بیدارزنی: مریم مزین‌السلطنه عمید تنها دختر میرسید رضی سمنانی ملقب به «رییس الاطباء»، پزشک قشون ناصرالدین‌شاه بود. وی به مدد خانواده‌ی فرهنگی این شانس را داشت که تحصیلات اولیه را نزد پدرش فرا بگیرد؛ اما این برای او تمام ماجرا نبود. آموزش علم و تلاش برای باسواد شدن زنان دغدغه‌ای بود که هیچ‌گاه او را رها نکرد.
مریم عمید ضمن ادامه تحصیل، زبان فرانسه و عکاسی را نیز آموخت. به شواهد داده‌های تاریخی وی در ۱۶ سالگی به‌اجبار با حسین قلی سالور (عمادالسلطنه) ازدواج کرد و یک سال بعد از آن از او جدا شد. جالب آنکه وی بعدها یکی از سرسخت‌ترین مخالفان ازدواج زودهنگام و اجباری دختران بود. وی هفت سال بعد از این جدایی با قوام‌الحکماء ازدواج کرد و صاحب دو فرزند شد. پس از چند سال قوام‌الحکماء از دنیا رفت و مزین‌السلطنه به‌تنهایی سرپرستی دو فرزندی را که از دو ازدواج خود داشت به عهده گرفت.
مجله شکوفه
نام مریم عمید با نام مجله «شکوفه» هم‌نشین است. شکوفه با پیام «باد آمد و بوی عنبر آورد/ بادام، شکوفه بر سر آورد» دومین روزنامه مجله زنان است که در ایران منتشر شد. مریم مزین السلطنه در شماره اول روزنامه شکوفه در «منافع روزنامه از برای خواتین محترم» مینویسد: «هیچ مملکتی پا به دایره تمدن و ترقی نگذاشت مگر بوسیله روزنامه. روزنامه است که تنقید افکار و ترتیب نطق و گفتار می‌نماید و طریقه زندگانی و تحصیل مکنت و ثروت و آداب و ادب و تربیت و معاشرت و مراوده و رویه تحصیل علم و معرفت و طریقه تجارت و زراعت را به ما نشان می‌دهد. عقاید و عادات را که در نهاد ما رسوخ پیدا کرده ترک نمی‌شود مگر بواسطه روزنامه و جرایدی که مخصوص خود خانم‌ها و بزبان خودشان که مانوس هستند ایشان را از خواب غفلت بیدار و از اثر تحزیر مرفین جهل هشیار کرد. بلکه انشاءالله بتوسط روزنامه از ذلت جهل بیرون آمده و بر تخت عزت علم و معرفت آسایش و راحت نمایند.»[1]
شکوفه حاوی سه صفحه مطلب و یک صفحه کاریکاتور اجتماعی بود. در زیر عنوان روزنامه شکوفه نوشته شده بود: «روزنامه ایست اخلاقی- ادبی، حفظ الصحه اطفال، خانه داری، بچه داری، مسلک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاقی زنان راجع به نسوان، فعلا ماهی دو نمره چاپ میشود.» همان‌طور که از این معرفی برمی‌آید؛ بیشتر مطالب روزنامه شکوفه حول اخلاقیات، بهداشت فردی و اجتماعی، تحصیل علم زنان، مبارزه با خرافهپرستی و اعتقادات موهومه بود.[2]
خانواده محور مطالب منتشره در روزنامه شکوفه بود و در بیان مسائل خانوادگی گاه مخاطب زنانند، گاه مردان و حتی گاه فرزندان مخاطب نوشته ها میشوند.
شش سال عمر شکوفه را میتوان به دو دوره تقسیم کرد: دوره اول از شماره اول تا شماره دهم سال سوم؛ که در این دوره مقالات شکوفه پیرامون تساوی حقوق زن و مرد و توسعه امور فرهنگی در بین زنان و مردان، توسعه امور فرهنگی و مدارس دخترانه و … بود. دوره دوم که از سال سوم تا پایان انتشار را شامل میشد روزنامه ارگان انجمن و خواتین و مدیران نسوان بود، روزنامه منش سیاسی یافت. مسئله استقلال ملی، مبارزه بانفوذ خارجیان مورد بحث قرار میگرفت، وظایف زنها را گوشزد میکرد و زنها را به اتحاد برای انجام این وظیفه فرامی‌خواند.[3]
نشریه شکوفه بود که از ذی‌حجه ۱۳۳۱ه.ق تا ذی‌قعده ۱۳۳۴ه.ق منتشر شد. شکوفه گویا حاصل عمر مریم مزین‌السلطنه بود، آن‌گونه که با مرگش تعطیل شد.
تحصیل علم؛ دغدغه همیشگی
مریم مزین‌السلطنه معتقد بود «سبب عقب ماندگی مان از قافله تمدن فقط جهل نسوان است و بس»[4] و به همین خاطر از هیچ تلاشی برای افزایش آگاهی زنان بازنمی‌ایستاد. در همین راستا او انجمن «همت خواتین» را تاسیس کرد که اهداف آن «1- ترویج مصرف اشیایِ ساخت ایران. 2- ترقی صنایع هنری دختران و شاگردان مدارس 3- کسب تربیت، علم و هنر»[5] بود.
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مریم عمید تحصیل علم دختران بود.روزنامه شکوفه پر است از انتقادهای وی به وزارت معارف از وضع مدارس دخترانه. او اولین کسی بود که خواستار یکسان شدن برنامه درسی مدارس شد و به وزارت معارف پیشنهاد داد که «هیات ممتحنه برای مدارس نسوان» تشکیل دهد تا با نظارت دقیق بر امتحانات از تخلفات جلوگیری کرده و به‌تدریج از معلمان مدارس دخترانه امتحان به عمل آورد تا کاستی‌های علمی این معلمان مشخص شده و برای رفع آن چاره‌اندیشی شود.
وی که خود موسس دو مدرسه «دارالعلم و صنایع مزینیه» بود اعتقاد داشت مدارس دخترانه باید دولتی باشند و وزارت معارف باید بودجه‌ای برای تاسیس چنین مدارسی منظور کند تا دختران بیشتری بتوانند باسواد شوند و مدیران مدارس نیز زیر بار فشارهای مالی ناچار به تعطیلی مدارس خود نشوند.
مریم مزین‌السلطنه در شهریور۱۲۹۸ ه.ش (۳ شوال ۱۳۳۷ قمری) در سفری که به زادگاه خود، سمنان داشت براثر سکته قلبیدرگذشت.
[1]. منافع روزنامه از برای خواتین محترم، شکوفه، سال اول، شماره 1.
[2]ببران، صدیقه (1381). نشریات ویژه زنان، سیر تاریخی نشریات زنان در ایران معاصر. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. صص: 42-43
[3]. شیخ‌الاسلامی، پری (1351). زنان روزنامه‌نگار و اندیشمند ایران. تهران: بی‌نا. ص 87
[4].رقعهایست از مقام شریف عالی در تبریک جریده شکوفه، شکوفه، سال اول، شماره 3.
[5]. شیخ‌الاسلامی، پری (1351). زنان روزنامه‌نگار و اندیشمند ایران. تهران: بی‌نا. ص 87
دوستان نشریه اینترنتی بیدارزنی
سلام. امید که خوب باشید. نشریه جالب شما را همواره دنبال میکنم. پایدار یاشید و دستتان درد نکند.
مادر من مرحوم خاتم عزت حجتی از زنان دانش پژوه و پیشتاز دوران خود بودند. مایلم بدانم که آیا ضرورت میبینید که من شرح حالی از زندگی ایشان را حضور شما بفرستم تا در صورت تاییدتان در بخش مادران من کیستند چاپ بنمایید؟
قبلا از پاسختان سپاسگزارم
شاد باشید
سهیلا ستاری