 میلیون و پانصد هزار زن سرپرست خانوار در کشور، آمار رسمی ‌منتشر شده‌ای است که ساده‌ترین تفسیر آن 2 میلیون و پانصد هزار خانواده در معرض فقر در کشور است. 

در عین حال که نمی‌توان اولویتی برای اهمیت بحث مسکن یا اشتغال‌زایی برای این زنان و خانواده‌هایشان مشخص کرد و افراد برای گذران زندگی به سرپناه و درآمد توأمان احتیاج دارند، اما می‌توان درنظر گرفت که داشتن سرپناه و مسکن برای این زنان، حداقل چیزی است که آنان را از در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار گرفتن مصون نگه می‌دارد و امنیت خاطری برای اشتغال و درآمدزایی آنان قراهم می‌کند.

یکی از مهم‌ترین طرح‌های پیشنهادی مسکن دولت یازدهم، طرح تأمین مسکن اجتماعی برای اقشار کم‌درآمد است که به نظر می‌رسد این طرح با توجه به وعده‌های اجرایی‌شدن آن در سال 93 یکی از اصلی‌ترین طرح‌های دولتی برای تأمین سرپناه مناسب برای خانوارها و اقشار آسیب‌پذیر است.

“مسکن اجتماعی” چه تفاوتی با “مسکن مهر” دارد؟
دولت یازدهم به جای مسکن مهر به دنبال اجرای طرح مسکن اجتماعی است؛ طرحی که قرار است برای تأمین مسکن اقشار آسیب‌پذیر، ضعف‌های مسکن مهر را نداشته باشد، اما این طرح چیست؟ 

بنابر گفته‌های وزیر راه و شهرسازی، این طرح تلفیقی خواهد بود از مسکن استیجاری و اصلاح بافت‌های فرسوده که در برنامه چهارم تدوین شده بود، ولی در دولت‌های نهم و دهم معلق شد.

حدوداً یک سال پیش بود که وزیر راه و شهرسازی در حاشیه جلسه هیئت دولت با تأکید دوباره بر توقف طرح مسکن مهر، از شروع طرح جدیدی به نام «مسکن اجتماعی» با هدف حمایت از گروه‌های کم‌درآمد خبر داد.

به گفته عباس آخوندی، مسکن اجتماعی از نظر تعاریف بین‌المللی، به مسکنی گفته می‌شود که در آن هدف خدمت‌رسانی اجتماعی است، نه یک فعالیت اقتصادی. 

البته از برنامه دوم توسعه مسکن اجتماعی وارد نظام برنامه‌ریزی ایران شد. براساس مطالعه‌ای که آن زمان صورت گرفت، بازار مسکن ایران به سه گروه تقسیم شد. گروه اول، گروه مسکن آزاد نام گرفتند که پاسخ‌گوی تقاضای طبیعی مسکن در بازار آزاد بود؛ یعنی پاسخ‌گو به تقاضای گروهی که خودشان می‌توانستند مسکن خود را تهیه کنند.

گروه دوم گروه مسکن حمایتی نام گرفتند. در واقع این مسکن به منظور پاسخ‌گویی به تقاضای طبقه متوسط و اندکی زیر آن بود. فرضیه بر این استوار بود که این گروه، اندک پس‌‌اندازی دارند، اما میزان آن در حدی نیست که بتوانند به پشتوانه آن تقاضای بالقوه خود را به بالفعل تبدیل کنند. بنابراین، نیاز به یکسری حمایت‌های ویژه دارند و وام‌های رهنی می‌بایست به نحوی طراحی می‌شد که میزان پس‌انداز آنها در ضریب‌های مؤثر و معنی‌دار اقتصادی ضرب می‌شد؛ به نحوی‌که آنها را توانمند می‌ساخت تا وارد بازار تقاضای مسکن شوند. 

گروه سوم مسکن اجتماعی بود. این گروه در پاسخ به تقاضای بخشی از جامعه بود که از جهت درآمدی در دهک‌های پایین جای داشتند و باید مورد حمایت ویژه‌تری قرار می‌گرفتند. در این گروه، دولت در بخش مسکن بدون هدف اقتصادی و صرفاً با هدف بازتوزیع ثروت و امنیت اجتماعی و با این تفکر که این گروه امکان پرداخت هزینه تأمین مسکن را ندارند، مداخله کرده و از این طریق دولت به توسعه عدالت اجتماعی ورود پیدا می‌کند. 

وزیر راه معتقد است که در این طرح تمام سیاست‌های حمایتی دولت به نحوی در راستای هم قرار می‌گیرد که افراد به پس‌انداز خانوادگی علاقه‌مند بشوند و به این ترتیب رفتار اقتصادی خانوار‌ها با اقتصاد کلان هم‌راستا شود. بزرگ‌ترین معیار موفقیت یک برنامه مسکن، میزان تأثیر‌گذاری آن بر تغییر رفتار اقتصادی خانوار و هم‌راستا کردن آن با سیاست‌های ملی است. در واقع این شاخص مبین اعتماد مردم به موفقیت سیاست‌های اعلامی ‌از سوی دولت و پذیرش تغییر رفتار خود و سرمایه‌گذاری بر مبنای سیاست‌های دولت ملی است.

همچنین مدیرعامل سازمان ملی زمین و مسکن متوسط متراژ واحد مسکونی در طرح مسکن اجتماعی را 50 متر و برای خانوارهایی که فرزند دارند، حدود 70 متر دانسته و خاطرنشان می‌کند: تفاوتی که مسکن اجتماعی با مسکن مهر دارد در آن است که در مسکن مهر به‌جز وام، مابقی هزینه‌ها را متقاضیان می‌دهند، اما در مسکن اجتماعی این طور نیست و واحدها متناسب با وسع درآمد خانوار قیمت‌گذاری شده و حداکثر با 40 درصد از سهم درآمد، امکان سکونت برای این خانوارها فراهم خواهد ش. 

طبق گفته سید محمد پژمان، مخاطبان مسکن اجتماعی، گروه‌های کم‌درآمد جامعه هستند و واحدها به صورت اجاره در اختیار متقاضیان قرار خواهد گرفت. البته این طرح همچنان در مرحله کارشناسی قرار دارد تا بدون کمترین اشکالی اجرا شود و جزئیات آن هنوز قطعی نشده است.

آخرین شنیده‌ها در رابطه با مسکن اجتماعی زنان سرپرست خانوار
اما چندی پیش شهیندخت مولاوردی در صفحه فیسبوک خود به مسئله مسکن اجتماعی زنان سرپرست خانوار اشاره کرد و نوشت: “… موضوع دیگری که در آن جلسه در خلال گزارش وضعیت مسکن مهر فرصت طرح آن را پیدا کردم، اشاره به فرصتی بود که این طرح برای زنان سرپرست خانوار برای ثبت‌نام (علی‌رغم تمام ایرادات و اشکالات طرح) ایجاد کرد که نباید نادیده انگاشته‌ شود و نیز اشاره به لزوم اخذ رضایت رسمی ‌همسر برای ثبت‌نام زنان متأهل در مسکن مهر بود که آن را به عدم دسترسی برابر به فرصت‌های اقتصادی ربط دادم و محدودیت‌هایی که در مالکیت اموال غیرمنقول برای زنان ایجاد می‌کند. در پایان گزارش به تجربه مسکن اجتماعی اشاره شد که در برخی کشورها به اجرا درآمده و امتحانش را پس داده است و می‌تواند به عنوان جایگزینی برای طرح مسکن مهر و برطرف کردن ایرادات و اشکالات آن مطرح شود.”

موضوعی که البته همچنان در حد یک اشاره باقی مانده و توضیحات دقیق و مشروحی در رابطه با فرم و محتوای اجرایی آن داده نشده است. 

در نهایت آنکه آخرین گفته‌ها در این زمینه شامل مصاحبه سودابه احسانی مشاور وزیر راه و شهرسازی در امور زنان و خانواده با خبرنگار مهرخانه بوده که در آن اعلام کرده است: در خصوص طرح تأمین مسکن اجتماعی برای اقشار کم‌درآمد و اندیشیدن تدابیری برای مسکن زنان سرپرست خانوار، اخیراً با جناب آقای دکتر آخوندی گفتگویی داشتم و ایشان هم نظرات مناسبی داشتند و اگر به نتیجه‌ای در این زمینه دست یابیم، حتماً اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.

(در همین زمینه: آیا زنان سرپرست خانوار در طرح مسکن اجتماعی دیده می‌شوند؟)

به گزارش مهرخانه، اما آنچه در این میان همچنان در ابهام است، سهم زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست در رابطه با خانه‌دار شدن و حمایت‌های دولتی نسبت به آنان است. وضعیتی که همچنان آنان را به سوی فقر و زنانه‌شدن فقر پیش می‌برد و تا وقتی عملاً برنامه‌ای برای دسترسی آنان به فرصت‌های صاحب‌خانه شدن ایجاد نشود، نشست‌ها و مصاحبه‌ها و طرح‌ها دردی از آنان درمان نخواهد کرد.