رمان «مرگ آن را تلخ می‌نوشد » نوشته وَجدی الکومی نویسنده مصری از نگاه یک امدادگر به بازگویی نارضایتی‌هایی می‌پردازد که در بطن جامعه مصر وجود داشتند و نهایتا به «انقلاب ۲۵ ژانویه» سال ۲۰۱۱ در این کشور منجر شدند؛ اعتراضات و اعتصاب‌های کوچک و بزرگِ کارگران و دانشجویان که در گوشه و کنار مصر برپا بودند و با سرکوب گسترده پلیس امنیت مواجه می‌شدند. امدادگران برای مداوای زخم‌های مجروحین از راه می‌رسیدند؛ مجروحین و مصدومانی که باید وجودشان توسط امدادگران انکار می‌شد و هیچ خبرنگار و روزنامه‌نگاری از آن‌ها عکس و خبری مخابره نمی‌کرد.

در کتاب «سیطره‌ی جنس» نوشته‌ی محبوبه پاک‌نیا و مرتضی مردیها، سعی شده است تعریفی ساده از ماهیت این پدیده ارائه دهند: «فمینیسم را می‌توان مکتبی دانست که بر هویت انسانی و ارزش مستقل زنان تاکید می‌کند و در مورد آنان به توانایی و شایستگی‌ای دست‌کم هم‌ارز با مردان باور دارد» (ص ۱۰). تعریفی مینیمال و قابل دفاع که به شکل‌های دیگری نیز می‌توان آن را بیان کرد. به عنوان مثال سلی هزلنگر و همکارانش در ورودی دائره المعارف فلسفه‌ی استنفورد، فمینیسم را به عنوان جنبش‌هایی معرفی می‌کنند که «به دنبال عدالت برای زنان و پایان دادن به همه‌ی شکل‌های سکسیم است»

تمایزی که در سنت قرارداد اجتماعی بین عرصه عمومی و عرصه خصوصی وجود دارد، باعث شده ازدواج که خود یک قرارداد جنسی است، در عرصه خصوصی تعریف شود و از این رو مناسب بررسی‌های سیاسی نباشد. از نظر پیتمن، قراردادهای کاری که در آن افراد برای شخص یا یک کمپانی کار می‌کنند یا قراردادهای کارگری جنسی که در عرصه عمومی هستند نیز همچون قرارداد ازدواج، سلطه مردان بر زنان را تثبیت می‌کنند. تفکیک سفت و سخت عرصه عمومی و عرصه خصوصی که در سنت قرارداد اجتماعی وجود دارد، باعث می‌شود داد و ستد آن‌چه در هر یک از این دو قلمرو قرار می‌گیرد نادیده گرفته شود. بسیاری از آنچه در سنت قرارداد اجتماعی به عرصه خصوصی تعلق دارد، در واقع سیاسی است یا وجوهی سیاسی و عمومی دارد و تعریف عرصه خصوصی، آن‌چنان که در این سنت وجود دارد به سیاست‌زدایی از برخی از وجوه سیاسی دامن می‌زند. یکی از مهم‌ترین آنها روابط جنسی به طور کلی و ازدواج به طور خاص است. البته نباید دچار سوءتفاهم شد، هدف پیتمن یا دیگر افرادی که منتقد حصر رابطه جنسی در عرصه خصوصی هستند، این نیست که مثلا نوعی افشاگری یا شفافیت در مورد زندگی جنسی افراد وجود داشته باشد و حریم شخصی افراد از بین برود. منظور این است که ابعادی از رابطه جنسی و قرارداد ازدواج وجود دارند -مانند تجاوز جنسی- که باقی ماندن رابطه جنسی و ازدواج در عرصه خصوصی به اَشکال موجود، امکان نقد و بررسی آنها را از بین می‌برد.

بی‌سواد در حقیقت حدیث نفس زنی است که جنگ مسیر زندگی‌اش را تغییر می‌دهد و او را وادار به مهاجرتی ناخواسته می‌کند. زنی که علی‌رغم عطش خواندن و نوشتن مجبور به کار در یکی از کارخانه‌های صنعتی کشوری می‌شود که با فرهنگ آن بیگانه است. بیگانگی‌ای که آگوتا از آن با عنوان «برهوت اجتماعی» یاد می‌کند.

چینزیا اروتزا (Cinzia Arruzza) در کتاب «روابط خطرناک: ازدواج‌ها و طلاق‌های مارکسیسم و فمینیسم» به بررسی رابطه‌ی بین مارکسیسم و فمینیسم به عنوان دو نیروی انتقادی سیستم‌های سرکوب سرمایه‌داری و مردسالاری می‌پردازد و سعی دارد پروژه‌ای را تعریف کند که در آن اولاً ماهیت سرکوب مشخص شود و سپس نیروی مبارزه مناسب آن نیز تعیین شود. این‌که نیروی مبارزه تشکیل شده از چه ترکیبی از چه نوعی از فمینیسم و چه نوعی از مارکسیسم باشد پرسشی است که باید به آن پرداخت. اروتزا با توجه به فرآیند جهانی شدن و تغییراتی که بین روابط بین زن و مرد در حال شکل گیری است نیاز به شکل‌گیری گونه‌ای از مارکسیسم متناسب با این مناسبات را یادآوری می‌کند. گونه‌ای از مارکسیسم کوته‌بینانه که همه چیز را به اقتصاد فرومی‌کاهد و بدون طبقه‌ی اقتصادی نمی‌تواند به پدیده‌ها بنگرد بر این باور است که با پایان انقیاد سرمایه‌داری، زنان نیز به رهایی خواهند رسید. در مقابل فمینیسم کوته‌بینانه برخی را به این باور رسانده که مسئله‌ی اصلی جنسیت است و پرداختن به مردسالاری نیاز پرداختن به طبقه اقتصادی را برطرف می‌کند. در عوض باید به پیچیده بودن واقعیت اجتماعی ایمان بیاوریم و به اشکال و گونه‌های متفاوت انقیاد و مکانیسم‌های آن و شرایط بروز و خصویات آن توجه کنیم و دست از این تصور خام بشوییم که با یک الگوی کاریکاتوری از «زیربنا-روبنا» می‌توان ماهیت انقیاد و سرکوب را کشف کرد. ارائه تصاویر کاریکاتوری از انقیاد برای شوراندن و تهییج کارآیی بسیار زیادی دارند ولی اگر هدف صرفاً هیجان‌زدگی و شور و شوق‌آفرینی نیست بلکه مبارزه جدی با انقیاد و سرکوب واقعی است باید سختی بررسی شرایط، فکر کردن و مطالعه و فعالیت مدنی بر مبنای آگاهی به دست آمده از این فعالیت را به جان خرید. کتاب اروتزا با بررسی تاریخی تعامل جنبش‌های کارگری و فمینیستی سعی دارد به بازتعریف مبارزه علیه سیستم‌های انقیاد بپردازد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

روایت‌هایی که در کتاب «جنگ چهره زنانه ندارد»* می‌خوانیم روایت‌های متفاوتی است از زبان زنانی که در جنگ جهانی دوم به‌عنوان پارتیزان، پرستار، تک‌تیرانداز، سرباز، آشپز، پزشک، خلبان و... در جبهه‌های جنگ حضور داشته‌اند. آلکسیویچ در این کتاب به دنبال صداهای خاموش و چهره‌های فراموش شده زنان در جبهه‌های جنگ است. خواننده بی‌واسطه از زبان زنان خاطراتی از جنگ را می‌خواند و با جهان رنج‌هایی که کمتر دیده شده است روبرو می‌شود. نثر روان و ساده و انتخاب روش مصاحبه برای کتاب جنگ چهره زنانه ندارد لذت خواندن کتاب را دو چندان کرده است.

«تاریخ مذکر» کتابی است مشتمل بر دو بخش که در بخش اول تحت عنوان همین نام به بررسی تشتت فرهنگ در ایران پرداخته و در بخش دوم آن تحت عنوان «فرهنگ حاکم و محکوم»، ذیل ۲۷ عنوان، گریزی بر جنبه¬های مختلف ادبیات، هویت، هنر، اجتماع و فرهنگ زده است. بنا بر گفته‌ی خود نویسنده «تاریخ مذکر» رساله¬ای است در رد پدیده¬ای به نام «تاریخ مذکر» در شرق، به ویژه ایران دوران سلطنت؛کتابی که براهنی به خاطر آن و چند نوشته¬ی دیگرش از جمله مقاله¬ای درباره¬ی مرگ جلال ¬آل-احمد به زندان رفت. کتاب در سال ۱۳۴۹ نوشته شده اما به دلایلی، که عمدتاً به خاطر مطالب موجود در بخش پایانی کتاب است، زیر چاپ نرفت. با وجود این به محبوب‌ترین کتاب¬های زیرزمینی دوره‌ی خود تبدیل شد و بعدها در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات نگاه به چاپ چهارم نیز رسید.

این‌که فریدان از اصطلاحِ رازوری استفاده می‌کند شاید به دلیل آن باشد که این نحوه‌ی زندگی زنان در محدوده‌ی شخصی خود، چه به لحاظ ذهنی و چه به لحاظ مکانی، باعث ایجاد موقعیت‌ها و تجربه کردن لحظاتی می‌شود که تنها زنانی که با آن سبک و سیاق زندگی می‌کنند، از آن مطلعند

منیژه نجم‌عراقی سال‌هاست که به عنوان نویسنده و مترجمی فعال در حوزه مباحث و نظریات فمینیستی در بین کنشگران مسائل زنان شناخته شده است. علاوه بر این، وی عضو کانون نویسندگان ایران و همچنین عضو هیئت داوران جایزه کتاب صدیقه دولت‌آبادی نیزاست. از جمله کتاب‌هایی که منیژه نجم‌‌‌‌عراقی در تالیف یا ترجمه آن‌ها نقش داشته است ، می‌توان به این موارد اشاره کرد: منبع‌شناسی زنان؛ زن و سینما؛ زن و ادبیات: سلسله پژوهش‌های نظری درباره مسائل زنان (با همکاری نسترن موسوی و مرسده صالح‌پور – نشر چشمه)؛ جامعه‌شناسی زنان (پاملا ابوت و کلر والاس – نشر نی)؛ سرمایه‌داری، خانواده و زندگی شخصی (الی زارتسکی – نشر نی)؛ دردسرهای پسامدرنیسم (استفان مورافسکی – بازتاب نگار)؛ نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی (رزماری تانگ – نشر نی)؛ تاریخ هنر نو: پیش درآمدی انتقادی (جاناتان هریس)؛ سه گینی (ویرجینیا وولف، نشر چشمه). منیژه نجم عراقی به تازگی ترجمه کتابی با عنوان «نگاهی انتقادی به توسعه جماعت ‌محور»، اثر «مارگارت لِدویت» را آغاز کرده است. این کتاب که ویرایش نخست آن در سال ۲۰۰۵ در انگلستان منتشر شده، رویکردی انتقادی به اقدامات اجتماع‌محور دارد که در سال‌های اخیر در ایران نیز رواج یافته است. نویسنده کتاب متاثر از دیدگاه‌های «پائولو فریره»، «آنتونیو گرامشی» و همچنین اندیشه‌های فمینیستی، به اصول و ارزش‌هایی انتقادی در توسعه جماعت‌محور می پردازد. به بهانه ترجمه این کتاب سراغ منیژه نجم‌عراقی رفتیم تا هم درباره کتاب بیشتر بشنویم، هم نظرش را درباره رویکردهای متاخر فمینیستی در ارتباط با شرایط جامعه خودمان جویا شویم.

بیدارزنی: روز ۲۱ فوریه از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نام‌گذاری شده است. نام‌گذاری این روز در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شده است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به دلیل اهمیت زیاد آن، سال ۲۰۰۸ را سال جهانی زبان‌ها اعلام کرد[۱]. دلیل نام‌گذاری روز جهانی …